Օսմիում (լատին․՝ Osmium), քիմիական տարր է որի նշանն է Os, տարրերի պարբերական համակարգի VI պարբերության, VIII խմբի քիմիական տարր, կարգահամարը՝ 76, ատոմական զանգվածը՝ 190,2։ d-տարր է, պատկանում է պլատինային մետաղների շարքին։ Ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 5s2 5p6 5d6 6s2։ К, L, M և N թաղանթները լրացված են։ Բոլոր նյութերի մեջ ունի ամենամեծ խտությունը։ Այդ ցուցանիշով նրա հետ կարող է համեմատվել միայն իրիդիումը։ Արծաթափայլ կապտավուն մետաղ է։
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Ատոմի հատկություններ | |||||
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Օսմիում / Osmium (Os), Os, 76 | ||||
Խումբ, պարբերություն, բլոկ | 4, , | ||||
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) | 190,23(3) զ. ա. մ. (գ/մոլ) | ||||
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Xe] 4f14 5d6 6s2 | ||||
Ատոմի շառավիղ | 135 պմ | ||||
Քիմիական հատկություններ | |||||
Կովալենտ շառավիղ | 126 պմ | ||||
Իոնի շառավիղ | (+6e) 69 (+4e) 88 պմ | ||||
Էլեկտրաբացասականություն | 2,2 (Պոլինգի սանդղակ) | ||||
Էլեկտրոդային պոտենցիալ | +0,850 | ||||
Օքսիդացման աստիճաններ | 8, 6, 4, 3, 2, 0, −2 | ||||
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) | 819,8(8,50) կՋ/մոլ (էՎ) | ||||
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |||||
Հալման ջերմաստիճան | 3306 K (3033 °C) | ||||
Եռման ջերմաստիճան | 5285 K (5012 °C) | ||||
Հալման տեսակարար ջերմունակություն | 31,7 կՋ/մոլ | ||||
Հալման տեսակարար ջերմունակություն | 738 կՋ/մոլ | ||||
Մոլյար ջերմունակություն | 24,7 Ջ/(Կ·մոլ) | ||||
Մոլային ծավալ | 8,43 սմ³/մոլ | ||||
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց | |||||
Բյուրեղացանցի կառուցվածք | վեցանկյուն | ||||
Բյուրեղացանցի տվյալներ | a = 2,734 c = 4,317 | ||||
C/a հարաբերություն | 1,579 | ||||
Այլ հատկություններ | |||||
Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) (87,6) Վտ/(մ·Կ) | ||||
CAS համար | CAS գրանցման համար? |
76 | Օսմիում |
190,23 | |
4f145d66s2 |
Օսմիումը հայտնաբերել են իրիդիումի հետ միաժամանակ Լոնդոնում 1803 թվականին անգլիացի քիմիկոսներ Սմիթսոն Թենանթը և Ուիլյամ Ուոլասթոնը՝ արքայաջրում բնածին պլատինը լուծելուց հետո մնացած սև փոշում։
Հայտնաբերված նոր տարրը փաստագրված է եղել Տեննատանի Լոնդոնի թագավորական հասարակության նամակում, հունիսի 21, 1804 թվական։
Անվանումն ստացել է քառօքսիդի՝ OsO4 սուր հոտի պատճառով՝ հունարեն՝ πτηνος -հոտ բառից։ Պատճառը օսմիումի ցնդող OsO4 օքսիդի՝ օզոնի սուր հոտ հիշեցնող հոտն է։
Երկրակեղևում քիչ տարածված տարր է (5•10−6 զանգված %)։ Հանդիպում է օսմիումիրիդիումային միներալների ձևով։
Օսմիումի հիմնական հանքավայրերը գտնվում են Ռուսաստանում (Սիբիր, Ուրալ), ԱՄՆ-ում (Ալյասկա, Կալիֆոռնիա), Կոլումբիայում, Կանադայում, Հարավային Աֆրիկայի երկրներում, Ավստրալիայում։
Ամենամեծ պաշարները գտնվում են Հարավային Աֆրիկայի Հանրապետությունում։ Օսմիումը հանդիպում է նաև ծծմբի և արսենի հետ միացությունների ձևով։
Օսմիումի օքսիդացման աստիճանները | |
---|---|
−2 | Na2[Os(CO)4] |
−1 | Na2[Os4(CO)13] |
0 | Os3(CO)12 |
+1 | OsI |
+2 | OsI2 |
+3 | OsBr3 |
+4 | OsO2, OsCl4 |
+5 | OsF5 |
+6 | OsF6 |
+7 | OsOF5, OsF7 |
+8 | OsO4, Os(NCH3)4 |
Օսմիումը սպիտակ, մոխրաերկնագույն երանգով, անագի փայլով մետաղ է, չափազանց կարծր է և փխրուն (հավանականորեն խառնուրդներ պարունակելու պատճառով)։ Օսմիումն ամենամեծ խտությունն ունեցող նյութն է, ունի իրիդիումից մի քիչ մեծ խտություն՝ 2.59 գ/սմ3: Կարծր և միաժամանակ հեշտ փշրվող մետաղ է, ունի շատ ցածր սեղմման հատկություն, որով կարող է համեմատվել ադամանդի հետ։ Համապատասխանաբար, շատ մեծ է առաձգականության ծավալային մոդուլը՝ 395-462 ԳՊլ (ադամանդինը 443 ԳՊլ է)։ Հալման ջերմաստիճանն է 3033 °C, եռմանը՝ 5012 °C։
Քիմիական հատկություններով խիստ տարբերվում է մյուս պլատինային մետաղներից։ Միացություններում ցուցաբերում է +4, +6, +8, հազվադեպ՝ +1, +2, +3, +5, +7, օքսիդացման աստիճաններ։
Օդում տաքացնելիս այրվում է՝ առաջացնելով OsO4, որը համարյա անգույն, հեշտ ցնդող (եռում է 130 °C-ում) բյուրեղական նյութ է։ Ձուլածո օսմիումը չի լուծվում թթուներում և ալկալիների լուծույթներում։ Ալկալիների հետ միահալելիս առաջացնում է օսմիումական թթվի՝ H2OsO4 ջրում լուծելի աղերը (օսմիատները)։
Փոշեկերպ օսմիումը տաքացնելիս լուծվում է ազոտական և ծծմբական թթուներում, միանում է հալոգենների, հալկոգենների, ֆոսֆորի հետ։
Օսմիումի վեցաֆտորիդը՝ OsF6 հեշտ ցնդող, ջրում հիդրոլիզվող դեղին բյուրեղական նյութ է, հալման ջերմաստիճանը 33 °C, եռմանը՝ 47,5 °C։ Օգտագործվում է օսմիումով լեգիրացված վոլֆրամ ստանալու համար։ Օսմիումի հիդրօքսիդը՝ Os(OH)4, սև, ամորֆ նյութ է, չի լուծվում ջրում, նոսր թթուներում և ալկալիներում, լուծվում է խիտ և ուժեղ թթուներում։
Բնական օսմիումը բաղկացած է 184Os (0,018 %), 186Os (1,592), 187Os (1,64), 188Os (13,3), 189Os (16,1), 190Os (26,4), 192Os (41,0) կայուն իզոտոպներից։
Ստացվել են օսմիումի 180-195 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ 9 իզոտոպները, որոնցից ամենաերկարակյացը 194Os (T1/2 = 1,92 տարի) է։
Ստացվում է օսմիումի (IV) աղերի հիղրոլիզով և օգտագործվում օսմիումի ու նրա միացություններն ստանալու համար։ Օսմիումը ստանում են պլատինային մետաղների հետ միաժամանակ՝ հումքն օքսիդացնում են մինչե OsO4, որի գոլորշիները կլանում են կալիումի հիդրօքսիդի լուծույթով։
Լուծույթից օսմիումը նստեցնում են [OsO2(NH3)4]Cl2 կոմպլեքսի ձևով, որը ջրածնով վերականգնում են մինչև մետաղական օսմիումի։
Մաքուր վիճակում օսմիումը կիրառվում է հազվադեպ՝ օքսիդների բարձր տոքսիկության պատճառով, փոխարենը հաճախ է օգտագործվում այլ մետաղների հետ համաձուլվածքների ձևով։
Օսմիումի համաձուլվածքները շատ ամուր են և, օրինակ, օսմիրիդիումը կիրառվում է շիթային գրիչներ, գործիքների գլխիկներ, էլեկտրական կոնտակտներ պատրաստելիս։
Օսմիումի տետրօքսիդը կիրառվում է մատնահետքերը դրոշմելու գործում, նաև՝ էլեկտրոնային մանրադիտակների համար օրգանական նյութերի հյուսվածքները ներկելու համար։
Օսրամ անունն ստացած օսմիումի և վոլֆրամի համաձուլվածքը լայնորեն կիրառվում շիկացման լամպերի թելիկներ պատրաստելու ժամանակ։
Պալադիումի նման փոշիացրած օսմիումը նույնպես ունի ջրածնի ատոմները կլանելու հատկություն։ Սա հնարավորություն կտար, որպեսզի օսմիումը կիրառվի որպես մետաղների հիդրիդային մարտկոցների էլեկտրոդ։
Սակայն, օսմիումը թանկ է և կարող է փոխազդեցության մեջ մտնել սովորաբար մարտկոցներում որպես էլեկտրոլիտ օգտագործվող կալիումի հիդրօքսիդի հետ։
Կենսաբանական դեր չի խաղում։ Օսմիումի քառօքսիդը՝ OsO4, չափազանց թունավոր է։
This article uses material from the Wikipedia Հայերեն article Օսմիում, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Հայերեն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.