Բաթում: քաղաք
Բաթում կամ Բաթումի (վրաց.՝ ბათუმი), մեծությամբ երկրորդ խոշորագույն քաղաքը Վրաստանում։ Համարվում է Աջարիայի Ինքնավար Հանրապետություն մայրաքաղաքը։
| Քաղաք | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Բաթում | |||||
| վրաց.՝ ბათუმი | |||||
| |||||
.jpg) | |||||
| Երկիր |  Վրաստան | ||||
| Ենթարկում | վարչական կենտրոն | ||||
| ԻՀ | Աջարիա | ||||
| Քաղաքապետ | Գիորգի Էրմակով (վրաց.՝ გიორგი ერმაკოვი) | ||||
| Հիմնադրված է | 8-րդ դար թ. | ||||
| Առաջին հիշատակում | 1866 | ||||
| Այլ անվանումներ | մինչև 1878՝ Բաթոմի մինչև 1936՝ Բաթում | ||||
| Մակերես | 64,94 կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 3 մ | ||||
| Կլիմայի տեսակ | Մերձարևադարձային կլիմա | ||||
| Պաշտոնական լեզու | վրացերեն | ||||
| Բնակչություն | ▲169 095 մարդ (2020) | ||||
| Խտություն | 2381 մարդ/կմ² | ||||
| Կրոնական կազմ | Իսլամ Վրաց ուղղափառ եկեղեցի Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||||
| Տեղաբնականուն | բաթումցի | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||||
| Հեռախոսային կոդ | +995 422 | ||||
| Փոստային դասիչ | 6000–6099 | ||||
| Պաշտոնական կայք | batumi.ge(վրաց.) | ||||
| |||||
Տեղակայված է Սև ծովի ափին և համարվում է ժամանակակից Վրաստանի գլխավոր զբոսաշրջային, ինչպես նաև տնտեսական և մշակութային կենտրոններից մեկը։ Տեղակայված է Մեծ Կովկասյան լեռնաշղթայում՝ ծովի մակարդակից 3 մետր բարձրության վրա։
Բնակչությունը՝ ▲169 095 մարդ (2020)։
Բաթումում է գտնվում Վրաստանի սահմանադրական դատարանի նախագահի, ինչպես նաև Աջարիայի կառավարության ղեկավարի նստավայրը։
Բաթումում գործում է նաև Վրաստանում Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսությունը։
Անվան ստուգաբանություն
Բաթում քաղաքի անվանումը վերցված է քարթվելական լեզվաընտանիքին պատկանող սվաներեն լեզվից և թարգմանաբար նշանակում է «քար»։
Քաղաքի մասին առաջին հիշատակումն եղել է մ. թ. ա. 4-րդ դարում՝ հույն փիլիսոփա Արիստոտելի կողմից։ Մ. թ. ա. 1-ին դարում հռոմեացի գրող և գիտակ Պլինիոս Ավագը քաղաքը հիշատակել է «Բատուս» անվանումով, որը թարգմանաբար նշանակում է «խոր» (հուն․՝ Βαθύς):
Միջնադարյան ժամանակահատվածում քաղաքը հայտնի է դարձել Բատոմի անվանումով, 1878 թվականից՝ Բատում։ Քաղաքի ժամանակակից վրացերեն անվանումն ընդունվել է 1936 թվականին։ Բոլոր լեզուներով ընդունված է քաղաքն անվանել Բաթումի, իսկ հայերեն լեզվով՝ Բաթում (առանց վրացերեն լեզվում լայն կիրառություն ունեցող «ի» տառի):
Պատմություն
Հին և միջնադարյան շրջան
.jpg)
Բաթումը տեղակայված է եղել հին հունական Կողքիսի գաղութի տեղում և անվանվում էր Բաթուս։ Այս անվանումը վերցված է հին հունարեն Բաթուս Լիմիս (հին հունարեն՝ βαθύς λιμεν բառից և թարգմանաբար նշանակում է «խոր նավահանգիստ»։
Հին շրջանում Բաթումը եղել է հռոմեական նավահանգիստ։ Արևմտյան հռոմեական կայսրության անկումից հետո այն անցել է Հռոմի միակ հետևորդին՝ Բյուզանդիային։ Հուստինիանոս Ա կայսեր կառավարման տարիներին Բաթումում կառուցվել է Պետրա ամրոցը, որը ծառայել է որպես պաշտպանական ամրություն։
Քաղաքը շարունակել է մնալ հռոմեական տիրապետության տակ մինչև 7-րդ դարը, երբ քաղաքը և ապա ամբողջ Վրաստանն անցան Արաբական խալիֆայությանը։ Արաբական կառավարությունը հպատակ ժողովուրդների նկատմամբ վարում էր հարկային ծանր քաղաքականություն, որը արդյունքում 8-րդ դարում Արաբական խալիֆայության մաս կազմող նախկին թագավորությունների բնակչությունն ապստամբություններ կազմակերպեց կենտրոնական կառավարության դեմ։
8-րդ դարի ընթացքում տեղի ունեցած ապստամբական ելույթները 9-րդ դարում վերածվել էին ազատագրական հզոր շարժման, ինչի արդյունքում խալիֆայության մի շարք նահանգներ անկախության կարգավիճակ ձեռք բերեցին։ Բաթումն անցավ կիսանկախ կարգավիճակ ունեցող Եգերաց թագավորությանը։ 9-րդ դարում Բաթումը վերջնականապես ազատվել է արաբական լծից։ 888 թվականին Աշոտ Ա Կյուրոպաղատ թագավորը հիմնում է Տայքի կյուրոպաղատությունը, որի մեջ էլ միավորվում է Բաթումը։ Վրաց Բագրատունիների կողմից ստեղծված այս պետությունը ներառում էր Մեծ Հայքի պատմական Տայք նահանգի (վրացիներն այն կոչում են Տաո) տարածքը։
10-րդ դարում՝ 1008 թվականին, այն անցել է Վրաց թագավորությանը։ Բաթումը թագավորության գլխավոր նավահանգիստներից էր, ինչպես նաև Վրաստանի թագավորության սևծովյան հենակետերից մեկը։ 1010 թվականից Բաթումը կառավարվում էր էրիսթավի կողմից։ Վրաստանի ազնվականների շարքում էրիսթավիի տիտղոսը սովորաբար զբաղեցնում էր երրորդ տեղը թագավորից ու մթավարիից հետո և համապատասխանում էր խոշոր գավառների կառավարիչներին։ Բաթումի էրիսթավն ուներ իր ռազմական դրոշակը, կրում էր հատուկ հագուստ, մատանի, գոտի ու նիզակ, ինչպես նաև նստում էր հատուկ ցեղատեսակի ձի։ 1204 թվականին Կոստանդնուպոլսի անկումից հետո, Վրաստանը նաև ճանապարհ բացեց դեպի Սև ծովի հարավարևելյան ափերը։
Վրաստանի հետագա հզորացմանն արգելակեց մոնղոլական պետությունը։ Չինաստանից այստեղ քոչած մոնղոլները արշավանքներ սկսեցին դեպի Վրաստան։ Հասնելով մինչև Թբիլիսի՝ Վրաց թագավորության մայրաքաղաքի մատույցների մոտ, մոնղոլական ցեղերը վերջ դրեցին ժամանակի հզորագույն պետություններից մեկի՝ Վրաստանի գոյությանը։
Բագրատունիների արքայատոհմի գլխավորած Վրաց թագավորությունը 14-րդ դարում թուլացավ և դարձավ Մոնղոլական կայսրության մի մասը։ Իմերեթի թագավորությունը Վրաց թագավորության երեք հետևորդներից մեկն էր, որն իր հերթին բաժանված էր մի քանի ինքնավար իշխանությունների։ Բաթումը վարչականորեն համարվում էր Գուրիայի իշխանության խոշոր ծովափնյա բնակավայրերից մեկը։ Գուրիայի իշխանությունը հիմնադրել է Գուրիայի իշխան Գիորգի Դադիանին՝ 1490 թվականին։ Նախնական շրջանում Բաթումը գտնվում էր օսմանյան թուրքերի վերահսկողության տակ։ Հզորացման շրջանում Գուրիայի իշխաններն այն գրավեցին օսմանցիներից՝ 1609 թվականին։ Բացի Բաթումից, 1609 թվականին ազատագրվեցին նաև Քոբուլեթն ու Խինոն։
16-րդ դարում թուրքերը գրավում են Լազիստանը և ապա ռազմախուժում Աջարիա։ 18-րդ դարում ամբողջ Աջարիան վերագրավվում է թուրքերի կողմից։ Գուրիայի իշխանությունը թուլանում է և վերջնականապես դառնում Իմերեթի վասալը։
Փաստորեն՝ Բաթումը հերթական անգամ հայտնվեց Օսմանյան կայսրության կազմում։ 18-րդ դարում Բաթումը սկսում է աճել և զարգանալ, որպես սևծովյան նշանավոր բնակավայր։ Այն անմիջականորեն կապված է այն հանգամանքի հետ, որ Բաթումը դարձավ Օսմանյան կայսրության վարչատարածքային միավորի՝ սանջակի մայրաքաղաք։ Բաթումի սանջակի զբաղեցրած տարածքը ձգվում էր Կորոլիսցկալի գետից մինչև Ճորոխ և Աճարիսջղալի։ Խորհրդանշական է այն, որ հենց այս շրջանում Բաթումում տարածվեց իսլամը և Բաթումի վրացի բնակիչները թուրքերի հետ ամուսնական կապերի արդյունքում դարձան մուսուլման։
Բաթումը օսմանյան և ռուսական տիրապետության շրջանում
.jpg)
.JPG)
15-17-րդ դարերում Վրաստանը բաժանված էր տարածաշրջանի երկու խոշորագույն տերությունների՝ Սասանյան Իրանի և Օսմանյան Թուրքիայի միջև։ 18-րդ դարում Կովկասում հայտնվեց տարածաշրջանային նոր գերտերություն՝ քրիստոնյա Ռուսական կայսրությունը։ Ռուսաստանի հետ դաշինքն ընդդեմ Թուրքիայի և Իրանի Վրաստանի համար գայթակղիչ էր, և 1783 թվականին Քարթլի-Կախեթին՝ վրացական երկու պետություններից ամենամեծը, ստորագրեց Գեորգիևսկի պայմանագիրը, ըստ որի Վրաստանը ստանում էր Ռուսական կայսրության պրոտեկտորատի կարգավիճակ։
1866 թվականին Բաթումը ստացավ քաղաքի կարգավիճակ։ 19-րդ դարում Կովկասյան տարածաշրջանը Կայսերական Ռուսաստանի արշավանքների թատերաբեմում էր։ 1877-1878 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմների արդյունքում հակաթուրքական խմբեր ստեղծվեցին Իմերեթում, Քարթլիում, Սամեգրելոյում, Կախեթում, Գուրիայում։ Պատերազմի ընթացքում Բաթումի ազատագրման համար պայքարում էին մոտ 30 հազար վրացի զինվորներ։
1878 թվականին խաղաղության պայմանագիր ստորագրվեց Սան Ստեֆանոյում, որի արդյունքում Օսմանյան կայսրությունը, որպես պատերազմում պարտված կողմ դրամական փոխհատուցում տրամադրեց Ռուսաստանին և վերադարձրեց իր կազմում գտնվող վրացական հողերը, որոնց շարքում էր նաև Բաթումն ու ամբողջ Աջարիան։ Նույն թվականին հրավիրվեց Բեռլինի համաժողովը, որտեղ հերթական անգամ Աջարիան հաստատվեց Ռուսական կայսրության կազմում՝ շնորհիվ Բեռլինում ռուսական կողմի շահերը ներկայացնող Ալեքսանդր Գորչակովի։
1878 թվականի օգոստոսի 25-ին Բաթում ժամանեց Դմիտրի Սվյատոպոլկ-Միրսկին, ում և Դավրիշ փաշան հանձնեց քաղաքի բանալիները։ Վճռվեց Բաթումի, Աջարիայի և Արդվինի օկրուգների միացմամբ ստեղծել Բաթումի գավառը։
Բաթում քաղաքը բրիտանացիների հովանավորությամբ սկսեց զարգանալ։ Վերջինիս տրվել է նավահանգստի կարգավիճակ, Բաթումը սկսել է զարգանալ, որպես եվրոպական քաղաք։ Չնայած սրան, նույն ժամանակահատվածում սկսվեց վատթարանալ Բաթումի սոցիալ-տնտեսական իրավիճակը, քաղաքում սկսեց զարգանալ մաքսանենգությունը։ 1883 թվականի հունիսի 12-ին Բաթումի օկրուգը բռնակցվեց Քութայիսի նահանգին։ Քաղաքը զրկվեց սեփական կառավարություն ունենալու իրավունքից և խաթարվեց քաղաքի բնականոն զարգացումը։ Բաթումի պորտո-ֆրանկոն 1886 թվականին լուծարվեց։ Նույն թվականին Բաթումի 90 բնակիչներ դիմում են ներկայացրել՝ քաղաքի նախկին կարգավիճակի վերականգնման վերաբերյալ։ 1888 թվականի ապրիլի 28-ին-ին որոշումը հաստատվել է, իսկ 1903 թվականին այն առանձնացվել է Քութայիսի նահանգից։ 1897-1907 թվականներին կառուցվեց Բաքու-Բաթում նավթամուղը, որն ուներ 900 կմ երկարություն։
Նոր և նորագույն պատմություն
1902 թվականի փետրվարին Բաթումի սոցիալ-դեմոկրատական կոմիտեի ղեկավարությամբ լենինականները աշխատանքային գործադուլ սկսեցին, որի պատճառն էր նույն թվականի փետրվարի 27-ին Բաթումի նավթարդյունաբերական գործարանի աշխատողների դեմ հնչած մեղադրանքները, որում մոտ 400 բանվորներ մեղադրվում էին հեղափոխական գործունեության մեջ։
Գործադուլի կոմիտեն պահանջում էր առավել բարձր աշխատավարձ, աշխատանքային օրերի կրճատում, հարգալից վերաբերմունք աշխատավորների նկատմամբ և այլն։
Մարտի 8-ի գիշերը Բաթումում ձերբակալվեց 32 մարդ։ Դրանից հետո Բաթումի սոցիալ-դեմոկրատական կոմիտեն հերթական անգամ բողոքի ակցիա կազմակերպեց։ Դրա ընթացքում ոստիկանության կողմից ևս 348 մարդ է ձերբակալվել։
Մարտի 9-ին Բաթումում ևս մեկ անգամ բողոքի ակցիա կազմակերպվեց, որին մասնակցում էին 6000 աշխատավորներ և քաղաքացիներ։ Ոստիկանության հետ բախումների արդյունքում 15 մարդ զոհվել է ևս 54 մարդ վիրավորվել, իսկ 500-ը՝ ձերբակալվել են։
Նախապատերազմյան և հետպատերազմյան դրությունը Բաթումում
Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին իրավիճակը ամբողջովին փոխվում է Հարավային Կովկասում։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո կովկասյան ճակատը ամբողջովին փլուզվեց։ Պատճառը այն էր, որ Օսմանյան կայսրությունը կրկին զբաղեցրել էր Վրաստանի տարածքը։
Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր
1918 թվականի մարտի 3-ին-ին ռուս բոլշևիկների և օսմանցիների միջև ստորագրվել է Բրեստ-Լիտովսկի հաշտության պայմանագիրը, ըստ որի Բաթումը, ինչպես նաև Կարսն ու Արդահանը (մինչ այդ դրանք մտնում էին Արևելյան Հայաստանի կազմի մեջ) հանձնվեցին Օսմանյան կայսրությանը։ Փաստացիորեն դրանք ձևավորում էին Օսմանյան կայսրության և Ռուսական կայսրության ցամաքային սահմանը։
Պատրվակ բռնելով ռուսական զորքերի (իսկ 1918-ի սկզբից նաև նրանց փոխարինած հայկական և վրացական զորամասերի) զբաղեցրած տարածքում իբրև թե մուսուլմանների հալածանքները՝ թուրք, հրամանատարությունը, խախտելով 1917 թվականի Երզնկայի զինադադարը, 1918 թվականի փետրվարի 12-ին զորքերը (մոտ 25 հազար մարդ) շարժեց Էրզրումի, Վանի և մերձսևծովյան ուղղությամբ։ Նրանց դեմ կանգնած էին հայկական (մոտ 17 հազար մարդ) և վրացական (12 հազար մարդ) կորպուսներ։ Վրացական զորքերը նահանջում էին գրեթե առանց դիմադրության, և հայկական զորամասերը, միայնակ կրելով կռվի ծանրությունը, չէին կարողանում կասեցնել թուրք, գերակշիռ ուժերի հարձակումը։ Մինչև մարտի կեսը թուրքերը գրավեցին Երզնկան, Բայբուրդը, Տրապիզոնը, Դերջանը և Էրզրումը։ Սպառնալիք ստեղծվեց Կարսի և Բաթումի համար։
Թուրքիան ճանաչում էր Անդրկովկասի պատվիրակությունը Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագրում։ 1918 թվականի ապրիլի 14-ին Բաթումը բռնակցվեց Թուրքիային։ Բանակցություններ սկսվեցին Տրապիզոնում, որտեղից էլ տեղափոխվեցին Բաթում։
Բրեստի պայմանագրի քննարկումը հատկապես պարզորոշ դրսևորեց Անդրկովկասի ազգային կուսակցությունների միջև եղած խոր հակասությունները։ Վրացական մենշևիկները Ակակի Չխենկելիի գլխավորությամբ, պատրաստ էին զիջել Կարսի, Կաղզվանի և Օլթիի օկրուգները։ Դաշնակցականները գտնում էին, որ Թուրքիային առաջին հերթին պետք է անցնեն այն հողերը, որոնց բնակչության համար «իրենց կազմով ու քաղաքական կողմնորոշմամբ» ավելի հեշտ ու անցավ կլիներ Անդրկովկասից անջատումը։
Դեռևս 1918 թվականի մայիսի 14-ին, թուրքական պատվիրակությունը անդրկովկասյան պատվիրակության հետ բանակցությունների ընթացքում պահանջել էր իրեն հնարավորություն տալ «բարեկամաբար օգտագործել Ալեքսանդրապոլ-Ջուլֆա երկաթուղագիծը»։ Չսպասելով պատասխանի՝ թուրքական զորքերը հաջորդ օրը գրավել են Ալեքսանդրապոլը։ մայիսի 15-ին Նոյ Ժորդանիան և գերմանական գեներալ Ֆոն Լոսովը, մինչև Անդրկովկասյան սեյմի պաշտոնական ցրումը, համաձայնեցին Վրաստանն անկախ հռչակելու մասին։ Այդպիսի համաձայնություն կար նաև մուսավաթականների և թուրքերի միջև Ադրբեջանի անկախության վերաբերյալ։ Մայիսի 26-ին սեյմը հայտարարեց ինքնացրման մասին։ Այդպիսի պայմաններում մայիսի 26-ին Վրաստանն իրեն հռչակեց անկախ և առանձին բանակցություններ սկսեց Թուրքիայի հետ։
Բաթումի պայմանագիր և թուրքական ռազմախուժում
Հունիսի 4-ին Բաթումում պայմանագիր կնքվեց երկու կողմերի միջև։ Թուրքիայի կառավարության անունից պայմանագիրը ստորագրել են Խալիլ բեյն ու Վեհիբ Մեհմեդ փաշան։ Պայմանագիրը պարտադրված ակտ էր ռազմական գերակշռություն ունեցող Թուրքիայի կողմից և ստորագրվել է Անդրկովկասում թուրքերի հարձակման պայմաններում։ Բաթումի պայմանագիրը բաղկացած էր 14 հոդվածից։ Առաջին հոդվածով հռչակվում էր «խաղաղություն և հարատև բարեկամություն» երկու կառավարությունների միջև։ 2-րդ հոդվածով որոշվում էր Օսմանյան կայսրության և Վրաստանի, Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև սահմանը։ Բրեստի հաշտության պայմանագրի այն բոլոր հոդվածները, որոնք չէին հակասում Բաթումի պայմանագրին, մնում էին ուժի մեջ։ Պայմանագրի վավերացման պայմանները սահմանվում Էին 14-րդ հոդվածով։ Արդյունքում՝ Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետությունից Թուրքիային անցան Կարսը, Արդվինը, Արդահանը, Բաթումը, Ախալքալաքն ու Ախալցխան։ Թուրքերի կողմից Բաթումի բռնազավթումից հետո անդրկովկասնյան պատվիրակությունը՝ Ակակի Չխենկելիի գլխավորությամբ փորձում էր հենվել Բրեստի պայմանագրի վրա, սակայն թուրքերն առաջ քաշեցին նոր պահանջներ։
Ռուսական զորքերի կողմից Կովկասը լքելուց հետո երեք հանրապետությունները սկսեցին պատրաստվել Օսմանյան բանակի դիմակայելուն, որոնք սկսեցին հարձակվել 1918 թվականի սկզբներից։ Ստեղծված Անդրկովկասյան հանրապետությունը, ի զորու չէր դիմակայելու թշնամուն։ Կոնկրետ Վրաստանը դուրս եկավ դաշինքից՝ պաշտպանություն ստանալով Գերմանիայից։
Առաջին համաշխարհային պատերազմն ավարտվեց Անտանտի երկրների հաղթանակով։ Օսմանյան Թուրքիան պարտվող կողմն էր։ 1919 թվականին Բաթումը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի ռազմական հենակետ։ Բաթումի մարզպետ նշանակվեց գեներալ Քուք Քոլիսը։ 1919 թվականի օգոստոսի 31-ին Բաթումում իսլամադավան վրացիների կողմից գումարվեց համաժողով։ Նրանք պահանջում էին Աջարիայի վերամիավորումը Վրաստանի կազմում։
Բաթումի հանձնումը Քեմալական Թուրքիային
Խորհրդային Ռուսաստանը Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության անկախությունն ու տարածքային ամբողջականությունը ընդունեց միայն 1920 թվականի մայիսի 7-ին։ Հաջորդ տարվա փետրվարին խորհրդային կարմիր բանակը ներխուժեց Վրաստան, որտեղ շուտով բռնկվեց պատերազմական գործողություններ։ Տեղի մենշևիկյան կառավարությունը Նոյ Ժորդանիայի գլխավորությամբ տեղափոխվեց Քութայիս, որտեղից էլ՝ Բաթում։
Օգտվելով խառնակ իրադրությունից՝ օսմանյան զորքերը զավթեցին Արդվինն ու Արդահանը, իսկ մարտի 10-ին նաև Խուլոն և Քեդան։ Մարտի 11-ին Քյազըմ Կարաբեքիր փաշան արշավեց Բաթում։ Միևնույն ժամանակ թուրքական մեկ այլ բանակային կորպուս ռազմակալեց Ախալցխան։ Ռուսական կայսրությունը Մոսկվայի պայմանագրով Բաթումը զիջեց թուրքերին։ 1921 թվականի մարտի 16-ին կնքված Մոսկվայի պայմանագրով քեմալական Թուրքիան և բոլշևիկյան Ռուսաստանը փաստացի կիսեցին Անդրկովկասի վիճարկելի տարածքը. Թուրքիան ստացավ 1877-1878 թվականներին կորցրած Կարսի մարզի տարածքը և Բաթումի մարզի հարավային մասը։ Համարվում է, որ Բաթումի մարզի հյուսիսային մասի փոխարեն բոլշևիկները թուրքերին փոխանցեցին Սուրմալուի գավառը։ Կարսի պայմանագիրը կոչված էր ընդամենը հաստատելու Մոսկվայի պայմանագրի դրույթները Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի ներկայացուցիչների կողմից։
Բնակչություն
Բաթումի հայկական հյուպատոսություն
Բաթումում Հայաստանը ունի գլխավոր հյուպատոս, որը ենթարկվում է Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսիում գտնվող Հայաստանի դեսպանին։ Այսպիսով, Վրաստանի տարածքում Հայաստանը ունի երկու դիվանագիտական ներկայացուցչություն՝ դեսպանություն և գլխավոր հյուպատոսարան, որոնցից երկրորդը տեղակայված է Աջարիայի ինքնավար հանրապետության մայրաքաղաք Բաթումում։ Բաթումում Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսարանի հասցեն է՝ 6010, Վրաստան, ք. Բաթում, Գոգեբաշվիլի փողոց 32, բն. 16։ Հեռ.՝ +995 422216302։ Բաթումում Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսը Արամ Գրիգորյանն է, որը 2012 թ. այդ պաշտոնում փոխարինել է Գարիկ Իսրայելյանին։
Քույր քաղաքներ
Ծանոթագրություններ
Տես նաև
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բաթում» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 221)։  |
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Բաթում, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.