O ávaro (магӀарул мацӀ maharul macʼ ou Авар мацI awar macʼ) é unha lingua avar–andi da familia das linguas caucásicas nororientais, é a lingua propia dos ávaros.
En 2010 só en Rusia había 715.300 que declaraban o ávaro como a súa lingua materna .
Ávaro Магӏарул мацӏ, Авар мацӏ | ||
---|---|---|
Pronuncia: | Maharul macʼ, Awar macʼ | |
Falado en: | Rusia, Acerbaixán, Casaquistán, Xeorxia e Turquía, | |
Rexións: | Europa, Asia | |
Total de falantes: | 760 000 | |
Familia: | Caucásico nororiental Avar-andic Ávaro | |
Escrita: | Alfabeto cirílico (actual) xeorxiano, latino e árabe (antigamente) | |
Estatuto oficial | ||
Lingua oficial de: | Daguestán (Rusia) | |
Códigos de lingua | ||
ISO 639-1: | av | |
ISO 639-2: | ava (B) | --- (T) |
ISO 639-3: | ava | |
Mapa | ||
Status | ||
Fálase principalmente no oeste e sur da república rusa do Daguestán, e nas rexións de Balaken e Zaqatala do noroeste do Acerbaixán.. A lingua ávara é tamén a lingua patrimonial dalgunhas pequenas zonas de Chechenia e Xeorxia limítrofes co Daguestán, fálase tamén entre as colonias de inmigrantes noutras zonas de Rusia, Casaquistán, Ucraína, Xordania e Turquía.
O ávaro é unha das linguas oficiais da República do Daguestán, servindo como lingua literaria para algunhas outras pequenas comunidades da súa familia lingüística así como lingua de comunicación entre diferentes grupos étnicos.
Os principais dialectos son, no norte: Khunzakh, Kazbek, Gunib e Gumbet; no sur: Andalal, Gidatl', Antsukh, Charoda, Tlyarata, Cumada e Cunta.
O ávaro é unha lingua aglutinante, sen xéneros e cunha orde SOV.
Labial | Dental | Alveolar | Palatal | Velar | Uvular | Radical | Glotal | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
central | lateral | ||||||||||||||
lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | lenis | fortis | ||||||
Nasal | m | n | |||||||||||||
Oclusiva | sonora | b | d | ɡ | |||||||||||
xorda | p | t | k | kː | ʔ | ||||||||||
exectiva | tʼ | kʼ | kːʼ | ||||||||||||
Africada | xorda | t͡s | t͡sː | t͡ʃ | t͡ʃː | t͡ɬː | q͡χː | ||||||||
exectiva | t͡sʼ | t͡sːʼ | t͡ʃʼ | t͡ʃːʼ | (t͡ɬːʼ) | q͡χːʼ | |||||||||
Fricativa | xorda | s | sː | ʃ | ʃː | ɬ | ɬː | x | xː | χ | χː | ʜ | |||
sonora | v | z | ʒ | ʁ | ʢ | ɦ | |||||||||
Vibrante | r | ||||||||||||||
Aproximante | l | j |
As primeiras mostras da escrita ávara datan do século XIV, son inscricións illadas que empregan o alfabeto xeorxiano . A fins do século XVII e a principios do XVIII Dibirqadi de Khunzakh desenvolveu unha escrita para o ávaro en alfabeto árabe que se mantivo en uso ata 1928, pese ao intento de Peter von Uslar de substituílo polo alfabeto cirícilo na segunda metado do XIX que tivo como resultado a publicación dalgúns libros e a apertura dalgunhas escolas que o ensinaban pero por volta de 1902 ese alfabeto estaba totalmente esquecido. En 1928 foi o alfabeto latino o que substituíu o árabe, e nunha nova reforma en 1938 o ávaro comezou a utilizar o alfabeto cirílico, basicamente o mesmo que utiliza a lingua rusa, cunha letra engadida chamada palochka, que na práctica ao estar ausente da maioría das distribucións de teclado utilízase I, l ou 1.
A lingua ávara emprega o alfabeto cirílico. Estas son as letras que utiliza (a pronuncia dase segundo transcrición IPA):
А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | ГI гI | Д д |
/a/ | /b/ | /w/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /h/ | /ʕ/ | /d/ |
Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ |
/e/, /je/ | /jo/ | /ʒ/ | /z/ | /i/ | /j/ | /k/ | /q͡χːʼ/ |
Кь кь | КI кI | КIкI кIкI | Кк кк | Л л | М м | Н н | О о |
/t͡ɬ’/ | /k’/ | /kːʼ/ | /kː/ | /l/ | /m/ | /n/ | /o/ |
П п | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у | Ф ф | Х х |
/p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /t’/ | /u/ | /f/ | /χ/ |
Хх хх | Хъ хъ | Хь хь | ХI хI | Ц ц | Цц цц | ЦI цI | ЦIцI цIцI |
/q͡χː/ | /x/ | /ħ/ | /t͡s/ | /t͡s’/ | |||
Ч ч | ЧI чI | ЧIчI чIчI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь |
/t͡ʃ/ | /t͡ʃ’/ | /ʃ/ | /ʃː/ | /ʔ/ | /ɨ/ | ||
Э э | Ю ю | Я я | |||||
/e/ | /ju/ | /ja/ |
/t͡ɬː/ e /ɬ/ tamén se escriben ЛI лI e Лъ лъ respectivamente.
O bolmats (lingua común) é unha forma particular de ávaro que a partir do século XVI se converteu na lingua franca do Daguestán , a súa base é o dialecto de Khunzakh, o centro cultural dos ávaros, con algunha influencia dos dialectos do sur. Do bolmats xurdiu a forma literaria e o estándar adoptado polo ávaro na época soviética
O ávaro conta cunha literatura ben establecida, a figura máis coñecida da literatura ávara é Rasul Gamzatov, coñecido a través da súa tradución ao ruso nos territorios da antiga Unión Soviética. Publícase un diario, 20 publicacións locais e hai emisións de radio e televisión na lingua. O primeiro vocabulario do ávaro débese a Peter Simon Pallas que incluíu 200 palabras ávaras nunha obra dedicada ás linguas do mundo publicada en 1787
Ola! | ВорчӀами! | Vorçami! |
Que fas? | Щиб хӀal бугеб? | Şçib ha bugeb |
Como estás? | Иш кин бугеб? | İş kin bugeb? |
Cal é o teu nome? | Дуда цӀар щиб? | Duda tsar sçib? |
Cantos anos tes? | Дур чан сон бугеб? | Dur çan son bugeb? |
De onde ves? | Mун киве ина вугев? | Mun kive ina vugev? |
Síntocho! | ТӀаса лъугьа! | Tasa luga! |
Onde vai o neno? | Киве гьитӀинав вас унев вугев? | Kive git inav vas unev vugev |
O neno rompeu unha botella. | Васас шиша бекана. | Wasas şişa bekana.. |
Eles constrúen a estrada. | Гьез нух бале(гьабулеб) буго. | Ğez nuh bale(ğabuleb) bugo. |
Existe unha versión da Wiki en Lingua ávara |
This article uses material from the Wikipedia Galego article Lingua ávara, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Todo o contido está dispoñible baixo a licenza CC BY-SA 4.0, agás que se indique o contrario. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Galego (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.