श्रवणबेळगोळ

द. लोहमार्गाच्या बंगलोर-हरिहर-पुणे ह्या मार्गाचेर अर्सिकेरी स्थानकासावन 67 किमी., म्हैसूर सावन 100 किमी. आनी हसनच्यान 50 किमी अंतराचेर ही सुवात आसा. श्रमण म्हळ्यार जैन संन्यासी, श्रमणाचेंच फुडाराक श्रवण अशें रूप घडलें आनी बेळगोळ म्हळ्यार धवें कुंड ह्या गांवांत मदीं एक तळें आसा. तेंच श्र्वेत कुंड. हांगा श्रमण येवन रावतालो म्हूण हे सुवातेक श्रवण बेळगोळ अशें नांव मेळ्ळें. मौर्य सम्राट चंद्रगुप्त हो आपले जिणेचे अखेरेक आपलो गुरू भद्रबाहू हाचे वांगडा हांगा येवन राविल्लो. विंध्यगिरी वा इंद्रगिरी आनी चंद्रगिरी ह्या दोन दोंगरांच्या मदीं हो गांव वसला. हांगा बाहुबली गोमटेश्र्वराची व्हड मूर्त आसा म्हूण हे आसा म्हूण हे तीर्थ अशेंय म्हणटात.

 

हांगासल्ले इंद्रगिरी नांवांचे 470 फूट ऊंच तेंगशेचेर गोमटेश्र्वराची 57 फूट उंचायेची एकसंघ व्हड म्हूर्त आसा. थळावे लोक हे तेंगशेक दोड्डबेट्ट (व्हड दोंगुल्ली) अशें म्हणटात. दोंगुल्लेचेर चडून वचपाक सुमार 500 सोपणा तयार केल्यात. दोंगुल्लेचेर चडटना पयलीं पार्श्र्वनाथाचें देवूळ लागता. दोंगुल्लेच्या माथ्यार एक व्हड तट आसून तातूंत कांय देवळां आसात. 24 तीर्थंकारांची चेन्नण्ण वसती, ओदेगल वसती, सिध्देर वसती, त्यागद ब्रम्हदेव स्तंभ आदी तांचीं नांवां आसात. ब्रम्हदेव स्तंभ नांवाच्या देवळांत ब्रम्हाची आनी गुळकायज्जी नांवांचे बायलेची 5 फूट उंचायेची कलात्मक म्हूर्त आसा. हिचेसंबंदान एक आख्यायिका प्रसिद्द आसा, ती अशीं-

चामुंडरायान गोमटेश्र्वराची म्हूर्त तयार करून घेतले उपरांत तिचेर अभिशेक थारायलें. अभिशेकाच्या वेळार शेंकड्यांनी कळसुले दूद मूर्तीच्या माथ्यार ओतलें, पूण तें मूर्तीच्या फकत मांडयामेरेनच पावलें. पुराय मूर्त कितेंय केलें म्हूण दूदान माखून वचना. शेवटाक थंय एक गरीब म्हातारी आयली. तिणें अभिशेकाखातीर गुळ्ळकायी नांवांचें एक फळ पोखरून तातूंत इल्लें दूद हाडिल्लें. तें दूद मूर्तीचेर घालतकच पुराय मूर्त दुदान न्हांवन गेली आनी त्या दुदाचो व्हाळ दोंगुल्लेवयल्यान सकयल व्हांवपाक लागलो. आपणें येदी व्हड मूर्त तयार केली, हाचो चामुंडरायाक गर्व जाल्लो, तो ना करपाखातीर पद्मावतीदेवीन हे म्हातारेचें रूप घेतिल्लें, अशें सांगतात.

गोमटेश्र्वराची मूर्त पुराय नागडी आसून, उत्तर दिकेक तिचें मुखामळ आसा. तिचीं भुजां व्हड आसून दोनूय हात सरळ सकयल सोडिल्ले आसात. हातांचीं बोटां मेकळीं आसात. मूर्तीच्या आकाराच्या मानान तिचो धोंपरासावन सकयलो भाग मोटवो आनी जाडो आसा. तिचो मांडयां तिचो मांडयां मेरेनचो भाग फाटले वटेनच्या फातरार तेंकील्लो आसा. वयलो भाग मात आदाराविण आसा. धोंपरांमेरेन दोनय वटेन दोन ल्हान फातराचे उंचवटे आसात. ते सोरपाचे रोयणी सारके दिसतात. पांयांमदल्यान भुजां मेरेन मांड्यांक आनी हातांक वेश्टावन माधवी वेल वयर गेल्ली आसा. मूर्त धव्याच रंगाची, गुळगुळीत आनी खूब व्हड आसा. तिच्या मुखामळार मुमुरखो हांसो फांकिल्लो दिसता.

गंग वंशाचो राजा रायमल्ल वा राजमल्ल हांचो मंत्री चामुंडराय हाणें 983 वा 1028 त ही मूर्त उबी केली. मूर्तीच्या पांयांकडेन ‘श्री चावुंडराये करवियले’ आनी ‘गंगासुत्ताले करवियले‘ हीं उतरां नागरी लिपयेंत कोंरातिल्लीं आसात. मूर्त व्हड आशिल्ल्यान तिची पुराय पुजा दर दिसा करप शक्य जायना, म्हूण दर तिच्या पावलांची पुजा करतात. तशीं तीं पावलाय बरींच व्हड आसात. दर एका पावलाची लांबाय आठ फूट तीन इंच आसा. दर पंदरा वर्सां उपरांत मूर्तीक मस्तकाभिशेक करतात. त्यावेळार भांगरा-रुप्याचीं फुलां आनी नाणीं हांचो मूर्तीचेर पावस घालतात. हो उत्सव पळोवपाक हजारांनी भाविक थंय जमतात.

विंध्यगिरीचे फुडें चंद्रगिरी दोंगुल्ली आसा. ही दोंगुल्ली १७५ फूट उंचायेची आसून तिका चिक्क बेट (ल्हान दोंगुल्ली) अशें म्हणटात. दोंगुल्लेचेर चडपाखातीर सोपणां नात. दोंगुल्ली चडटना पयले सुवातेर भद्रबाहूची व्होंवरी लागता. तातूंत ताच्या पावलांचीं चिन्नां आसात. दोंगुल्लेच्या माथ्यार तटबंदी आसून तातूंत कुगे ब्रम्हदेवस्तंभ, मानस्तंभ, कत्तले वसती, चद्रंगुप्त वसती, शासन वसती, शांतीनाथ वसती, आदी देवळां आसात. शांतीनाथ वसतींतलीं शांतीनाथाची म्हूर्त काळ्या फातराची आसून ती इकरा फूट उंच आसा. सगळ्या देवळांचीं बांदकामां तोखणाय करपासारकीं आसात.

ह्या दोन दोंगुल्ल्यां प्रमाण श्रवण बेळगोळ गांवांतय बरींच पळोवपा सारकीं देवळां आसात.तातूंतली भंडारी वसती, अक्कन वसती, दानशाले वसती, कलामंदीर नगरजिनालय ,मंगाई वसती, जैन मठ आदी देवळां चड म्हत्वाचीं आसात. भंडारी वसती हें सगळ्यांत व्हड देवूळ आसून ताच्या सभामंटापांत एकाच वेळार हजार मनशां बसूंक शकतात. ताका लागून हाका चतुर्विशतितीर्थंकर वसती अशेंय म्हणटात, ह्या देवळाचें पाखें व्हड लांबी-रुंदीच्या फातराच्या फळयांसावन तयार केला. हे दोंगुल्लेचेर खूब पुर्विल्ले फातरपेटय आसात.