COVID-19 ñemosarambi guasu 2019-2020 niko pe koronavíru mba'asy tuichavéva oñepyrũ oñemosarambi oparupi jasypakõi 2019-pe, ko COVID-19 niko peteĩ mba'asy vai pyahu peteĩva pe koronavíru atýgui ome'ẽva.
Ojehecharaẽ oñepyrũ táva Wuhan-pe jasypakõi 2019-pe, tetãvore Hubei itavusu, Chína retãme, upépe ojehecha tapichakuére ipytuhẽ asy ha ndojeikuaái mba'érepa. Haimete opavave umi hasýva omba'apo térã oiko aguĩ umi omba'ápova Piraro'o Ñemuha Guasúpe Wuhan Táva pegua. Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) ohechakuaa ára 11 jasyapy 2020-pe oikoha ko mba'asýgui ñemosarambi guasu oparupi.
Koronavíru mba'asy tuichavéva 2019-2020 | ||
---|---|---|
COVID-19 hasýva hetakue. Leyenda Amo ve 1 sua hasýva 100 000-999 999 hasývaa 1000-9999 hasývaa 1-99 hasýva No se han reportado casos | ||
COVID-19 hasýva peteĩ sua tetãygua rupive Leyenda Amove 10 000 hasýva 3000-10 000 hasývaa 300-1000 hasýva 100-300 hasýva Michĩve 100 hasýva No se han reportado casos | ||
Agente patógeno | ||
Patógeno | SARS-CoV-2 | |
Tipo de patógeno | Virus | |
Enfermedad causada | COVID-19 | |
Datos históricos | ||
Ñemosarambi renda | 1 jasypakõi 2019 | |
Ñepyrũ renda | Wuhan, Hubei Chína | |
Nivel del contagio | Mba'asy yvoragua | |
Mba'asy yvoragua ñepyrũ | 11 jasyapy 2020 | |
Lugares afectados | 260 tetã | |
Datos del contagio | ||
Hasýva | 115.298.908 | |
Omanóva | 6.320.861 | |
Casos recuperados | 506.624.618 | |
Pohano rehegua | ||
[editar datos en Wikidata] |
Ára 6 jasypoteĩ ary 2022 meve, oñemomarandu oikoha amo 535 sua hasýva 260 tetãme ha yvy pehẽnguépe, amove 6.320.861 omanóva. Upéicha avei, jasypoteĩ 2022 aja oĩma 5.180.000.000 tapicha orekómava vakúna ojokokuaáva koronavíru, péva hína 66% opaite tekovégui ko yvy ápe ári. OMS he'i amo 10 % opaite tapichakuéragui hasýmava ko mba'asýgui, jasypa 2020-pe (upéicha he'ise amo 780 sua tapicha hasýmava), oparupi oĩgui hetaite nomombe'úiva hasyha térã hasyhague.
Ko víru héra koronavíru oñemosarambi jepe tapicha tapicháre, tenondeite oñemuasãi juruaysy michĩ sa'i ohypýi, juru rendy osẽva hasýgui oñe'ẽvo, hu'úvo, iñatĩávo térã iñambúvo. Oñemosarambi pya'eve tapichakuéra oiko oñondive peteĩ tendápe, ikatu avei oñemuasãi japokóvo mba'e oimeraẽva iky'áva ha upéi japoko ñande jurúre, ñande resáre térã ñane tĩre. Víru oñemohenda yvypóra retépe 5 ára aja, oiméne ikatu hi'are mokõi térã amo 14 ára aja. Tapicha hasýva katuete iñakãnundu, hu'u ha ipytuhẽ asy. Umi mba'asy ambuéva ikatu oiko COVID-19 rehe niko neumonía, pytuhẽ mba'asy vai ha sepsis. Amo jasykõi 2021 meve, ojejapóma heta vakúna ojeipuru oparupi,, hákatu jajoko porãve hag̃ua ko mba'asy ha ñañemonguera hag̃ua niko terápia umi techaukahápe guarã ha mba'asyapypẽme guarã gueteri.
Ani hag̃ua oñemosarambive ha oñemuasãive ñañeñangareko va'erã upéicha: py'ỹi jajepohéi y ha havõre, ñanderu'u térã ñaneatĩa jave ñamo'ã ñande juru ñande jyvangápe, ñañemoha'eño ha ndaikatúi japyta ñaneaguĩ, jaipuru arã jurumo'ãha ha ñamoha'eño umi hasýva. Ombohasykatuve umi karai ha kuñakarai ohasáva 65 ary ha avei ijetu'uve umi hasy tapiáva ndive: huguyasukáva, ikorasõrasýva, hasykatúva ipyti'ápe, hamba'e, umi opyta va'erã hógape. Upéicha avei, ojehecha mymba ambuéva ikatu oreko COVID-19 —jagua, mbarakaja, jaguarete, leõ ha mbopi— yvypóraicha. Ojejoko hag̃ua ko víru ñemosarambi guasu, heta tetã rekuái omboty hetã rembe'y ani hag̃ua tapichakuéra hasýva ohasa reíva, oporomoha'eño ha omboty ñemuhakuéra.
Ko ñemosarambi guasu ombohasa vai heta tapichápe, pirapire ñemono'õ oñemochĩ. Mbo'ehao ha mbo'ehaovusu oñemboty va'erã 124 tetãme, upéicha amo 2200 sua oñemoarandúva ndaikatúi oho mbo'ehaópe. Opaite yvypóragui peteĩ mbohapýgui oñemoha'eño va'erã, opyta va'erã hógape, upéicha ojehecha pirapire ñemomba'apo oñemochĩ avei ha heta umíva mba'apo'ỹ ko'ãga. Oiko avei heta umíva omomarandu mba'e japu ko mba'asy rehegua, upéicha avei heta umi omboyke tapichakuéra oúva Chínagui.
Táva Wuhan tasyokuéra ohecharae oñepyrũhague ko mba'asy pyahu jasypakõi 2019-pe, ojehechaukahápe umi hasýva, ha he'iháicha pe tetã kuatia maranduha tee, oñepyrũ kuri oñemosarambi tapicha tapicháre umíva omba'apo térã oiko aguĩ umi omba'ápova apytépe upe Piraro'o Ñemuha Guasúpe Wuhan Táva pegua. Oĩ jepe ñehesa'ỹijo ambuéva,, mbo'ehaorusu Harvard pegua techapyrãme, ohesa'ỹijo kuri táva Wuhan ra'anganguéra ha umi jeheka tapichakuéra ojapo internet-pe umi mba'asyapypẽ rehegua, upéicha ohecha hikuái mba'asy ikatu oñepyrũ 2019 araroguekúi jave.
Umi hasýva peteĩha oje'e rae oguerekoha neumonía pyahu ijypy ojekuaa'ỹva, ohesa'ỹijo porãve rire umi hasývape ojehechakuaa upe oporohasýva niko peteĩ koronavíru pyahu, oñembohéra kuri 2019-nCoV.
Ojekuaa umi koronavíru osyry rei mymbakuéra apytépe, hákatu koronavíru okakuaa ha oñemoambue oike hag̃ua yvypóra retépe (upéicha ojehero zoonótico ko víru rehe, péva he'ise oúva mymba ha ojehasa yvypórape) convirtiéndolos así en virus zoonóticos), upeichaite oikoháicha umi mba'asy SARS, Kuarahyresẽ Mbyte mba'asypararã ha irundy koronavíru ambuéva ikatu ombohasa asy yvypórape ha imba'asyapypẽnguéra ojogua tĩpa'ã. Opaite koronavíru ko'ãga meve ojekuaáva ikatu oñemosarambi tapicha tapicháre.
Ko'ãga jaikuaa jasypakõi 2019 ko mba'asy oñemuasãima ha oguahẽma Európape, tenondeitépe táva Parĩ, Milán ha Torínope, hákatu oñemuasãi kañyhápe, hi'areite ojekuaa hag̃ua ko mba'asy oĩmaha Európape, ñehesa'ỹijo rupi.
Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) omomarandu rire ko mba'asy ikatu oñemosarambi oparupi, heta tetã Ásiape ohasáva SARS ñemosarambi guasúre 2003-pe oñepyrũ oñembosako'i. Tetãnguéra Chína jerére oñepyrũ oipuru tembiporu he'íva tapichakuéra iñakãnundúvapa hetã rembe'ýpe, ani hag̃ua oike ijyvýpe umi hasýva.
Ára 13 jasyteĩme OMS omombe'u ojehecháma upe hasýva peteĩha tetã ambuévape, ndaha'éiva Chína. Peteĩ kuña Chinagua 61 ary orekóva ha oikove táva Wuhan hi'aguĩva, ha'e oho aviõme ára 8 jasyteĩ Wuhan guive Tailandia peve 5 hogayguáva ndive. Oguahẽvo upépe ojehechakuaa iñakãnunduvahague ha ojegueraha chupe tasyópe. Upe guive, pya'eite oñemosarambi tetãnguére rupi.
Upe Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) ohechakuaa, ára 30 jasyteĩ 2020-me, oikoha mba'e vai ikatu oporombohasa'asy oparupi, he'iháicha Tesãi Rekorã Arapygua kuatiápe, ha upéi ohechakuaa ára 11 jasyapy 2020-pe oikoha ko mba'asýgui ñemosarambi guasu oparupi, hetaitégui ojehecha umi hasýva (118 000) ha omanóva (4291) oparupi (114 tetãme).
Ani oñembova hag̃ua ko mba'asy tenondeite ojepoheimeme va'erã havõ ha ýre, ndaipóri ramo havõ ikatu ojeipuru avei oñemopotĩ hag̃ua alkoo gel, ojeikuaágui ko mba'asy oñembova juruaysýre, mba'eguasuite tapicha hu'úvo térã iñatĩávo jave omo'ã va'erã ijuru ijyvangápe térã tĩ'aópe, ojejerure avei tapichakuérape oñemoha'eño hag̃ua, osẽ tekotevẽrõ, nahi'aréi arã tapicha hetahápe, ha akóinte ojeipuru va'erã jurumo'ãha. Tesãi Arapygua Atyguasu (OMS) he'i jasyapýpe umíva hesãi noikotevẽi jurumo'ãha, jasyrundy katu he'i oĩ tetã tapichakuéra oipuru va'erã. Oĩ ramo jepo pohãnohára ha hesa'ỹijohára he'íva akóinte ojeipuru va'erã jurumo'ãha, upéicha ojehechágui mba'asypararã H1N1 oikóvo, heta ojoko ko mba'asy tapichakuéra oipurúvo jurumo'ãha.
Paraguáipe, tasyo ha pohãnohára kuéra ojerure ani hag̃ua jakaru ha jay'u heta tapicha apytépe peteĩ tembipurumíre térã ja'u terere ha ka'ay heta tapicha ndive jajapoháichajepi. Ág̃a guive peteĩteĩ jaguerekova'erã ñande terere ha ka'ay ñandéve g̃uarãnte ha aníke ñaikuave'ẽ ñande rapichápe. Naiporãvéima avei jajopopyhy térã ñañohetũ, upéicha avei ñamopotĩ porã ha py'ỹiva'erã ñande róga ha umi mba'e ñande térã ambuéva opokova'ekue.
This article uses material from the Wikipedia Avañe'ẽ article COVID-19 ñemosarambi guasu, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Kuatia retepy ojeguereko CC BY-SA 4.0 guýpe, ndaha'éiramo oje'éva ambue mba'e. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Avañe'ẽ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.