Grönlandšćina je Eskimo-Aleutska rěč.
kraje | Danska, Grönlandska | |
rěčnicy | 47,000 | |
znamjenja a klasifikacija | ||
---|---|---|
klasifikacija | Eskimo-Aleutske rěče
| |
oficielny status | ||
hamtska rěč | Grönlandska | |
regulowaca institucija | Oqaasileriffik | |
rěčne kody | ||
ISO 639-1: | kl | |
ISO 639-2: | kal | |
ISO 639-3 (SIL): | kal | |
wikipedija | ||
Wona njesłuša k Inuktitutowym rěčam, hačrunjež to wjele žórłow twjerdźa. Rěč je pak tak blisko přiwuzna z Inuktitutowymi rěčemi, zo su zdźěla mjez sobu zrozumliwe.
Kalaallisut słuša k eskimo-aleutskim rěčam a so w Grönlandskej rěči. Wona je blisko přiwuzna z kanadiskimi rěčemi kaž Inuktitutom a kaž tute sylnje polysyntetiska.
Grönlandšćina hodźi so do třoch hłownych narěčow dźělić: Sewjerna, Wuchodna grönlandšćina (Tunumiutut) a zapadna grönlandšćina (Kitaamiutut). Zapadna grönlandšćina, narěč z najwjetšej skupinu rěčnikow, so při składnosći jako Kalaallisut w poprawnym zmysle woznamjeni. Inuktun abo Avenarsuarmiutut, sewjerna narěč, so w regionje Qaanaaq (Thule) rěči a je najbliše z kanadiskim Inuktitutom přiwuzna. Słowo Kalaallisut je ekwatiw a woznamjenja po słowje kaž Grönlandźan.
Zo by přirunanje dał: mjeno Inuktitut so w Kalaallisut jako Inuttut wróći. Jedne z najznaćišich słowow Inuktituta, iglu („dom“), rěka w Kalaallisut illu (při tym ll za lateralny frikatiw steji [ɬ]).
Serbšćina je nimo słowa "iglu" (grönl. illu) słowa "anorak" (grönl. annoraaq) a "kajak" (grönl. qajaq) z Kalaallisuta přez němčinu wupožčiła.
Najbóle ekstensiwna studija Kalaallisutoweje fonologija je Jørgen Rischel's "Topics in West Greenlandic Phonology" (1974).
Tři wokale: /i/, /u/ a /a/
Před uwularnym konsonantom ([q] abo [ʁ]) /i/ je realizowany alofonisce jako [e] abo [ɛ] a /u/ jako [o] abo [ɔ]. Tuta alternacija so pokaza w modernej standardny ortografiji přez pisanje /i/ a /u/ jako a
Jeli słowo ma kóncowku i abo u, to změni do e abo o, jeli so přida sufiks, kotrehož prěni zwuk je [q] abo [ʁ]. Na př. ini "stwa" + -qarpa "eksistuje?" -> ineqarpa "eksistuje stwa?". Ale e abo o w słowach z kóncowku na q abo r změni do i abo u, jeli so změni sufiks. Na př. qimmeq "pos" -> qimmit "psy".
Dwójne wokale so wurěkuja jako dwě złóžce, tak wonej stej fonologisce wokalowy slěd ale nic dołhi wokal, wonej so tež pisatej jako dwaj wokalej w ortografiji.
Pismiki mjezy // su fonemy a slědowacy pismik je wašnje po kotrejž so pisa w nowej standardnej Grönlandiskej ortografiji z lěta 1973.
Labial | Alweolar | Palatal | Welar | Uwular | |
---|---|---|---|---|---|
Kluzil | /p/ - p | /t/ - t | /k/ - k | /q/ - q | |
Frikatiwne | /v/ - v~f | /s/ - s | /ɣ/ - g | ||
Nazale | /m/ - m | /n/ - n | /ŋ/ - ng | ||
Likwidy | /l/ - l ~ /ɬ/ - ll | /ʁ/ - r | |||
Połwokal | /j/ - j |
Kalaallisutowa fonologija so fonologisce z druhich Inuitowych rěčow přez serije asimilacijow rozeznawa. Jedne najbóle znatych Inuktitutowych słowow, iglu (dom), je illu w grönlandšćinje (Kalaallisut), hdźež /gl/ konsonantowy slěd inuktituta je do njespěwneho lateralneho afrikata asimilowany. A na přikład mjeno Inuktitut, jeli přełožene do Kalaallisuta, je Inuttut.
Kalaallisut ma w wobmjezowanym wobjimje ergatiwsku strukturu. Kompozicije (zestajenki samostatnych słowow) su na rozdźěl wot deriwacijow jara rědke.
Wobsahowe słowa (němsce Inhaltswörter) hodźa so w grönlandšćinje (Kalaallisut) (z dokładnymi wobmjezowanjemi) do słowodružinskich klasow nomina a werby rozrjadować. Kóžda tutych kategorijow so do intransitiwnych a transitiwnych słowow rozdźěla. Su rozdźěle: štyri wosoby (1., 2., 3., 3. refleksiwna), dwaj numerusaj (singular, plural; dual kaž w Inuktituće njeeksistuje), wosom modusow (indikatiw, participial, imperatiw, optatiw, subjunktiw zańdźenosće, subjunktiw přichoda, habituatiwny subjunktiw), dźesać padow (absolutiw, relatiw, ekwatiw, instrumental, lokatiw, alatiw, ablatiw, prosekutiw ale tež za dokładne nomina: nominatiw a akuzatiw). Na werbje so tež subjekt tež objekt we formje wot wosoby a numerusy markěrujetej. Transitiwne nomina maja posesiwne afiksy.
Na rozdźělu wot kanadiskich Eskimo-rěčow so Kalaallisut njepisa z Inuktitut-sylabarom, ale z łaćonskim alfabetom. Pismik Kra „ĸ“, kotryž najprjedy uwularny plosiw [q] reprezentowa, bu w běhu ortografiskeje reformy přez pismik q narunany.
Wot lěta 1973 płaći slědowacy alfabet:
Za cuze słowa z danšćiny so slědowace pismiki wužiwaja:
(k tomu je Kauderwelsch AusspracheTrainer z najwažnišimi sadami a rěčnymi wobrotami z knihi na Audio-CD k dóstaću: ISBN 3-8317-6221-X)
Wikipedija w Kalaallisut |
This article uses material from the Wikipedia Hornjoserbsce article Grönlandšćina, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Wobsah pod CC BY-SA 4.0 k dispoziciji steji, jeli njeje so hinak podało. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Hornjoserbsce (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.