अजमेर

लोकसंख्या 3,75,593 (1981). क्षेत्रफळ 45.40 चौ. किमी. अरवली पर्वतफाट्यांत तारागड नांवाचो एक दोंगर आसा. ताच्या मुळसांत अनासागर तळ्याचे देगेर अजमेर शार वसलां. सद्या अजमेर जिल्ह्याचें हें मुखेल ठाणे आसून अस्तंत रेल्वेंचे प्रस्थानक आसा. हें शार जयपूर सावन नैऋत्येक 132 किमी. , मुंबय सावन उत्तरेक 982 किमी. आनी दिल्ली सावन दक्षिणेक 444 किमी. अंतराचेर आसा.

ह्या शारातें मूळ नांव ‘अजमेरू’ आशिल्लें, असे उल्लेख मेळटा. अजयपाल चौहान या राजान ह्या शाराची खूब उदरगत केल्ली देखून ताणेंच तें शार वसयलां असें सांगतात. तारागड जिल्ह्याचेर एक किल्लो आसा. हे किल्लो इ. स. 145 त ‘अज’ नांवाच्या राजान बांदला आनी इ. स. 12 व्या शेंकड्यांत अजय राजान बांदला आशें दोन उल्लेख मेळटात. अजमेर शारा भोंवतणी खूब पोरनें, पडकें दुरीग आसा. चौहान राजपुतांनी राजधानी हांगा आशिल्ली. 1556 त ह्या शाराचेर अकबराची शेक आयली. गुजरात आनी राजपुताना हे वाठार जिखपा खातीर ही सुवात म्हत्वाची आशिल्ल्यान 1559 वर्सा अकबरान हांगा आपल्या सैन्याचें मुखेल ठाणे वसयलें. ताणें पोरन्या किल्ल्याची सुदारणा केली आनी, आनीक एक गडगंज किल्लो बांदलो. ह्याच काळांत मोइनुद्दीन चिस्ती ह्या मुसलमान साधुच्या दर्ग्या खातीर अजमेर, मुसलमान धर्मियांचे पवित्र थळ जालें. मुसलमान लोक ह्या शाराक दुसरी मक्का मानतात. फुडें ह्या शाराचेर जहांगीर, शहाजहान आनी उपरांतच्या बादशाहांनी आपलो शेक चलयलो. शाराचें पावित्र्य राखून दवरूंक ताणी खूब यत्न केलो. मोगलां उपरांत कांय काळ अजमेर शार मराठ्यांच्या शेकातळा उरलें. 1818 त ब्रिटिशांनी हें शार आपल्या शेकातळा घेतलें. तांचे राजवटींत अजमेर-मारवाड हो भाग चीफ कमिशनरच्या ताब्यांत आशिल्लो. भारताच्या सुटके उपरांत राजस्थान राज्याची वेगळी निर्मिती जातकूच 1953 त हो भाग राजस्थान राज्यांत विलीन जालो.

अजमेर शारांत रेल्वे व्हड कारखानो आसा. सुती, गरम कपड्यांच्यो तशेंच तेलाच्यो गिरणी आसात. भरतकाम, कपडे रंगोवप, लांकडावेलें कोरीव काम हांच्या खातीर ह्या शाराची खूब नामना आसा. सांभर आनी रामसूर ह्या वाठारांतल्या मिठाची ही व्हड बाजारपेठ.

पब्लिक स्कुलाचे धर्तेचेर राजकुंवरां खातीर 1870 त बांदिल्लें मेयो कॉलेज हांगा आसा. राज्य शिक्षणसंस्था, लश्करी शाळा आनी खुबशीं नामनेची महाविद्यालयां या शारांत आसात. हांगा आशिल्ल्या कॉय ह्या तळ्या वरवीं शाराक उदकापुरवण जाता. हांगा सगळ्या धर्मांचे लोक आसून चड कून हे लोक हिंदी आनी राजस्थानी भास उलयतात.

दर वर्सा अजमेराक ख्वाजा मुइनुद्दीन चुस्ती हांच्या दर्ग्यांत व्हड उरूस भरता. ह्या उरूसा खातीर अजमेर शाराची भारतांत तशेंच भारता भायर बरीच नामना आसा. हांगा आशिल्ली ‘अढाई दिनका झोपडा’ ही इमारत पळोवपा सारकी आसा. ह्या जाग्यार पयलीं संस्कृत पाठशाळा आशिल्ली. ह्या शाळेचे खांबे तशेच दवरून महंमद घोरीच्या फर्मीनानुसार ही इमारत अडेज दिसांत बांदली अशें म्हण्टात. हें इमारतीचे कमानीचेर सकयल्यान वयर मेरेन कुराणांतलीं वचनां कोरांतल्यांत. अकबरान बांदिल्ल्या किल्ल्यांत मॅगझिन हॉलांतलो, ‘राजपुताना म्युझीयम’ पळोवपा सारको आसा. बारावया शेंकढ्यांत अनाजी चौहान ह्या राजान दोन दोंगुल्ल्यांमदीं बांद घालून बांदिल्लें ‘अनासागर’ नांवाचें तळें ताच्या लागसारूच आशिल्ली दौलताबाग (आतांची सुभाषबाग), फॉय तळें, अंतडेकी माता मंदिर, दिगंबर जैनाच्या आचार्याचें निर्वीणथळ, विसला तळ्या कडेन आशिल्ली श्र्वेतांबर जैनाची पवित्र ‘दादावाडी’ आनी मंदिरां पळोवपा सारकीं आसात.

Ajmer