Glöyn Byw

Gloÿnnod byw
Llwydfelyn gwelw
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas:	Animalia
Ffylwm:	Arthropoda
Dosbarth:	Insecta
Urdd:	Lepidoptera (rhan)
Teuluoedd

Am restr o löynod byw gweler yma. Am restr o dros 1,050 o erthyglau Cymraeg ar wyfynod a gloÿnnod byw, gweler yma.

Pryf gydag adenydd lliwgar sy'n perthyn i urdd y Lepidoptera yw glöyn byw (hefyd: pili-pala, iâr fach yr haf neu blyfyn bach yr haf). Wedi deor o'i ŵy mae glöyn byw yn lindysyn sy'n bwyta llawer o ddail, ac yn morffio'n chwiler cyn dod allan o'r chwiler ar ôl rhai wythnosau gydag adenydd.

Mae'n perthyn i'r dosbarth Lepidoptera. Yn aml, mae ganddynt adenydd liiwgar, cymharol fawr. Yn y grŵp hwn ceir gwir loynnod byw (neu uwchdeulu / superfamily, sef Papilionoidea), y sgipwyr (uwchdeulu Hesperioidea) a'r gwyfyn-loynnod (uwchdeulu Hedyloidea). prin iawn y ceir ffosiliau, gan fod eu hadennydd mor denau a bregus, ond mae'r hyna'n mynd yn ôl i 40–50 miliwn o flynyddoedd CP.

Mae rhai gloÿnnod yn fudol h.y. yn teithio filoedd o filltiroedd dros yr haf; er enghraifft, Glöyn y llaethlys. Oherwydd eu gallu i forffio o un ffurf i ffurf arall, ac oherwydd harddwch eu lliw a'i ehediad, maent yn ddelwedd boblogaidd mewn llenyddiaeth. Ystyrir rhai ohonyn nhw'n bla gan eu bod yn bwyta llysiau ar gyfer y bwrdd bwyd, dro arall, mae'r lindys yn lladd rhywogaethau sy'n blâu.

Mewn ymchwiliad gan NERC (Natural Environment Research Council) yn 2004 datgelwyd fod gostyngiad o 71% wedi bod yn niferoedd y gloÿnnod byw yng ngwledydd Prydain rhwng 1983 a 2003.

Cofnodwyd y gair yn gyntaf yng Ngeiriadur Syr Thomas Wiliems 'Thesaurus Linguae Latinae Cambrobritannicae' (1604-7). Y gair cyn hynny oedd 'Glöyn Duw', fel a geir yng ngwaith Dafydd ap Gwilym yn y 14eg ganrif.

Rhywogaethau yng Nghymru

Un o brif diriogaethau'r glöyn byw yng Ngogledd Cymru ydy Craig Euarth: rhwng Craig-adwy-wynt a Phwllglas 4 a hanner cilometr i'r de o Ruthun (Rhif cyfeirnod map OS Map: SS 122 542) lle gwelir 32 allan o'r 34 mathau sydd yng ngogledd Cymru. Tiriogaeth pwysig arall yw 'Caeau Ffos Fach' ger Cross Hands, Sir Gaerfyrddin.

Mae rhywogaethau'r glöyn byw a'r gwyfyn a welir yng Nghymru yn cynnwys:

1. Argws brown (Aricia agestis: Brown Argus)
2. Britheg arian (Argynnis paphia: Silver-washed Fritillary)
3. Britheg frown (Argynnis adippe: High brown fritillary)
4. Britheg y gors (Euphydryas aurinia aurinia: Marsh fritillary)
5. Britheg werdd (Argynnis aglaja: Dark Green Fritillary)
6. Britheg y gors (Euphydryas aurinia: Marsh fritillary)
7. Brithribin du (Satyrium pruni: Black Hairstreak)
8. Brithribin brown (Thecla betulae: Brown hairstreak)
9. Brithribin gwyn (Hairstreak) ???
10. Brithribin gwyrdd (Callophrys rubi: Green hairstreak)
11. Britheg berlog (Boloria euphrosyne: Pearl-bordered Fritillary)
12. Britheg berlog fach (Boloria selene: Small Pearl-bordered Fritillary)
13. Bwrned chwe smotyn (Zygaena filipendulae: Six-spot burnet)
14. Copor bach (Lycaena phlaeas: Small copper)
15. Glesyn cyffredin (Polyommatus icarus: Common Blue)
16. Glesyn serennog (Plebejus argus: Silver-studded blue)
17. Glesyn y celyn (Celastrina argiolus: Holly Blue)
18. Gweirlöyn brych (Pararge aegeria: Speckled Wood)
19. Gweirlöyn mawr y waun (Coenonympha tullia: Common Ringlet)
20. Gweirlöyn y cloddiau (Wall brown: Lasiommata megera)
21. Gweirlöyn y ddôl (Maniola jurtina: Meadow brown)
22. Gwibiwr bach (Thymelicus sylvestris: Small skipper)
23. Gwibiwr brith (Pyrgus malvae: Grizzled Skipper)
24. Gwibiwr llwyd (Erynnis tages: Dingy skipper)
25. Gwyn blaen oren (Anthocharis cardamines)
26. Gwyn bach (Pieris rapae: Small White)
27. Glöyn mawr gwyn (Pieris brassicae: Large White)
28. Gwyn gwythiennau gwyrddion (Pieris napi: Green-veined white)
29. Mantell dramor (Vanessa cardui: Painted Lady)
30. Mantell garpiog (Polygonia c-album: Anglewing)
31. Mantell goch (Vanessa atalanta: Red Admiral)
32. Mantell paun (Inachis io: Peacock)
33. Melyn y rhafnwydd (Gonepteryx rhamni: Common brimstone)
34. Trilliw bach (Aglais urticae: Small Tortoiseshell)

Cylchred bywyd Melyn y rhafnwydd

 

Paru (chwith: gwryw.)

 

Ŵy ar Rhamnus frangula

 

Lindys ar Rhamnus frangula

 

Pwpa neu chwiler

 

Gwryw

Oriel luniau

•  
  Britheg Sbaen
•  
  Glöyn cynffon gwennol rhesog
•  
  Teinopalpus imperialis o India (benyw)
•  
  Teinopalpus imperialis o India (gwryw)
•  
  Atrophaneura rhodifer o India
•  
  Britheg berlog fach
•  
  Delias eucharis o Sri Lanka
•  
  Copor bach
•  
  Mantell borffor
•  
  Polygonia interrogationis o Ogledd America
•  
  Mantell fapadeiniog
•  
  Melyn y rhafnwydd
•  
  Pansi las
•  
  Glesyn masarin
•  
  Gweirlöyn y glaw
•  
  Gwibiwr y llennyrch
•  
  Gwyn mawr
•  
  Mantell fapadeiniog
•  
  Mantell paun

• Gwylio a Gwarchod y Glöyn: llyfr (1992) gan Huw John Hughes