Lista De Palabras Galegas De Orixe Celta

Algunhas destas palabras existían no latín como préstamos dunha fonte celta, como o galo, mentres que outras foron recibidas máis tarde doutras linguas, como o francés, o occitano e o castelán. Por último, algunhas desas palabras proveñen directamente das linguas locais prerromanas. As palabras marcadas cun asterisco (*) non están plenamente comprobadas e son polo tanto casos hipotéticos.

Aínda non existe unha investigación coidadosa e sistemática sobre o léxico galego de orixe celta.

 

 

 

• abanqueiro [m] 'cadoiro, fervenza', formalmente un derivado en -arium de *abanco, do protocelta *abankos. Relacionado co irlandés abacc, do galés afanc e do bretón avank.
• abeneiro [m] 'amieiro', un derivado en -arium de *aben-no- 'río (árbore)', unha formación similar no protocelta *abal-no- 'mazá-árbore' e *wer-no- 'auga(árbore)' (ameneiro), relacionado co bretón auon, o galés afon e o irlandés antigo ab 'río'.
• agruño / abruño [m] 'froito do abruñeiro', do protocelta *agrīnio,, influenciado polo latín PRUNUM 'ameixa', semellante ó irlandés áirne, ó galés eirin 'ameixa'; relacionado co occitano agranhon, do provenzal agreno, do catalán aranyó e o aragonés arañon.

Abruño e abruñeiro poden vir tamén directamente do latín prunus (cfr. o abrunal asturiano).

• albó, alboio [m] 'alpendre, pendello, sobeira', do protocelta *ɸare-bow-yo-, relacionado co irlandés antigo airbe 'cuberto, pechado'.
• anaco [m] 'parte que resulta da división doutra maior', do celta *ann-. Da palabra galega podería provir a castelá añicos.
• O galego antigo ambas [f p] 'augas, ríos', ambas mestas [f] 'confluencia', do celta ambe 'auga, río', semellante ó galo ambe 'río', e ó irlandés antigo aub.
• banastra [f] 'cesta grande', do francés antigo banaste, do celta *benna 'cesta'.
• banzo [m] 'chanzo, viga', do protocelta *wank-yo-, relacionado co castelán banzo (segundo Coromines de *wankjos); semellante ó irlandés féige 'trabe horizontal'.

Derivados: banza 'respaldo', banzado, banzao 'valado'.

• barra [f] 'faiado, plataforma superior', do protocelta *barro-, relacionado co irlandés, galés e bretón barr 'cima, pico, cume'.
• becerro [m] ‘cría da vaca’, incerto: do protocelta *bicurru-, do ibero *ibicurri- ou do latín *Ibex- ‘cabra libre’.
• berro [m] 'agrón', do protocelta *beru-ro-, relacionado co castelán berro; semellante ó irlandés antigo biror, ó galés berwr, ó bretón antigo beror, ó francés berle (< bĕrŭla en latín procedente do galo; en irlandés biolar, en bretón beler).
• beizo [m] ‘as dúas partes carnosas que limitan a abertura da boca’, do protocelta *beiccion- ‘boca de animal’, que á súa vez provén de *baicciō ‘berrar’, relacionado co antigo irlandés béccim, irlandés béic ‘berro’, escocés beuc, galés beichio ‘bruar’, córnico begi ‘ornear’, bretón begiad ‘bear’, castelán bezo ‘beizo grande’.
• bico [m] 'beixo', do protocelta *bekko-, relacionado co bretón beg, do italino becco e do francés bec.

Derivados: bicar, bicaño 'outeiro', bicallo (un peixe, Gadus luscus).

• bidueiro [m] < *betūlariu, biduo [m] < *betūlu, bidulo [m] < *betūllu, do celta *betu- ou *betū-, relacionado co castelán biezo, co catalán beç, co occitano bèç (< bettiu); semellante ó irlandés beith, ó galés bedw e ó bretón bezv.

Derivados: Bidueiral, Bidual 'terreo de bidueiros'.

• billa, [f] 'espiga; vara' do protocelta *beljo- 'árbore, tronco', semellante ó irlandés antigo bille 'grande árbore, tronco de árbore', ó manés billey 'árbore', ó gales pill 'tocón', ó bretón pil; relacionado co francés bille 'leña, peza de madeira'.
• bode [m] ‘macho da cabra’, do protocelta *bukko-, relacionado co francés bouc, préstamo do holandés bok.
• borba [f] 'lama, limo', do protocelta *borwâ-, relacionado co francés bourbe 'lama'; semellante ó irlandés bearbh 'ebulición', ó galés berw 'ebulición' e ó bretón berv 'caldo, burbullo'.

Derivados: borbento 'mucilaxinoso'.

• borne [m] 'bordo, beira', do francés borne 'marco', do francés antigo bosne, bodne, do latín vulgar *bodĭna / *budĭna 'árbore de fronteira', do protocelta *botina 'tropa', semellante ó irlandés antigo buiden e ó galés byddin 'exército' (*budīnā).
• bosta [f], 'excrementos sólidos do gando vacún'.
• braga [f],do protocelta *braco-, relacionado co castelán e occitano braga,co francés braie e co italiano brache.

Derivados: bragal, bragada 'masa de ovos de peixes', bragueiro.

• braña [f] 'pantano, prado, encalco', do protocelta *bragno-, relacionado co asturiano e cántabro braña, co catalán braina, semellante ó irlandés brén, ó galés braen, e ó bretón brein 'podre', bréanar, braenar e breinar 'campo de barbeito'.

Derivados: brañal, brañeira, brañento 'idem'.

• breixo [m], de *broccius, do protocelta *vroiki-,, semellante ó irlandés antigo froich, ó galés gwrug, ó córnico grig; relacionado co castelán brezo, co occitano bruga e co francés bruyère.
• O galego antigo bren [m] 'farelo', probablemente do provenzal brem, do protocelta *brenno-, relacionado co francés bran e o lombardo bren.
• breña [f] 'conxunto espeso de matas ou maleza' do celta *brigna- 'outeiro'.
• bringa [f] 'talo, cana', de *brīnikā, do celta *brīnos 'cana'; semellante ó galés brwyn 'xunco', ó córnico broenn e ó bretón broen; relacionado co frnacés brin 'talo'.
• brío [m] 'forza, poder', do italiano brio, do occitano briu 'salvaxe', do protocelta *brigos, relacionado co occitano briu, co francés antigo brif 'delixadeza, estilo'; semellante ó irlandés antigo bríg 'poder', ó galés bri 'prestixio, autoridade' e ó bretón bri 'respecto'.
• O galego antigo busto [m] 'gandaría, leitería', do composto celta *bow-sto- significa 'lugar con vacas', semellante ó celtibérico boustom 'corte', ó irlandés buas 'riqueza en gando'; relacionado co portugués bostar e co castelán bustar

Derivatives: bustar 'pastures'.

• cai [m] 'peirao, embarcadoiro', probablemente do francés (e á súa vez do normando) quai, do protocelta *kag-yo-, semellante ó galés cae, ó córnico ke, ó bretón kae 'cobertura' e ó francés chai 'adega'.
• callao [m] 'pedra pequena, lisa e redonda pola erosión' do protocelta *ca-la-, relacionado co francés caillou.
• cambiar, do latín vulgar cambiare, do protocelta *kambo-, relacionado co francés changer, co occitano e castelán cambiar, co catalán canviar, co italiano cambiare; semellante ó bretón kemm 'intercambio', ó irlandés antigo cimb 'rescate'.

Derivados: cambio, cambiador.

• camba [f] 'arco da roda' do protocelta *kambo-, relacionado co irlandés antigo camm 'torto', co occitano cambeta 'parte do arado'.

Derivados: cambito, cambada, camballa, cambeira 'madeiro torto para colgar peixes', cambela 'tipo de arado', cambota 'peza inferior da cheminea'.

• camiño [m] 'vieiro', do latín vulgar *cammīnus, do protocelta *kanxsman-, relacionado co italiano cammino, co francés chemin, co castelán camino, co catalán camí, co occitano camin ; semellante ó irlandés antigo céimm e ó bretón cam 'paso'.

Derivados: camiñar.

• camisa [f] do protocelta camisia. relacionado co castelán e occitano camisa, co italiano camicia e co francés chainse
• canga [f] 'colar, xugo', do protocelta *kambika.
• canto [m] 'bordo, esquina', do protocelta *kanto-, semellante ó irlandés antigo cét 'soporte de pedra redonda', ó galés cant 'marco', ó bretón kant 'disco'; relacionado co francés antigo chant, co francés canton 'distrito', co occitano cant e co castelán canto.

Derivados: recanto, cantón, acantoar, cantil.

• carro [m], do latín vulgar carrum, do protocelta *karro-, relacionado co romanés car, co italiano carro, co francés char, co provenzal car, co castelán carro; semellante ó irlandés carr, ó galés car e ó bretón karr.

Derivados: carreira, carregar.

• caxigo [m] 'carballo', de *CASSĪCOS, relacionado co castelán quejigo, semellante ó francés chêne (que provén de *CASSANOS), do protocelta *casso- 'rizado, trenzado'.
• carballo [m] 'árbore da familia das fagáceas' de *cassīcos, do celta *cassos, relacionado co irlandés cas, galés antigo cascord, francés chêne, asturiano caxigu, aragonés caixico, gascón casse.
• cervexa [f], do latín vulgar *cerevisia, de orixe celta. Relacionado co francés antigo cervoise, co provenzal e castelán cerveza; semellante ó irlandés antigo coirm, ó galés cwrw e o bretón korev.
• cheda [f] 'lateral externo dun carro, onde as barras transversais están fixadas', do latín medieval cleta, do protocelta *klētā, relacionado co irlandés clíath 'obstáculo', co galés clwyd 'barreira, vimbio, estada, porta', co galés kloued; relacionado co francés claie 'andel', co occitano cleda, co catalán cleda 'cerco do gando' e co éuscaro gereta.
• choco [m] 'lura', do protocelta *klokko-, semellante ó irlandés antigo clocc, ó galés cloch, ó bretón kloc'h; relacionado co asturiano llueca e llócara, co francés cloche 'campá', alemán Glock.

Derivados: chocar, chocallo.

• chota [m] anaco de esterco arrincado do chan, forma que adoita ao ser arrincado o esterco.
• chousa [f] terreo, parte de monte baixo delimitado e pechado. Do latín clausa '(terra) pechada'.
• colmea [m], da forma celta *kolmēnā 'feito de palla' relacionado co castelán colmena, de *kolmos 'palla', que vemos no leones cuelmo; relacionado co galés calaf "cana, talo", co córnico kalav "palla" e co bretón kolo "talo".
• cómaro, comareiro [m] 'DRALG: pequena elevación de terreo de pouca extensión' posiblemente e por vía semiculta do latín 'cumulus' ou do protocelta *kom-ɸare-(yo)-, relacionado co irlandés antigo comair 'diante de', cp galés cyfair 'dirección, lugar, acre'. Ou tamén de *kom-boros 'reunir'.

Derivados: acomarar 'marcar os límites dunha terra'.

• comba [f] 'val, inflexión', do protocelta *kumbā, relacionado co italiano comba, co francés combe, co occitano comba; semellante ó irlandés com, coim 'cavidade torácica', co galés cwm 'conca (forma de terra)', co córnico komm 'val pequeno, val arbolado', co bretón komm 'val pequeno'.
• combarro [m], combarrizo [m] 'corte, alpendre', do protocelta *kom-ber-o- 'xuntar'. Relacionado co francés medieval combres 'valado no río para a pesca'.
• combo [m] (adj.) 'dobrado, curvado', do protocelta *kumbo-, relacionado co provenzal comb e o castelán combo.

Derivados: combar.

• comboa [f] 'curral utilizado para a captura de peixes atrapados na marea baixa', do medieval combona, do protocelta *combā 'val' ou *combos 'dobrado'.
• crica [f] 'vulva; fociño; cinta', do protocelta *krīkʷā, relacionado co irlandés medieval crích 'límite, suco', co galés crib 'crista' e co bretón krib 'dobrado'.
• croa [f] parte central e máis elevada dun castro. Lugar cuberto de pedras e elevado.
• croio [m] 'pedra redonda', croia [f] 'pedriña', do protocelta *krowdi-, semellante ó irlandés antigo crúaid 'dura', ó galés cru e ó bretón kriz; relacionado co occitano croi 'cruel' e co italiano crojo.

Derivados: croio (adx.) 'feo, basto'; croído, croieira 'praia, pedreira'.

• crouca [f] 'cabeza', do protocelta *krowkā-, relacionado co provenzal crauc 'chea, montón', co occitano cruca 'cabo (xeografía)'; semellante ó irlandés cruach 'pila, palleiro', co galés crug 'montículo, túmulo, montón' e co bretón krug 'montículo, túmulo'.

Derivados: crocar 'abolar, cocar', croque 'golpe'.

• curro [m] 'curral, cerco', do protocelta *kurro-, semellante ó irlandés medieval cor 'círculo', corrán 'fouce', ó irlandés carr 'saínte', ó galés cwrr 'canto, bordo, bordo final'; relacionado co castelán corro, corral.

Derivados: curruncho, currucho, currullo 'recanto', currusco 'parte saínte do pan', curral.

 

 

 

 

• dolmen [m] do galo ou bretón *taol maen-.
• dorna [f] 'un tipo de barco; medición (volume)', do protocelta *durno- 'puño'. Semellante ó francés medio dour, o francés dialectal dorne 'lonxitude tradicional que equivale ao puño dunha man', occitano dorn, 'unha presa', irlandés dorn, galés dwm e bretón dourn 'man'. Con todo, a forma asturiana duerna 'recipiente' esixe unha forma **dorno-.
• embaixada [f], do provenzal ambaissada, de ambaissa 'servizo, deber', do protocelta *ambactos 'servinte', semellante ó galés amaeth 'granxa', ó córnico ammeth 'agricultura' e ó bretón antigo ambaith.
• engo, irgo [m], de *édgo, do latín vulgar EDUCUS, do galo odocos, idem. Relacionado co castelán yezgo, co asturiano yeldu e co provenzal olègue.
• gabela [f] 'feixe, taxa', do protocelta *gabaglā-, relacionado co francés javelle, co provenzal gavela e co castelán gavilla; semellante ó irlandés antigo gavael 'coller, captar'.
• galga [f] 'pedra lisa', de *gallikā, do protocelta *gallos 'pedra', semellante ó irlandés gall, ó francés galet 'gravel' gallete 'pastel simple' e ó español galga.

Derivados: galgar 'tallar unha pedra para que sexa simple e regular'.

• gorar 'chocar, criar (un ovo, ou unha enfermidade)', do protocelta *gʷor-, semellante ó irlandés antigo guirid 'quentar', ó galés e córnico gori 'criar, chocar (ovos)' e ó bretón goriñ.

Derivados: goro 'ovo incubado sen fertilizar'.

• gubia [f], do celta *gulbia, de *gulb- 'beak', relacionado co portugúes goiva, co castelán gubia, co francés gouge, co italiano gubba; semellante ó irlandés antigo gulba 'auillón', ó irlandés gealbhán 'pardal' e ó galés gylyf 'fouce', gylf 'pico'.
• lándoa [f] 'parcela sen cultivar', de *landula, derivado do protocelta *landā, relacionado co irlandés antigo lann 'terra, igrexa', co galés lann 'terras da igrexa', co francés lande 'páramo areoso' e co provenzal e catalñan landa.
• lavego [m], lavega [f] 'arado', from *ɸlāw-aiko-, do protocelta *ɸlāwo-, relacionado co lombardo plovum, co alemán Pflug e co inglés plough.
• laxe [f] 'pena lisa', da forma medieval lagena, do protocelta *ɸlāgenā, relacionado co irlandés antigo lágan, láigean, co galés llain 'punta de lanza ancha'; semellante o irlandés láighe 'aixada, pa'.
• legua [f], do protocelta *leukā, relacionado co francés lieue, co castelán legua; semellante ó irlandés antigo líe (xenitivo líac) 'pedra', irlanda liag
• leira [f] 'parcela, parte delimitada de terreo', da forma medieval laria, do protocelta *ɸlār-yo-, semellante ó irlandés antigo làr 'terreo', ó bretón leur 'terreo' e ó gales llawr 'chan'.

Derivados: leiro, leirar e leiroto, leiruca.

• O galego antigo ler [m] 'mar, costa', do protocelta *liros, relacionado co irlandés antigo ler, co irlandés lear e co galés llyr 'mar'.
• lousa [f], do protocelta *laws-, relacionado co provenzal lausa, co castelán losa e co francés losenge 'diamante'.

Derivados: enlousar e lousado.

• marulo [m] 'neno gordo, grande', de *mārullu, diminutivo do protocelta *māros 'grande, enorme', semellante ó galés mawr e ó bretón meur.
• meniño [m] 'neno, bebé', do medieval mennino, o protocelta *menno-, semellante ó irlandés antigo menn 'neno', ó irlandés meannán, ó galés myn e ó bretón menn.

Derivados: meniñez.

• miñoca [f], (dialectal mioca, miroca), do medieval *milocca, do protocelta *mîlo-, semellante ó asturiano milu, merucu e ó irlandés, galés e bretón mil 'animal'.
• olga [f], do protocelta *ɸolkā, relacionado co francés ouche e co provenzal olca. Porén *ɸolkā debe dar lugar a **ouca.
• peza [f], do latín vulgar *pettia, do galo petsi, do protocelta *kʷezdi, relacionado co italiano pezza, co francés pièce, co castelán pieza; semellante ó irlandés antigo cuit, ó irlandés cuid, ó galés peth 'cousa' e ó bretón pez.

Derivados: empezar.

• rego [m], rega [f], do protocelta *ɸrikā,, semellante ó galés rhych, ó bretón reg e ó gaélico escocés riach; relacionado co francés raie, co occitano e catalán rega, e co éuscaro erreka.

Derivados: derregar, regato.

• rodaballo [m], da forma composta celta *roto-ball-jo-, que significa 'extremos redondos', semellante ó irlandés roth 'roda', ó galés rhod, ó bretón rod e ó irlandés ball 'membro, órgano'.
• saio [m] e saia [f], da forma medieval sagia, dunha forma celta antiga e tamén do latín sagum 'túnica'.
• seara, senra [f] 'campo sementado recentemente, pero que se deixa en barbeito', da forma medieval senara, compendio celta de *seni- 'aparte, separado' (do irlandés antigo sain 'só', do galés han 'outro') e *aro- 'terra arada' (do galés âr e do irlandés ár 'terra arada'). Corresponden co leonés senara e co castelán serna.
• tasca [f] e tascón [m], 'espadela', relacionado co gálata taskós 'paridade'.
• tol e tola [m / f] 'canle de irrigación', do protocelta *tullo- 'furado, perforado',, semellante ó irlandés toll 'cova, oco', ó galés twll 'cova', ó bretón toull 'fenda'; relacionado co castelán tollo, co catalán toll e o francés antigo tolon 'outeiro, terra alta'.
• tona [f] 'capa graxa do leite', do protocelta *tondā, relacionado co irlandés antigo tonn e co galés tonn.

Derivados: toneira 'pota para obter manteiga do leite'.

• toxo [m], do celta *togi-, semellante ó castelán e gascón toja e ó francés tuie.

Derivados: fura-toxos, toxa, toxedo, toxa, toxeira.

• trosma [m] 'pouco axeitado, parvo', do protocelta *trudsmo- ou *truksmo- 'forte', semellante ó irlandés antigo tromm e ó galés trwm.
• trado, trade [m], do protocelta *taratro-, relacionado co irlandés tarathar, co galés taradr, co bretón tarar, co occitano taraire, co catalán taradre, co castelán taladro, co francés tarière e do romanche tarader.

Derivados: tradar.

• tranca [f], tranco [m], do protocelta *tarankā, relacionado co castelán tranca, co francés taranche, co provenzal tarenco; semellante ó irlandés antigo tairinge, ó irlandés tairne e ó gaélico escocés tairnge.

Derivados: taranzón < *tarankyon-, tarangallo, trancar.

• trebo, trobo [m], da forma medieval trebano, do protocelta *trebno-, semellante ó irlandés antigo treb 'granxa', ó córnico tre 'casa; vila', ó galés tref 'vila'; semellante ó asturiano truébanu, e ó provenzal trevar.
• trencha, trincha [f], 'ferramenta para desbastar a madeira', do celta *trenco 'curto'.
• trincar 'cortar cos dentes' incerto: do galo *trincare- 'cortar', tamén é posíbel que veña do latín *trinicāre- 'cortar en anacos', relacionado co catalán e antigo provenzal trencar, francés trancher.
• trogo [m] 'tristura, ansiedade, mágoa', do protocelta *trougos, semellante ó irlandés antigo tróg, ó irlandés trogha, ó galés tru 'miserento', ó bretón tru 'miserento'; relacionado co portugués truhão, co castelán truhan e co francés truand 'esmoleiro'.
• trollo [m], 'lameiro, brañal', do celta tullon 'oco'.
• varga [f] 'cabana; parede feita de cañizos; valado', do celta *wraga, relacionado co castelán varga 'cabana' e do francés barge, semellante ó irlandés fraigh 'parede trenzada, tellado'.

Derivados: vargo 'estaca que se crava na terra para construír un valado'; varganzo, vargado 'valado ou cerrado feito de vargos'.

• vascullo [m] 'feixe de palla; vasoira', do protocelta *baski- 'feixe', relacionado co gascón bascojo 'cesta', do asturiano bascayu 'vasoira' e do bretón bec'h 'embalaxe, carga'.
• vasalo [m], do latín vulgar vassalus, do protocelta *wasto-, relacionado co francés vassal, co castelán vasallo, co irlandés medieval foss 'servinte', co galés gwas 'servinte; rapaz', Breton gwaz.
• verea [f] 'camiño ancho', da forma medieval vereda, do celta *uɸo-rēdo-,, relacionado co castelán vereda 'camiño'; semellante ó galés gorwydd 'corcel', co latín vulgar veredus 'cabalo', ó francés palefroi 'corcel' (< *para-veredus).
• xenreira [f] 'odio, zuna', do celta *senasra 'odio hereditario'.

Bibliografía

Outros artigos

• Préstamos da lingua galega
• Topónimos célticos en Galicia

Ligazóns externas

• Dicionario de Dicionarios da lingua Galega.
• Dicionario de dicionarios do galego medieval.