Ñe'ẽteja Guaraníme

ÑE'ẼTEJA

1. He’iséva (concepto)
2. Ñe’ẽteja ñemohenda (clasificación)
3. Ñe’ẽteja moambueha (accidentes)

HE’ISÉVA

Ha'e ñe'ẽ otekome'ẽ térã omoteĩva ñe'ẽtévape, ikatu avei omoambue ambue ñe'ẽtejápe térã peteĩ terojápe.

Techapyrã:

• Oguata porã
• Oho mombyry
• Oúta ko'ẽrõ

ÑE’ẼTEJA ÑEMOHENDA

• 2.1. Ñe'ẽteja tekoguáva (adverbio de modo)
• 2.2. Ñe'ẽteja tendaguáva (adverbio de lugar)
• 2.3. Ñe'ẽteja araguáva (adverbio de tiempo)
• 2.4. Ñe'ẽteja papyguáva (adverbio de cantidad)
• 2.5. Ñe'ẽteja porandúva (adverbio de interrogación)
• 2.6. Ñe'ẽteja moneĩva (adverbio de afirmación)
• 2.7. Ñe'ẽteja mbotovéva (adverbio de negación)

2.1. ÑE'ẼTEJA TEKOGUÁVA: Ko’ãva ha’ehína umi oteko-me’ẽva ñe’ẽtévape. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩm-baha opaichagua tekoguáva.

Techapyrã:

• Oguata porã / oguata vai
• Oñe’ẽ hatã / oñe’ẽ kangy
• Osapukái po’i / osapukái pyrusu
• Ohai mbyky / ohai puku
• Oiko pya’e / oiko mbegue

2.2. ÑE'ẼTEJA TENDAGUÁVA: Ko’ãva katu ohechuka moõitépa ojehu ñe’ẽtéva omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua tendaguáva.

Techapyrã:

• Oguata mombyry/oguata agui
• Oike ko’ápe/ osẽ amo

2.3. ÑE'ẼTEJA ARAGUÁVA: Ko’ãva katu oñanduka araka’etépa ojehu ñe’ẽtéva omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua araguáva.

Techapyrã:

• Ogueru ko'ága (ogueru ága)
• Oguerúkuri kuehe
• Oguerúta ko'ẽrõ
• Oguerúta upéi

2.4. ÑE'ẼTEJA PAPYGUÁVA: Ko’ãva oñanduka mboýpa ñe’ẽtéva retakue. Ñe’ẽjoajukatúpe katu oiko avei ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua tekoguáva

Techapyrã:

• Oguata heta /
• sa'i ogueru /
• mbovy ojogua /

2.5. ÑE’ẼTEJA PORANDÚVA: Ko’áva jaipuru ñe’ẽtéva ndive ñaporandu hagua omoandúvare. Ko'ã ñe'ẽteja oguerahava’erã ñe'ẽpehẽtai upeigua "pa" térã "piko".

Techapyrã:

• moõpa reiko /
• araka'épa reju /
• mba'éichapa reñeñandu /
• mba'épa reipota /
• mba'érepa rejogua /
• mávapa he’i /
• mávapepa remombe’úta /
• mboýpa reguereko /
• mba'ẽrãpa reho /

2.6. ÑE'ẼTEJA MONEÍVA: Ko’ãva ha’ehína umi omboajéva ñe’ẽtéva omoandúva.

Techapyrã:

• Héẽ /
• nei /
• néi /
• tove /

2.7. ÑE'ẼTEJA MBOTOVÉVA: Ko’ãva ha’ehína umi omboa-je’ỹva ñe’ẽtéva omoandúva.

Techapyrã:

• nahániri /
• ahániri /
• tove /
• ani /
• anive /
• araka’eve /

ÑE’ẼTEJA MOAMBUEHA

• 3.1. Papapy (número)
• 3.2. Meña (género)
• 3.3. Kokatu (grado)

3.1. Papapy Ñe’ẽteja naiñambuéi papapýpe.

Techapyrã:

• Che aha mombyry/
• Ha’ekuéra oho mombyry/

3.2. Meña Ñe’ẽteja naiñambuéi avei imeñáme.

3.3. Kokatu Ñe’eteja rehe ñambojoapykuaa umi ñe’ẽpehẽtai kokatuguigua, avei ñambojoajúva tero, teroja ha ñe’ẽtéva rehe.

Techapyrã:

• 3.3.1. Kokatu’ypy: mombyry (naiñe’ẽpehẽtaíri)
• 3.3.2. Kokatu Mbojojáva: mombyryve
• 3.3.3. Kokatu Tuicháva: mombyryete
• 3.3.4. Kokatu Tuichavéva: mombyryeterei
• 3.3.5. Kokatu Tuichaitéva: mombyryrasa
• 3.3.6. Kokatu Tuichaitevéva: mombyryetereirasa

Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)