Běrna abo nepl (Solanum tuberosum) je rostlina ze swójby wrónidłowych rostlinow (Solanaceae).
Kćenja běrny (Solanum tuberosum) | |
systematika | |
---|---|
Domena | Eukaryoty |
Swět | Rostlinstwo |
Asteridy Euasteridy I | |
rjad: | (Solanales) |
swójba: | Wrónidłowe rostliny (Solanaceae) |
ród: | Wrónidło (Solanum) |
družina: | Běrna |
wědomostne mjeno | |
Solanum tuberosum | |
L. | |
Dalšej regionalnej słowje stej nepla a kulka.
Jeje podzemske dule su wažna cyrobizna za ludźi a zwěrjata.
Kaž w němčinje tak mamy tež w serbšćinje wšelake słowa za tutu rostlinu. W Budyskej narěči praji so běrna, štož je tohodla tež standardna forma w słownikach. Dalšej rozšěrjenej zapřijeći stej nepl (katolska narěč) a kulka (we Wojerowskich a Slepjanskich kónčinach kaž tež w standardnej delnjoserbšćinje). Lubijska narěč měješe buna a w Błótach praji so knydl abo knejdl.
Běrna je wjacelětna, w kulturje jenož jednolětna zelišćowa rostlina.
Stołpik je hranity.
Łopjena su přetorhowane pjerite.
Kwětnistwo wobsteji zwjetša z dweju wijelow. Kćenja njesu koleskojće rozšěrjenu, pjećličbnu kćenjowu krónu. Jeje barba wariěruje a móže běła, róžojta, wioletna abo módra być. Próšniki pjeć próškowych łopješkow kehelojće wokoło pěsty steja. Wočinjenje próšnikow so přez pory na kónčku stanje.
Płódnik wobsteji z dweju zrosćeneju płodoweju łopješkow, kotrejž znašika w kćenju stejitej. Z jeho so jahoda wuwiwa, kotraž tež w zrałosći je zelena a jědojta.
Dule słuži wegetatiwnemu rozmnoženju, při čimž wone na podzemskich wurostkach, nic na korjenjach nastanu. Jich podźěl škroba je w přerězku 17,5 % (wot 10% hač do 30%). Nimo toho wobsahuja 65% hač 80% wody, 2% syreho proteina, ale tež syry tuk, cokor, mikroelementy a rozdźělne witaminy.
Kóžda dula, kotraž so za plahowanje wužiwa, dyrbi znajmjeńša jedyn pupk měć. Z pupkow rostu lisćowe wurostki. Jeli tute wurostki pódu přełamuja, potom běrny so wobkopuja, zo bychu k sylnišemu róstej wurostkow pohnuwali. Najprjedy wurostki rostu do dołhoty, prjedy hač primarne rosćenje po tołstosću a tworjenje dulow slěduje. Na kóncu wegetaciskeje periody nadzemske wurostki wotemrěju, při čimž epidermis so puknje. Potom podzemske wurostki wotemrěju a dule so wot rostlinow wotdźěluja.
Wšě zelene dźěle rostliny, tuž tež jahody a na swětle so zelenjene dule za cyły ród typiski solanin wobsahuja a su tohodla jědojte.
Plahowanišća su subtropiske a měrne regiony wšěch kontinentow.
Běrna prěnjotnje z južneje Ameriki pochadźa.
Porno tomatam njehodźa so běrnjace jahody jěsć, dokelž solanin wobsahuja.
Jenož podzemske dule hodźa so za čłowjeske zežiwjenje wužiwać.
Z běrnow dadźa so wšelake produkty produkować, při čimž so po nałožowanskim zaměrje mjez jědźnymi, picnymi, hospodarskimi a wusywnymi běrnami a po času zrałosće mjez zažnymi, srjedźnymi a pózdnimi běrnami rozeznawaja.
Běrna so móže wot mnoholičbnych škódnikow dać a chorobow podeńć.
Wažne škódnicy su:
Wažne choroby su:
This article uses material from the Wikipedia Hornjoserbsce article Běrna, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Wobsah pod CC BY-SA 4.0 k dispoziciji steji, jeli njeje so hinak podało. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Hornjoserbsce (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.