Škotska: Država sjeverozapadne Europe, članica Ujedinjenog Kraljevstva

Kopnenu granicu dijeli na jugu sa Engleskom, a okružena je Sjevernim morem na istoku, Atlantikom na sjeveru i zapadu te Sjevernim kanalom i Irskim morem na jugozapadu. Osim kopna, Škotska se sastoji od više od 790 ostrva, uključujući Sjeverna ostrva i Hebride.

Škotska Scotland Alba
Zastava Grb
Uzrečica: "In My Defens God Me Defend"
Himna: "God Save the King"
Položaj Škotske
Glavni grad		Edinburgh
Službeni jezik		engleski škotski
Državno uređenje
• Kralj (UK-a)		Charles III
• Prvi ministar		Humza Yousaf
Zakonodavstvo
Površina
• Ukupno		77.933 km2
Stanovništvo
• Ukupno		5.463.300 (2019)
• Gustoća		67,5/km2
Valuta		Funta Sterlinga
Vremenska zona		UTC +1 (WET)
Pozivni broj		+44
Internetska domena		.uk

Edinburgh je glavni i drugi po veličini grad u zemlji. U prošlosti je bio centar škotskog prosvjetiteljstva (18. vijek) koje je transformisalo Škotsku u jednu od komercijalnih, intelektualnih i industrijskih moćnih država Evrope. Glasgow, najveći grad Škotske, je nekada bio jedan od vodećih svjetskih industrijskih gradova a trenutno je centar konurbacije Velikog Glasgowa. Škotske vode koje se sastoje od velikog sektora Sjevernoatlantskog i Sjevernog mora, sadrže najveće rezerve nafte u Evropskoj uniji. Upravo zbog toga, Aberdeen, treći po veličini grad u državi, nosi naslov glavni naftni grad Evrope.

Kraljevstvo Škotska je bilo nezavisna država do 1. maja 1707, kada je Aktom o ujedinjenju ušlo u zajednicu sa Kraljevinom Engleskom i stvorilo Kraljevinu Veliku Britaniju.

Rani period

Smatra se da je nakon posljednjeg ledenog doba grupa lovaca stigla u Škotsku i nastanila je u periodu od prije oko 12.800 godina.

Izgradnja prvih poznatih stalnih objekata za življenje na tlu Škotske započela je oko 9.500 godina, a prva sela su nastala u periodu od prije 6000 godina. Dobro očuvana sela Skara Brae na kopnu Orkneya datiraju iz ovog perioda. Neolitska naselja, ukopna i rituala mjesta su naročito dobro očuvana na Sjevernim i Zapadnim ostrvima gdje su zbog nedostatka drveća objekti građeni od lokalnog kamena.

Škotska je vjerovatno bila dio kulture pomorske trgovine u periodu Kasnog bronzanog doba nazvanom Atlantsko bronzano doba, koje je uključivao i druge Keltske naroda, i to na područjima kna kojima je nastala Engleska, Francuska, Španija i Portugal.

Rimski period

 

Pisana protohistorija Škotske započinje s dolaskom Rimskog Carstva u južne i centralne dijelove Velike Britanije, kada su Rimljani osvojili teritorije današnje Engleska i Velsa, i tu teritoriju nazvali Britanija. Rimska invazija i zauzimanje južne Škotske odvijalo se u nizu kratkih perioda.

Prema rimskom historičaru Tacitu Kaledonci "su se digli na oružani otpor velikih razmjera", napadali su rimske utvrde i njihove legije. U iznenadnom noćnom napadu, Kaledonci su skoro zbrisali cijelu 9. legiju Rimske vojske ali je legiju ipak uspjela spasiti Agrikolina konjica.

U periodu između 83. i 84. godine nove ere, general Gnej Julije Agrikola je porazio Kaledonce u bici kod Mons Graupius. Tacit je napisao da je prije bitke, vođa Kaledonaca Calgacus, održao uzbuđen govor u kojem je svoj narod nazvao posljednji slobodni i optužio Rimljane da od svijeta prave pustinju nazivajući ga mirom.

Nakon rimske pobjede, Rimljani su brzo izgradili utvrde duž Gask Ridgea blizu Highland linije. Tri godine nakon bitke, rimska vojska se povukla u južni Uplands.

Rimljani su podigli Hadrijanov zid kako bi kontrolisali plemena s obje strane zida tako da je Limes Britannicus postala sjeverna granica Rimskog carstva, iako je rimska vojska držala Antoninov zid u centralnom Lowlandsu tokom dva kratka razdoblja, za vrijeme cara Septimija Severa od 208 do 210. godine.

 

Kopneni dio Škotske obuhvata oko jedne trećine sjevernog dijela ostrva Velika Britanija i nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Evrope. Površinom od 78.772 km² Škotska je veličine otprilike kao i Češka. Kopnenu granicu dijeli samo sa Engleskom. Atlantski okean na zapadu i Sjeverno more na sjeveru zapljuskuje njene obale. Ostrvo Irska nalazi se samo 21 km od jugozapadnog poluostrva Kintyre. Norveška je na 305 km udaljenosti istočno, dok su Farska ostrva 270 kilometara sjeverno od Škotske.

Geografski centar Škotske je nekoliko kilometara udaljen od naselja Newtonmorea u Badenochu. Najviši vrh Škotske je Ben Nevis sa 1.344 m nadmorske visine a najduža rijeke je Tay sa 190 km dužine.

Gradovi

Šest gradova poredanih po broju stanovnika:

• Glasgow
• Edinburgh - glavni grad
• Aberdeen
• Dundee
• Inverness
• Stirling

Vodeni putevi

• Glavne rijeke:
  • Clyde, Dee, Don, Forth, Tay, Tweed, Spey, ...
• Firthovi:
  • Solway, Clyde, Cromarty, Dornoch, Forth, Lorne, Moray, Tay
• Fjordovi:
  • Loch Linnhe, Loch Fyne, Loch Long, Loch Etive, Loch Sunart, Loch Nevis, Loch Hourn, Loch Broom, Loch Eil
• Jezera:
  • Loch Ness, Loch Lomond, Loch Morar, Loch Tay, Loch Rannoch, Loch Awe, Loch Shiel, Loch Maree, The Lake of Menteith
• Zaštićeni putevi:
  • Caledonian Canal, Crinan Canal, Forth and Clyde Canal, Union Canal
    • Falkirk Wheel

 

Škotsku zakonodavnu vlast čini Škotski parlament, nakon što je 1998. vlada Tonyja Blaira potpisala Akt o Škotskoj (Scotland Act) o ponovnoj uspostavi parlamenta nakon 1707.

Na trećim parlamentarnim izborima 2007. pobjedu je odnijela Škotska nacionalna stranka (SNP) koja se zauzima za nezavisnost Škotske. SNP tvori manjinsku vladu na čelu s premijerom ("Prvi ministar") Alex Salmondom.

Zakonodavnu vlast također ima i parlament u Westminsteru, te ona može nadglasati zakone koje je usvojio Škotski parlament. Škotska nema svog državnog poglavara, na čelu Škotske je britanska kruna. Škotski parlament priprema referendum o nezavisnosti Škotske od Ujedinjenog Kraljevstva 2010.^{[nedostaje referenca]}

Administrativna podjela Škotske

Škotska je politički i teritorijalno podijeljena na 32 okruga (engleski: unitary authority):

• Aberdeen
• Aberdeenshire
• Angus
• Argyll i Bute
• Clackmannanshire
• Dumfries i Galloway
• Dundee
• Istočni Ayrshire
• Istočni Dunbartonshire
• Istočni Lothian
• Istočni Renfrewshire
• na h-Eileanan Siar (Western Isles)
• Edinburgh
• Falkirk
• Fife
• Grad Glasgow
• Highland
• Inverclyde
• Midlothian
• Moray
• Sjeverni Ayrshire
• Sjeverni Lanarkshire
• Orkney
• Perth i Kinross
• Renfrewshire
• Scottish Borders
• Shetland
• Južni Ayrshire
• Južni Lanarkshire
• Striling
• Zapadni Dunbartonshire
• Zapadni Lothian

Među keltskim narječjima predrimskog razdoblja razlikovale su se sjeverna i južna grupa. Na takvoj dijalektskoj osnovi javlja se kasnije (5. vijek) gaelski. Sam keltsko-gaelski jezički kompleks diferencira se tokom srednjeg vijeka, pa se škotski idiom odvaja od irskog, s kojim je izvorno bio identičan. Nakon 13, i posebno 14. vijeka, uz samosvojan škotski gaelski jezik javlja se i posebno englesko narječje (s obiljem keltskih, nordijskih i starorimskih sastojina), škotski jezik u užem smislu ili lallans, koji kao razvijen književni jezik postupno postikuje sam gaelski idiom. Taj je govor, zapravo, predak današnjeg standardnog škotskog germanskog jezika kojeg poznajemo pod imenom "Scots". Od 18. vijeka zbog zajedničke historije Škotske i Engleske, engleski jezik uzima sve više maha i na njemu piše sve veći broj pisaca Škota. U posljednje vrijeme zapaža se određena obnova interesa za gaelsku književnost i rad.

U Škotskoj postoje 3 autohtona jezika:

1. engleski; Jugoistočna Škotska je (sa sjeveroistočnom Engleskom) domovina modernog engleskog jezika.
2. Scots; zapadnogermanski jezik srodan engleskom (razvijao se paralelno s engleskim jezikom u južnoj Škotskoj).
3. škotski gaelski; keltski jezik srodan irskom gaelskom i manskom, a zadržao se u Škotskoj visoravni i na zapadnim ostrvima. Ne smije ga se zamijeniti s galskim koji je izumrli kontinentalni keltski jezik koji se govorio u današnjoj Francuskoj.

• Rotirajuća brodska prevodnica Falkirk

Pradjed Edvarda Griega se kao poslovan čovjek doselio iz Škotske u Bergen negdje oko 1770. tako da njegovi porodični korijeni djelomično potiču odatle.

• Keltski jezici
• Kelti