Etanol

Kimya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqalənini redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.

Etanol
Ümumi xassələri
Molekulyar düsturu	C2H5(OH)
SMILES	CCO
Molyar kütləsi	46,069 q/mol
Xarici görünüşü	rəngsiz maye
CAS qeydiyyat nömrəsi	[64–17-5]
Xassələri
Sıxlığı və aqreqat halı	789,3 kq/m³ 20 °C-də, maye
Suda həll oluna bilməsi	Tam həll olunandır
Ərimə temperaturu	−114,3 °C (158,8 K)
Qaynama temperaturu	78,4 °C (351,6 K)
Üçlük nöqtəsi	−114,3 °C (158,8 K), ? bar
Kritik nöqtə (termodinamiki)	241 °C (514,15 K), 63 bar
Özülülüyü	1,2 Puaz 20 °C-də
Səthi gərginliyi	22,39•10−3 N/m, 20 °C-də
Dipol momenti	1,69 D (qaz)
Təhlükəliyi
Partlama temperaturu	13 °C (286,15 K)
Öz-özünə alışma temperaturu	363 °C (636,15 K)
Partlama həddi	3,28–18,95 %

Köhnə mənbələrdə onun adı Äthanol, Äthylalkohol və ya Ethylalkohol kimi hallanır. Çox vaxt ona "spirt" də deyilir. Elmi dildə etanol EtOH kimi qısaldılmış şəkildə işlədilir.

Alkoqol kefləndirici maddədir. Onun istifadəsinə dünyanın çox ölkələrində icazə verilir. Ancaq avtomobil, velosiped, qatar, gəmi və təyyarələrin alkoqol içkisinin təsiri altında idarəsi qanunla cəzalandırılır.

Alkoqol C₂H₅OH düsturu ilə n-Alkanollar qrupuna aiddir. O Ethan (C₂H₆) doymuş karbohidrogendə bir hidrogen atomunun hidroksil (OH) qrupla əvəz olunması sayəsində əldə edilir. Ona görə də, ethan-ın sonuna -ol şəkilçisi əlavə edilir. Etanol kimyada sistemləşdirilmə aparıldıqdan bəri alkoqolun kimyəvi birləşməsi üçün işlədilir. Alkoqol isə elmi dildə bu sinifdən olan bütün kimyəvi birləşmələrə deyilir.

Alkoqol (ərəb dilində "الكحل" (al-kuhl)) göz boyaları üçün işlədilən tozlara deyilirmiş. Alkoqol o dövrdə "ruhi essensiya" adlandırılırdı. Ona görə də, təsir keyfiyyətinə görə adını burada götürmüşdür. Avropaya bu anlayış İspaniyanın uzun müddət ərəblərin əsarəti altında olduğu dövrdə gəlmişdir. İspan dilində "alcohol" əlkimyaya yol tapmış, narın, quru toz mənasında işlədilmişdir.

Etanol (metilkarbinol, etil spirti) rəngsiz, axıcı, ağız büzüşdürücü dada və xarakterik iyə malikdir. O, 78.4⁰C-də qaynayır, ərimə temperaturu mənfi 114.15⁰C, sıxlığı 0.794 t/m³ təşkil edir. O, spirtlər, su qliserin, dietil efiri, digər üzvi həlledicilərlə istənilən nisbətdə qarışır. Etanol su, benzol, etilasetat, xloroform ilə azeotrop qarışıqlar əmələ gətirir. Tərkibində 95.6 həcm %-i etanol olan azeotrop qarışıq sabit temperaturda (78.1⁰C) qaynayır.

Etanolun öz-özünə alışma temperaturu 422.8⁰C-dir. Onun buxarları hava ilə alışma temperaturu 13⁰C olan partlayıcı qarışıq əmələ gətirir. Etanol narkotik təsirə malikdir, onun icazə verilən qatılığı 1000 mq/m³.

Etanol uzun müddət orqanizmə təsir etdikdə əsəb sisteminin, qida həzmi sisteminin və qaraciyərin, ürək-damar sisteminin ağır üzvi xəstələnmələrinə səbəb olur.

Alkoqol ilk dəfə fars həkimi, alimi, filosofu və yazıçısı Abu Bakr Mohammad Ibn Zakariya al-Razi tərəfindən şərabı distillə etməklə əldə edilmişdir.

Hal-hazırda alkoqol iki yolla alkoqol əldə edilə bilir. Bunlardan biri mikrobioloji (spirtin qıcqırdılması), digəri isə sintetik (etilenin hidratasiya olunması) yoludur.

 

Qıcqırtma:

Qədimdən məlum olan, etanolun bu alınmaüsulu zamanı üzvi məhsullar qıcqırtmaya məruz qalır, onların tərkibində olan karbohidratlar (üzüm, meyvə və s.) bakteriyaların təsiridən qıcqırır. Kraxmalın, düyünün, qarğıdalının da emalı eyni yolla aparılır. Bu reaksiya kifayət qədər mürəkkəbdir. Onun düsturu belədir: C₆H₁₂O₆ → 2C₂H₅OH + 2CO₂.

Qıcqırtma nəticəsində tərkibində 15% etanol olan məhlul alınır, çünki daha çox qatılılığa malik bakteriyalar sadəcə ölürlər. Bu yolla əldə edilən etanol distilə etmə yolu ilə təmizlənir. Bu yolla alınan içkilərə spirtli içkilər (Viski, konyak, rom, araq) deyilir. Distilə edilmiş spirtə aroma vermək üçün ona şərabın buxarlandırılmasından əldə edilən şəkər tərkibli, aşağı etanol konsentrasiyalı maye əlavə edilir. Spirtin tərkibindən distilə yolu ilə suyu tamamilə çıxarmaq mümkündür, bu halda texniki spirt − Azetrop alınır.

Biloji məhsullardan sənaye yolu ilə alınması:

Spirtin müasir sənaye texnologiyası aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

• Nişasta məhsullarının — buğda, kartof, qarğıdalı və s. xırdalanması və hazırlanması,
• Fermentləmə. Bu mərhələdə parçalanmış karxmalın fermentləşdirilməsi baş verir. Bunun üçün qıcqırtma yolu ilə əldə edilmiş alfa-amalizm tətbiq edilir.
• Qıcqırtma,
• Braqorektifikasiya.

Dünya üzrə ildə 33 mlrd. l etanol istehsal olunur. Bunun 13%-i Avropanın payına düşür. Avropada ən böyük istehsalçı Rusiya və Fransadır. İçki, qida məhsulları və texniki məqsədlər üçün nəzərdə tutulan alkoqolu çıxmaq şərtilə yerdə qalan 62% yanacaq məqsədi üçün işlədilir. ABŞ-də bu daha geniş yayılmışdır. Orada hal-hazırda 97 qurğu texniki etanolun alınması üzrə çalışır və ildə 19 mlrd. l etanol istehsal edir. Daha 42 qurğu tikilməkdədir. Braziliya da hal hazırda etanol istehsalı üzrə birincilər arasındadır.

• Ən çox alkoqol qəbul edən ölkələr