Venezuela: Pagilian idiay Abagatan nga Amerika
65°W / 7°N 65°W / 7; -65
Ti Venezuela (/ˌvɛnəzˈweɪlə/ (
dengngen) VEN-uh-ZWALE-uh, lokal: [βeneˈswela]), opisial a tinawtawagan ti Bolivariana a Republika ti Venezuela[1] (Espaniol: República Bolivariana de Venezuela [reˈpuβlika βoliβaˈɾjana ðe βeneˈswela]), ket maysa a pagilian idiay akin-amianan nga aplaya ti Abagatan nga Amerika. Ti teritorio ti Venezuela ket sakupenna ti agarup a 916,445 kuadrado kilometro (353,841 sq mi) nga adda dagiti nakarkulo a populasion iti 29,105,632. Ti Venezuela ket naikedkeddeng nga estado nga adda iti nangato unay a biodibersidad, nga adda dagiti taengan a sumakop manipud iti Andes a kabambantayan iti laud aginggana ti katuduan a bakir ti Labneng Amasona iti abagatan, babaen dagiti nawatiwat a llanos a tanap ken Karibe nga aplaya iti tengnga ken ti Karayan Delta ti Orinoco iti daya.
Bolivariana a Republika ti Venezuela[a] República Bolivariana de Venezuela | |
|---|---|
 Wagayway | |
| Nailian a kanta: Gloria al Bravo Pueblo Gloria iti Natured a Tattao | |
 | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Caracas 10°30′N 66°55′W / 10.500°N 66.917°W |
| Nailian a pagsasao | Espaniol[b] |
| Grupgrupo ti etniko (2011) |
|
| Nagan dagiti umili | Venezolano, Taga-Venzuela |
| Gobierno | Pederal a presidensial a batay-linteg a republika |
• Presidente | Nicolás Maduro, Juan Guaidó |
| Lehislatura | Nailian nga Asemblia |
| Pannakawayawaya | |
• manipud iti Espania | 5 Hulio 1811 |
• manipud iti Gran Colombia | 13 Enero 1830 |
• Mabigbigan | 30 Marso 1845 |
• Agdama a batay-linteg | 20 Disiembre 1999 |
| Kalawa | |
• Dagup | 916,445 km2 (353,841 sq mi) (Maika-33) |
• Danum (%) | 0.32[d] |
| Populasion | |
• Senso idi 2011 | 28,946,101 (Maika-44) |
• Densidad | 30.2/km2 (78.2/sq mi) (Maika-181) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $374.111 bilion |
• Tunggal maysa a tao | $12,568 |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $315.841 bilion |
• Tunggal maysa a tao | $10,610 |
| Gini (2010) | 39 kalalainganna |
| HDI (2011) |  0.735nangato · Maika-73 |
| Kuarta | Bolívar fuerte[e] (VEF) |
| Sona ti oras | UTC–4 (VET) |
| Pormat ti petsa | aa/bb/tttt (CE) |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | +58 |
| Kodigo ti ISO 3166 | VE |
| TLD ti internet | .ve |
| |
Ti Venezuela a kolonia ti Espania idi 1522 urayno adda dagiti resistansia manipud kadagiti patneng a tattao. Daytoy ket nagbalin a maysa kadagiti immuna nga Espaniol Amerikano a kolonia a nangirangarang ti pannakawayawaya (idi 1811), ngem saan a nakatalged a nangbangon ti pannakawayawaya aginggana idi 1821 (a kas maysa a departmento ti pederal a republika ti Gran Colombia, a nakagun-od ti napno a pannakawayawaya idi 1830).Idi las-ud ti maika-19 a siglo ti Venezuela ket nagsagsagaba ti politikal a diktadura, ken daytoy idi ket tinurturayan babaen dagiti rehional a caudillo (nabileg a tattao ti milisia) iti kaaduan ti maika-20 a siglo. Ti pagilian ket adda idin kadagiti napugsa-pugsay a demokratiko a gobierno idi baetan ti 1945 ken ti agdama nga aldaw; kasla kadagiti kaaduan a pagilian ti Latin nga Amerika, daytoy ket nakasagsagaba kadagiti kudeta ken dagiti milisia a diktadura. Dagiti ekonomiko a siddaaw iti tawtawen ti 1980 ken tawtawen 1990 ket nangiturong ti maysa a politikal a didigra a gapuanan kadagiti sumurok a 3,000 a natnatay kadagiti riribok ti Caracazo iti 1989, ti dua kudeta idi 1992, ken ti panagpabasol ken ni Presidente Carlos Andrés Pérez para iti panagtakaw kadagiti publiko a pundo idi 1993. Ti pannakarebba ti talek dagiti adda a partido ket nakakita ti 1998 nga eleksion iti dati nga opisial ti buyot a ni Hugo Chávez, ken ti panangirugi ti Bolivariana a Rebolusion, iti panangrugi ti maysa a 1999 a Konstituente nga Asemblia tapno makasurat ti baro a Batay-linteg ti Venezuela.
Ti Venezuela ket maysa a pederal a presidensial a republika a buklen dagiti 23 nga estado, ti Kapitolio a Distrito (a mangsakup ti Caracas), ken dagiti Pederal nga Agkamkammatalek (a mangsaksakup kadagiti adda ti pantar nga isla ti Venezuela). Ti Venezuela ket agtunton kadagiti amin a Guyanes a teritorio ti laud iti Karayan Essequibo; daytoy a 159,500 kuadrado kilometro (61,583 sq mi) a paset ti daga ket tinawtawagan ti Guayana Esequiba wenno ti Zona en Reclamación (ti "sona nga agdama a tinunton").
Ti Venezuela ket maysa kadagiti urbano unay a pagilian iti Latin nga Amerika; kaaduan kadagiti Taga- Venezuela ket agtataengda kadagiti siudad iti amianan, a naipangpangruna idiay kapitoliona, a Caracas, nga isu pay daytoy ti kadakkelan a siudadna. Manipud idi nadukatalan ti lana idi nasapa a maika-20 a siglo, ti Venezuela ket maysan kadagiti mangidaulo nga agilaklako ti lana iti lubong ken adda kadagiti kadakkelan a reserba ti lana. Dati idi a di naparang-ay unay nga aglaklako kadgiti tagilako ti agrikultura a kas ti kape ken kakaw, ti lana ket napardas a nagbalin a kaaduan a nailaklako ken rentas ti gobierno. Ti tawtawen ti 1980 a kaadu unay ti lana ket nangiturongan ti maysa a didigra ti ruar nga utang ken ti maysa a napaut nga ekonomiko a didigra , a nakakita ti panagpangato ti inflacion iti 100% idi 1996 ken ti panakaipangato ti gatad ti kinapanglaw iti 66% idi 1995 idi ti (babaen ti 1998) tunggal maysa a tao ti GDP ket natnag iti isu met laeng nga agpang a kas idi 1963, a bimmassit iti pagkatlo manipud iti kangatona idi 1978. Ti pannakaungar dagiti presio ti lana kalpasan ti 2001 ket nagparang-ay ti ekonomia ti Venezuela ken nakaaramidan dagiti sosial a panaggastos, urayno ti nagbanagan ti 2008 a sangalubongan a didigra ti pinansia ket nakakita ti baro a panagpababa ti ekonomia.
Etimolohia
Idi 1499, ti maysa nga ekspedision nga indauloan babaen ni Alonso de Ojeda ket nagbisita ti aplaya ti Venezuela. Dagiti salingkadang a balay iti lugar ti Danaw Maracaibo ket nangipalplagip ti nabigador a ni Amerigo Vespucci iti siudad ti Benesia, isunga ninagananna ti rehion iti "Veneziola", nga iti kontemporario a Toskano (patneng a pagsasao ni Vespucci) ket kaibuksilanna ti "bassit a benesia". Ti nagan ket nakaala ti agdama a pannakailetrana a kas resulta ti Espaniol nga impluensia, nga iti suldong nga -uela ket maus-usar a kas pangpabassit a termino ti (a kas ti plaza / plazuela, cazo / cazuela); isunga, ti kasisigud kapanunotan ti termino ket mabalin nga iti maysa a "bassit a Benesia". Ti Aleman a termino para iti lugar, a "Klein-Venedig", ket kaibuksilanna pay ti bassit a Benesia.
Urayno kasta, ti Vespucci a sarita ket agtutloy nga isu ti kadayegan ken naaw-awat a bersion ti taudan ti nagan ti pagilian, ti sabali a rason para iti nagan ket naibagbaga ti pangilaglagip ni Martín Fernández de Enciso, ti maysa a kameng ti timpuyogan ni Vespucci ken Ojeda. Iti obrana aSumma de Geografía, inbagbagana a nabirukanda ti maysa a patneng a populasion a nagtawtawag ti bagbagida iti "Veneciuela," a nangisingasing a ti nagan a "Venezuela" ket mabalin a nagtaud manipud iti patneng a lubong.
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Venezuela iti Wiki Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Venezuela manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- E-Gobierno Naiyarkibo 2001-06-25 iti Wayback Machine (iti Espaniol)
- Pangulo ti Estado ken Kamkameng ti Gabinete Naiyarkibo 2013-09-21 iti Wayback Machine
- Venezuela a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Venezuela Naiyarkibo 2008-06-07 iti Wayback Machine idiay Dagiti Biblioteka ti UCB ti GovPubs
- Venezuela iti Curlie (iti Ingles)
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Venezuela, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.