ईजिप्त

आफ्रिका खंडाचे ईशान्येवटेनचें राश्ट्र. हाचो सिनाय व्दिपकल्पाचो वाठार आशियांत येता. क्षेत्रफळ 1.,02,000 चौ. किमी.लोकसंख्या 4,80,09,000 (1986). ह्या देशाचे उत्तेरक भूंयमध्य दर्या, ईशान्येक इझ्राएल,उदेंतेक तांबडो दर्या आनी ताचे पलतडीं अरबस्तान, दक्षिणेक सुदान आनी अस्तंतेक लिबिया आसा. चौकोनाभशेन दिसपी ह्या देशाची उदेंत-अस्तंत लांबाय 1,216 किमी. दक्षिण-उत्तर अंतर 1,080 किमी. कायरो ही देळाची राजधानी.

भूगोलाचे नदरेंतल्यान ईजिप्ताचे चार वांटे जातात: दक्षिणेवटेनचें आनी अस्तंतेवटेनचें वाळवंट, नाय्ल देगण, उदेंतेवटेनचें वाळवंट आनी सिनाय व्दिपकल्प.

अस्तंतेवटेनचें वाळवंट वा लिबियन वाळवंट हो सहारा वाळवंटाचोच एक वांटो. नाय्ल देगेवेल्यान उंचाय वाडत वचून लिबियन शीमेमेरन 300 मी. चेर पावता. हाच्या दक्षिण वाठारांत राबितो सामकोच उणो. वायव्येवटेनचो देंवतेचो ‘कॉटरॉ डिप्रेशन’ हो चिखलाचो वाठार समुद्रथरासावन 132 मी. सकयल आनी 18,000 चौ. किमी. विस्ताराचो आसा.

नाय्ल भोंवतणचो वाठार सपाट आसा. ताचो दक्षिणेवटेनचो वयलो ईजिप्त आनी उत्तरेवटेनचो सकयलो ईजिप्त अशे दोन वांटे जातात. वयलो ईजिप्त अदिंदन ते कायरोमेरेन पातळ्ळा. हो पिकाळ वाठार जावन आसा. हांगा बरेच इतिहासीक अवशेश सांपडटात. सकयलो ईजिप्त कायरोसावन भूंयमध्य दर्या मेरेन पातळ्ळा. नाय्ल न्हंयच्या सात फांट्याक लागून हो वाठार पिकाळ आसा. देशाची 2/3 लोकसंख्या आनी चडशी म्हत्वाचीं शारां आनी उद्येगधंदे हांगाच आसात.

उदेंतेकडल्या वाळवंटाक अरेबियन वाळवंट अशें म्हण्टात. हो वाठार नायलसावन उदेंतेवटेन पातळ्ळा. तांबड्या दर्यादेगेलागचो हाचो कांय वाठार 2,100 मी. परस. ऊंच आसा.

सिनाय व्दिपकल्प ईशान्येक आसा. हो ईजिप्तांतलो सगळ्यांत चड ऊंच वाठार आसा.हांगाच्या 2,285 मी. उंचायेच्या जेबेल मूसा पर्वताचेर मोझेसाक देवाकडल्यान ‘धा आज्ञा’मेळिल्ल्यो असो समज आसा. हाचे उदेंतेक अकाबाचें आखात आसा. जेबेल कॅथेरिना हें हांगाचें सगळ्यांत ऊंच (2,637 मी.) दोंगरातेमक जावन आसा.

नायल् न्हंयचेर ईजिप्ताचें जिवीत चलता. ही न्हंय ईजिप्तांत सुमार 1,500 किमी. मेरेन व्हांवत. नायल् न्हंयक वर्सांतल्यान एकदां हुंवार येता. इथिओपियांतली सोबॅत न्हंय (नील नायल्)धवे नायल् न्हंयेक मॅलॅकॅल हांगा मेळटा आनी पावसाळ्यांत नायल् न्हंयक चडशा उदकाची पुरवण करता.

इथिओपियांतल्यो बारो, आब्बाय आनी आतबारा न्हंयो सुदानांतल्यान ईजिप्तांत वचपी नायल् न्हंयक 90% उदकाची पुरवण करतात. गिमाच्या दिसांनी मात धवे नाय्लचें आनी उपन्हंयाचेंच उदक नाय्ल न्हंयंत वता. एल्बर्टा सरोवरांतल्यान धवी नायल भायर सरता आनी जूबा सावन व्हांवत ‘सूद’ च्या चिखलाच्या वाठारांत पावता. मॅलॅकॅल उपरांत वाडी हॅल्फा आनी आस्वानच्या मदीं बांदिल्ल्यान हुंवार येवन रेबो सगळेवटेन पातळपाचें उणें जालां.

ईजिप्तांतलें हवामान वाळवंटी आसा. गिमाच्या दिसांनी तापमान 270 से. ते 32 से. आसता. शियाळ्यांतय उश्णताय आसता आनी तापमान 120 से. मेरेन आसता.वायव्येवटेनच्या वाऱ्याक लागून दर्यादेगांवेलें तापमान मात्शें थंड आसता. वसंत ऋतूंत दक्षिणेवटेनच्यान व्हांवपी वाऱ्यांक ‘खमसिन’ म्हण्टात. तांकां लागून वाळवंटांतलें तापमान बरेच खेपो 430 से मेरेन पावता. ईजिप्तांत पावसाळो ना. भूंयमध्य दर्यादेगेर सादारण 20 सेंमी. पावस पडटा, दक्षिणेवटेन सादारण 2.5 सेंमी. जाल्यार वाडी हॅल्फा हांगा मातय पावस पडना.एलेक्झांड्रीया हांगा वर्सांतल्यान 40 दिसांक 19 सेंमी; पोर्ट सैद हांगा 8 सेंमी. आनी कायरो हांगा 2.3 सेंमी. पावस पडटा.

ईजिप्तांत चडसो वाठार वाळवंटाचो आशिल्ल्यान लजे झोपां,झाऊ आनी वाळवंटांत वाडपी हेर प्रकारची वनस्पत दिसून येता. उदेंतेवटेन आनी सिनाय वाठारांत जमनीभितर आशिल्ल्या उदकाच्या आदाराचेर खाजराचीं झाडां वाडटात. नाय्ल देगणांत कांय रानवट वनस्पत आसा. ईजिप्तांत जरी रानां नासलीं तरी खाजराचीं आनी लिंबाचे जातीचें झाडां वाडटात.

बोकड्यो, मेंढरां, गाडवां, उंट ही हांगाची मुखेल मोनजात. हरणांच्यो कांय जाती, तरस,कोलो, खोकड, आयबेक्स हीं जनावरां, तेभायर 300 वयर सुकण्यांच्यो जाती, पाखे, विंचू, सोरोप,पारो ही मोनजात हांगा आसा. नाय्ल न्हंयंत तरेतेरचें नुस्तें आसा. मानगीं मात हालींच्या तेंपार उणी जायत गेल्लीं दिसून येता.

ईजिप्ताचो पूर्विल्लो इतिहास तीस घराण्यांभितर वांटून घालूं येता. इ.स.प. 3100 ते इ. स. 642 मेरेनचो इतिहास तातूंत येता. 639 त अरब सैन्याचो अधिकारी इब्न-अल-अस हाणें ईजिप्त आपले सत्तेखाला हाडलें आनी तो खलीफा जालो. ताच्या वंशजांनी 200 वर्सां राज्य केलें.969 सावन 1171 मेरेन फातिमी वंशान राज्य केलें. सुमार 970 त, अल-अझार विद्यापीठाची थापणूक जाली. आयूबिद घराण्यान 1171 सावन 1250 मेरेन राज्य केलें. फुडें गुलाब घराण्याचें राज्य तुर्कांची 1517 तली घुरी येयसर तिगून उरलें. तुर्कांचो शेक 1805 मेरेन चल्लो. उपरांत पाशा मुहम्मद अलीच्या घराण्यान 1914 मेरेन हांगा राज्य केलें. मुहम्मद अली मूळ आल्बेनियाचो, ताणें ह्या देशाचे उदरगतीखातीर बरेच कश्ट घेतले. 1869 त तयार जाल्ल्या सुएझ कालव्याक लागून ईजिप्त हें येरादारीचें केंद्र जालें. 1882 वर्सा ब्रिटनान ईजिप्ताचेर अप्रत्यक्ष सत्ता चलोवंक सुरवात केली.1914 त तांणी ह्या देशाक पुरायपणान आपल्या हाताखाला घेतलो. 1922 त ईजिप्ताक मर्यादित स्वतंत्रताय मेळ्ळी. वफद पक्ष, झगलूल पाशा आनी नॅहास पाशा हांणी पुराय स्वतंत्रातायेखातीर यत्न केले; पूण ब्रिटीश सैन्य 1936 मेरेन सुएझचे सभासद जालो. त्या चवर्सा अरब लीगाची थापणूक जाली. पॅलेस्टाय्नाक लागून अरब-इझ्राएल झूज 1948 त सुरू जाले. ह्या झुजांत क्रांती जाली. फरूक राजान देश सोडलो आनी नगीब पयलो पंतप्रधान जालो. ईजिप्त प्रजासत्ताक राश्ट्र म्हूण घोशणा जाली. ईजिप्तचे मागणेव्ल्यान 1956 मेरेन थंयसावन सगळें ब्रिटीश सैन्य फाटीं काडलें. जून 1956 त नासर राश्ट्राध्यक्ष जालो. ताणें 26 जुलय 1956 दिसा सुएझचें राश्ट्रीयकरण केलें. ताकालागून हांगा प्रस्न उप्रासले आनी ब्रिटन आनी फ्रांसान ईजिप्ताचेर बाँब उडयले. संयुक्त राश्ट्रांचे मध्यस्थीन हो वाद सोंपलो. 1948 सावन ईजिप्त-इझ्राएल हांचेमदीं तीन झुजां जालीं आनी दोनूय देशांमदले वायट संबंद तशेच उरले. 29 ऑक्टोबर 1956 सावन झुजाक लागून गाझा हांगा आंतरराश्ट्रीय पोलिस दवरले. पूण ताचो व्हडलोसो फायदो जावंत पावलो ना.

1967 आनी 1973 त पर्थून झुजां जाली. ह्या झुजांनी ईजिप्ताचें बरेंच लुकसाण जालें. कांय वाठार इझ्राएलान घतलो. सुएझ कालव्यांत बोटी बुडिल्ल्यान तो येरादारीखातीर बंद जालो. 1973 मेरेन तो बंद उरिल्ल्यान ईजिप्ताची अर्थीक परिस्थिती इबाडली. 1958 त ईजिप्त आनी सिरिया हांचें संघराज्य निर्माण जालें. हातूंत फुडें येमेन भितर सरलो, पूण हो एकवट चड काळ तिगलो ना.1965 त नासर हाची पर्थून स वर्सांखातीर पंतप्रधान आनी अध्यक्ष म्हूण वेंचणूक जाली. 1970 त नासर हाका मरण आयलें आनी अन्वर सादत हो अध्यक्ष आनी पंतप्रधान म्हूण वेंचून आयलो.ताणें 1979 त इझ्राएलावांगडा शांततायेची कबलात केली. हे कबलातीक लागून हेर अरब राश्ट्रांनी ईजिप्ताक अरब लीगांतल्यान भायर उडयलो आनी ताचेर बहिश्कार घालो. 6 ऑक्टोबर 1981 अन्वर सुदारपाची जालो. 1983 त ईजिप्त आनी हेर अरब राश्ट्रांचे संबंद सुदारपाची सुलूस लागली पूण लिबिया आनी सिरिया ह्या दोनूय देशांनी आपलो बहिश्कार चालूच दवरलो. 1984 त मुबारकाचो पक्ष व्हडलें भोवमत मेळोवन पर्थून वेंचून आयलो.

एप्रिल 1923 त ईजिप्ताचें संविधान जाहीर जालें. हें संविधान बेल्जियमच्या संविधानाचेर आदारिल्लें आशिल्लें. संसदेची सीनेट आनी चेंबर ऑफ डेप्युटीज अशीं दोन घरां आशिल्लीं. मार्च 1964 त नासर हाणें नवें संविधान जाहीर केलें. तेप्रमाण ह्या देशाची समाजवादी लोकशाय राश्ट्र म्हूण घोशणा जाली. लोकांचें विधीमंडळ राश्ट्राध्यक्ष स वर्सांखातीर वेंचून काडटा.विधीमंडळ एकाच घरांत बसका घेता. तातूंत 5 वर्सांखातीर वेंचून आयिल्ले 392 वांगडी आसातात.

थळावें प्रशासन 26 प्रांतांतल्यान चलता. दर प्रांताचेर केंद्र सरकार राज्यपालाची नेमणूक करता. गांवांचें आनी शारांचें प्रशासन थळाव्या मंडळांकडेन आसता. हांगाय लोकशायेच्या मार्गान वेंचून आयिल्ले प्रतिनिधी राज्यकारभार चलयतात.

न्यायवेवस्था इस्लामी, फ्रेंच आनी इंग्लीश न्यायपद्धतीचेर आदारिल्ली आसा. चार विंगडविंगड पांवड्यावेलीं न्यायालयां हांगा आसात. थळाव्या कायदो आनी राखणेचेर घर खातें आनी पोलिस नियंत्रण दवरतात.

हांगाची अर्थवेवस्था बऱ्याच प्रमाणांत शेतवडीचेर आदारल्या. कापसाचें उत्पादन हांगा बरेंच येता. कापूस निर्यात करपी देशांमदीं ईजिप्त बरोच मुखार आसा. गंवाची पिकावळ हालींच्या वर्सांनी मात्शी उणी जाल्या. कांदो बरोच पिकता. तेभायर बार्ली, मको, तांदूळ,ऊंस, हेर कड्डणां, मसमी भिकणां, तेल काडपाक उपेगी पडपी पिकां, भाजीपालो, केळीं, द्राक्षां,खाजूर, लिंबाचे जातीचीं फळां हांचेंय पीक बऱ्याच प्रमाणांत येता. गोरवां आनी कुकडां पोसपाच्या उद्येगांकय बरेंच म्हत्व आसा.

फॉस्फेट, लोखण, मँगनीज आनी कोळसो हांगाच्या खणींनी सांपडटा. तेलाच्या उद्येगाक लागून हो देश अर्थीक नदरेन उदरगतीक पावला. सैमीक तेल मेळपाच्यो हांगा 6 मुखेल तेलखणी आसात. उदकांतली संपत्ती चडशी नाय्ल न्हंयतल्यान मेळटा. 1983 वर्सा ह्या देशाक 15 लाख पर्यटकांनी भेट दिली.

हेर उद्येगधंद्यांमदीं कपड्याच्या बरेंच म्हत्व सा. तेभायर गरजेच्यो वस्तू तयार करपी सगळे तरेचे कारखाने हांगा आसात. अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, रशिया, अस्तंत जर्मनी, इटली आनी हेर युरोपीय आनी आशियाई देशांकडेन ईजिप्ताचे आयातनिर्यातीचे वेव्हार चलतात.

1983-84 मेरेन हांगा 30,069 किमी. लांबायेचे रस्ते आशिल्ले.तातूंतले 47% डांबरी. वाळवंटांनी येरादारी करचेखातीर उंटांचो उपेग करतात. 1984 मेरेन रेल्वेमार्गांची लांबाय 4,346 किमी. आशिल्ली. सुएझ कालव्यांतल्यान संवसारांतली म्हत्वाची येरादारी चलता. पोर्टसैद आनी एलेक्झांड्रिया हीं ईजिप्तांतली म्हत्वाचीं बंदरां जावन आसात.नाय्ल न्हंयतल्यानय बरीच येरादारी जाता. ‘ईजिप्त एअर’ ही विमानकंपनी हवाई मार्गावेल्या येरादारीचेर नियंत्रण दवरता. कायरो आनी एलेक्झांड्रिया हे मुखेल आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसात. हे भायर आनी बरेचशे विमानतळ आसात. तातूंतले 11 म्हत्वाचे. विमामार्गांवेल्यान जगांतल्या बऱ्याच म्हत्वाच्या शारांकडेन ह्या देशाची येरादारी चलता.

1985 मेरेन हांगा 17 खबरांपत्रां आशिल्लीं. ‘अल् अहरम्’ हें सगळ्यांत चड खपाचें खबरांपत्र. रेडिओ आनी दूरचित्रवाणीचेर पुरायपणान सरकाराचें नियंत्रण आसा.

ईजिप्तांतलें 90% लोक नाय्लच्या देगणांत रावतात. वाळवंटांच्या वाठारांनी लोकांचो राबितो सामकोच उणो आसा. ह्या लोकांचें वांशिक दायज थारावप तितलेंशें सोपे ना. तांच्यांत पूर्विल्ले ईजिप्शियन, अरब, तुर्क आनी हेर वंशाचीय भरसण जाल्ली सांपडटा.दोबीत केंस, घटमूट कूड, गोरो कोर हीं उत्तरेवटेनच्या लोकांचीं खाशेलपणां. दक्षिणेवटेनचे लोक तेतलेशे गोरे नात. चडशे लोक इस्लामी शाफी पंथाचे आसात. हनफी, मालिकी, कॉप्ट ह्या कांय वंशांच्यो जमातीय हांगा आसात. हेर परक्यांमदीं ग्रीक, आर्मेनियम, सिरियन हे आसात. हांगाचे समाज तीन वांट्यांनी वेगळो जाला.:

१.फेल्लहीन: म्हळ्यार शेतकार. हांचे प्रमाण सुमार 60% आसा. हो वर्ग सामकोच मागाशिल्लो आसा. हांचेमदीं कपलार, खाडकेचेर हातांचेर आनी कानसुलांचेर गोंदून घेवपाची पद्धत आसा.बायलांचें केंस लांब आसतात आनी तीं विणयो घासतात. दादल्यांचें केंस ल्हान आनी खआड दवरपाची पद्धत आसा. मेथयेचो उपेग केंस, खाड रंगोवपाखातीर करतात. हातां-पांयांचेरय मेथी रंगोवपाचो प्रकार सगळ्याक आसा. दादल्याचो भेस सुती कपड्यांचो आसता आनी ताचेर ‘गल्लबिया’ पांगुरतात. तकलेर ‘लेब्दो’ आनी ताचेर धवो कपडो फेट्यासारको गुठलायतात.पांयांनी केन्नाकेन्नाय बल्घा (पायतणां) घालतात. बायलांक वस्तींचो बरोच सोंस आसा. कांय बायलो मिलाया (बुरखो) वापरतात. वस्ती तांब्याच्यो वा रुप्याच्यो आसतात.

२.बेदूईन: ह्या हेगड्या पंगडांचो समाज ल्हान आसा. हे गोरवां, मेंढरां, उंट पोसतात आनी तांकां धेवन भोंवत आसतात. गरेक बेदुईनाक दोन ते चार बायलो आसतात. एका घराब्यांत चार ते पांच भुरगीं आसतात. दरेक जमातीचो मुखेली ‘शेख’ आसता.

३.शारांनी रावपी लोक आनी वेपारी: हो तिसरो वांटो जावन आसा.हे सुमार 30% आसात. हांचें कुटूंब ल्हान आसता.

फेल्लहीन लोक एक-दोन कुडींच्या घरांनी रावतात. हीं घरां विटांची आसतात. उंचेयेचेर तांच्या घरांक जनेलां आसतात. शिंयाळ्यांत हीं जनेलां बंद करतात. दरेक घराक ‘मंडारा’ (सोपे) आनी ‘झरिबा’ (गोठो) आसता. घरांनी ‘हल्ला’ (तांब्याचीं आयदनां) वापरतात. ‘निश्त’चो (सपाट परात) उपेग कपडे धुवपाखातीर करतात. गांवगिऱ्या वाठारांनी भैशीक ‘गुर्न’ (खळें) आसता.

बेदूईन लोक चडशे तंबूंनी रावतात. उंट, बोकड्यो वा मेंढरांचे चामडेपसून तंबू तयार करतात.गिरेस्तांचीं घरां व्हड आनी नवे पद्धतीन बांदिल्लीं आसात. शारांनी रावपी लोक जरी युरोपीयांभशेन भेस करतात, तरी पूण घराकडेन येवन चडसो आपलो सैल भेस घालून रावतात.

सदच्या जेवणांत मसुरची दाळ, ऑलिव्ह तेल, तूप, लोणी, लिंबू आसता. मांस खावपाचो सगळ्यांकच घोस्त आसलो तरी गिरेस्तांकच तें परवडटा. मध्यमवर्गीय मनीस शीत आनी मक्याची भाकरी खाता. काळी च्या आनी टर्किश काफी पिवपाची ह्या लोकांक बरीच आवड आसा.अस्तंतेकडल्या संस्कारांक लागून बुरखो पद्धत फाटीं पडल्या आनी दादल्यावांगडा समाजांत बायलां नेटान वावर करूंक लागल्यांत. हांगाचो राश्ट्रीय धर्म इस्लाम. 91% लोस सुन्नी पंथाच्या शाफी फांट्याचे आसात. हनीफी आनी मालिकी उत्तरेवटेन चड आसात. कॉप्ट धर्माचे लोक सुमार 8% जाल्यार कॅथलिक, प्रॉटेस्टंट, ग्रक, ऑर्थेडक्स, सिरियन हांगा आसात. 1968 उपरांत ज्यूंची संख्या सामकीच उणी जाली. कायरो शारांतच फकत 250 परस चड मशिदी आसात. मुसलमानांचे सगळे सण आनी उत्सव हे लोक मनयतात.

नृत्य आनी पदांची ह्या लोकांक बरीच आवड आसा. सॉकर हो खेळ बरोच लोक खेळटात.गिरेस्त लोक टेनिस, पेंवप, उदकांतले हेर खेळ खेळटात. घरांत बसून बुद्धिबळ खेळपाची चाल सगळ्याक पळोवंक मेळटा.

राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण 44% आसा. स वर्सांखातीर शिक्षण सक्तीचें, फुकट आनी एकसारकें आसता. 6 ते 12 वर्सांमेरेनच्या भुरग्यांक हो नेम लागू जाता. स वर्सांचें हें मुळावें शिक्षण सोंपल्या उपरांत 3 वर्सांचें पूर्व माध्यमिक आनी 3 वर्सांचें माध्यमिक अशें 6 वर्सांचें शिक्षण घेवपाची वेवस्था आसा. सप्टेंबर ते मे मेरेन एक शिक्षणीक वर्स आसता. अरबी भाशा हें शिक्षणाचें माध्यम पूण माध्यमिक पांवड्यार इंग्लीश, फ्रेंच, जर्मन, इटालियन ह्योय भाशा वापरतात. धर्मीक शिक्षण दिवपी संस्था हांगा आसात. ह्या देशांत 18 विश्वविद्यालयां आसात.हातूंतलें कायरो विश्वविद्यालय (थापणूक 1908) हें सगळ्यांत पोरनें. विंगड विंगड मळांवेलें वेवसायिक शिक्षण दिवपाची हांगा बरी वेवस्था आसा. हांगाचे बरेच विद्यार्थी उंचल्या पांवड्यावेलें शिक्षण घेवपाखातीर अमेरिका, अस्तंत जर्मनी, ब्रिटन, सावदी अरेबिया आनी सुदान सारक्या देशांनी वतात.

ईजिप्ताची राश्ट्रीय भाशा अरबी. न्यूबियन समाज न्यूबियन भाशेंतल्यान उलयता. कॉप्टिक भाशा मठांनी वापरतात. अस्तंतेकडले संस्कृतायेकडेन संबंद आयल्या उपरांत हांगाचें साहित्य बरेतरेन फुलूंक लागलें सामी अल्-बरूदी (1839-1904) हाणें इस्लामाचेर काव्य केलें; अब्बास अल्-अक्कड (1889-?) हो नामनेचो कवी आनी लेखक. मलक हिफ्नी नासिफ (1886-1918) हाणें बायलांच्या प्रस्नांचेर बरीच बरपावळ केल्या. अहमद झाकी अबू शाली, महमूद तिमूर हे नामनेचे नाटककार आसात. अल-हकीम हो कादंबरीकार आनी नाटककार जगभर गाजला.

ईजिप्तांत पळोवपासारक्यो कितल्योश्योच ओडलायण्यो सुवाती आसात.पोरनी ईजिप्शियन संस्कृताय नाय्लच्या वाठारांत आशिल्ली. थंय भायल्या देशांतले सुमार चार पांच लाख लोक भेट दितात. पिरॅमिड, स्फिंक्स, थडीं आनी पोरने राजवाडे हांच्यावांगडाच कायरो,एलेक्झांड्रिया शारांतली आर्विल्ली बांदावळ, ईजिप्तांतले लोक आनी तांची संस्कृताय ह्यो गजाली भोंवडेकारांखातीर भोव आकर्शणाच्यो थारतात. आंतरराश्ट्रीय येरादारीचें एक मुखेल केंद्र जाल्ल्यानय ह्या देशाचें म्हत्व बरेंच वाडलां.

• http://www.bbc.com/news/world-africa-13313370
• https://web.archive.org/web/20181224211210/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/eg.html