कटक

आदल्या काळासावन १९५२ मेरेन हें शार ओरिसा राज्याची राजधानी आशिल्लें.आतां हे शार कटक जिल्ह्याचें मुखेल थळ जालां. ओरिसाची सध्याची राजधानी भुवनेश्वर जाल्ल्यान कटक शाराचें प्रशासकीय म्हत्व उणें जालां.हें शार महानदी न्हंयच्या त्रिभुज वाठाराच्या तेमकार बसलां. लोकसंख्या २,६९,९५० (१९८१).सरभोंवतणी उदक आशिल्ल्यान ह्या शाराक तेराव्या शेंकड्यांत अनंगभीमदेव राजान राखणेखातीर दुरीग बांदले आनी नामनेचो ‘बारामती’ नांवाचो किल्लो बांदलो.

हो किल्लो णव माळ्यांचो आशिल्लो. सध्या तो मोडिल्ले अवस्थेंत आसा.तरीयपूण ताचें मुखेल दार पळोवपासरकें आसा.मुसलमानांच्या काळांत लालबागेची निर्मणी जातकच आनी ओरिसा राज्याचें शासन-संचलन लाल बागेच्यान जांवन लाहतकच ह्या किल्ल्याचें म्हत्व उणें जायत गेलें. १८०३ वर्सा बारामती किल्लो ब्रिटिशांनी भोसल्यांकडल्यान घेतलो.कटक शारांत लालबाग, राजप्रसाद, जामा मशीद,अमरेश्वर देवूळ, जैनांचें देवूळ, चर्च,बारामती स्टेडियम आनी शहीद भवन हीं थळां पळोवपासारकीं आसात. तशेंच हांगा विध्यापीठ,१८६३ त थापणूक जाल्ले १८६३ त थापणूक जाल्ले नामनेचें रेव्हनशा महाविध्यालय,वैजकी, अभियांत्रिकी अश्यो जायत्यो शिक्षणीक संस्था आशिल्ल्यान कटक शाराक शिक्षणीक केंद्र समजतात.ओरिसाचें उच्च न्यायालय ह्या शारांत आसा. रेल्वेमार्गान कटक शार मद्रास आनी कलकत्ता ह्या दोन नगरांक जोडलां. कटक शारांत आशिल्ले महानदीचेर व्हड पूल आसा. तेचपरी हें शार उदलामार्गान वांदबाली आनी फॉल्स पॉइट ह्या बंदरांकडेन जोडलां.

ह्या शारांत भरपूर भात पिकता. देखून, तांदळाच्या वेपाराखातीर ह्या शाराक बरीच नामना मेळ्ळ्या. हांगा भात संशोधन केंद्रांय आसात.. कटक शाराचे उत्तरेकडल्या चौद्वार वाठारांत कपडे, कागद आनी लोखणी नळ्यांचे कारखाने आसात.तशेंच दक्षिणेकडल्या बारांग ह्या वाठारांत कंवचेचो कारखानि आसा. कटक शारांत कितलेशेच ल्हान ल्हान उध्येग चलतात हांगाच्या भांगर, चांदीच्या जाळीदार नक्षीकामाक आनी लाख आनी हाड हांच्यापसून तयार केल्ल्या वस्तूंक बरेंच खाशेलपण आसा.- कों. वि. सं. मं.