Tràilleachd

Ann an iomadh àite, bha tràilleachd stèidhichte ann an lagh. Ann an dòigh as simplidh bunaitiche ri ràdh, 's e duine sam bith a bhios ag obair airson duine eile às aonais chòirichean neo tuarastal a th' ann an tràill. Ghairmeadh ann an Coinbheinsean mu Thràilleachd a chuir Comhairle nan Nàisean an gnìomh air 25 an t-Sultain 1926 nach ann tràilleachd ach:

"... stàit neo suidheachadh anns a bheil neach fa leth fo sheilbh duine eile ... mar sin thathar dhen bheachd gur e tràill a th’ann neach fa leth nach fhaod a mhaighstir, a neach-seilbhe neo a cheannard fhàgail, ... gun chead agus thèid an tràill a thoirt air ais ma chailleas neo ma theicheas e. Feumaidh ga chumail ann an dòigh neo-fhoirmeil, tro chòrdaidhean oifigeil neo tostach leis a’ Phoileis neo ùghdarrasan eile – airson nam maighstirean cumhachdail, air sàilleabh gur e daoine beairteach aig a bheil oighreachdan a th’ annta."

Tha iomadh teacsa laghail eadar-nàiseanta air mìneachadh a thoirt dhan fhacal tràilleachd. Thuirteadh anns a' chiad artaigeil Coinbheinsean mu Thràilleachd Chomhairle nan Nàisean (1927), gur e stàit neo suidheachadh far am bithear a' làimhseachadh neo a’ dèiligeadh ris na daoine mar sheilbh a th’ ann tràilleachd". Ann an 1930 ghabh Buidheann Eadar-nàiseanta na h-Obrach (BENO) ri mìneachadh mu obair-èiginn a ghairm gur e coltach ri tràilleachd: "Tha an teirm obair-èiginn, neo obair mar dhleastanas, a’ gabhail a-steach a h-uile obair neo seirbheis a nì neach fa leth fo dhaorsa cuideigin agus obair nach do thairg an neach gu saor-thoileach". A thuilleadh air sin, tha BENO dhen bheachd gur e seòrsa thràilleachd a th' ann clann ag obair. Bithear daonnan a’ cleachdadh an fhacail tràilleachd mar argamaid phoileataigeach neo ideòlach: tràilleachd thuarastail an aghaidh Chalpachas, tràilleachd fhiosgail nam libearalach, smuaintean nan sìochantair agus nam libearalach a nì coimeas eadar seirbheis san arm agus tràilleachd, a bharrachd air tràilleachd nam beathaichean.

Fad eachdraidh nan daoine agus fiù ‘s anns an àm ro eachdraidheil, ghabhadh mòran cho-chomainn ri tràilleachd ann am foirm air choireigin. Mhair tràilleachd oifigeil gu ruige 2007, nuair a chuir Moratainia caisg laghail oirre, an dùthaich mu dheireadh san t-saoghal, ged a chaidh tràilleachd a chur às an lagh ann an 1981. Tha an Global Slavery Index ag innse gun robh 90,000 daoine ann an tràilleachd nuadh ann am Moratainia ann an 2018.

B’ e tràilleachd ann an teis-mheadhan an eaconamaidh anns na làithean ro Chrìosta. Chleachdadh daoine air an glacadh ann an cogadh mar tràillean agus an cuid cloinne. B’ e cleachdadh sòisealta gu math àbhaisteach fad an t-siubhail gu ruige nam meadhan aoisean san Roinn Eòrpa gus an do nochd siostam eile, ged a lean tràilleachd air thall thairis. B' ann gu math cudromach a bha tràilleachd o chionn 's nach robh còirichean daonna ann agus bha e gu math furasta a' toirt air na daoine a h-uile obair shuarach chruaidh a dhèanamh.

Thàinig tràilleachd gu Ameireaga anns an 16mh Linn. Chaochail 90% nan Tùsanach ann an Ameireaga le galaran às an t-seann shaoghal anns na 100 bliadhna a lean teachd nan Spàinnteach ann 1492. Le sin, thòisicheadh daoine a thoirt à Afraga nan tràillean dha na colonaidhean ùra air taobh thall a’ Chuain Shiar, fada air falbh bhon Roinn Eòrpa. Aig an toiseach tòisichidh bhite a' cleachdadh luchd-obrach bannaichte às an Roinn Eòrpa, mòran Ghàidheil nam measg. Ach bha feum aig na h-uachdarain air luchd-obrach mòran na bu shaoire na seo agus 's e an adhbhar a ghabh iad ri tràillean a cheannachd ann an Afraga. A bharrachd air sin, bha gràin-chinnidh an lùib. Seo na h-àireamhan de dhaoine a chaidh a thràilleachadh a rèir gach dùthaich a bha an lùib sa ghnothaich mar a leanas:

• A' Phortagail: 10,500,000 duine nan tràillean
• An Rìoghachd Aonaichte: 8,500,000 duine nan tràillean
• An Spàinn: 4,000,000 duine nan tràillean
• An Fhraing: 2,000,000 duine nan tràillean
• Na Stàitean Aonaichte: 2,000,000 duine nan tràillean
• Na Tìrean Ìsle: 1,000,000 duine nan tràillean
• Stàitean na Gearmailte: 500,000 duine nan tràillean
• An Danmhairg: 500,000 duine nan tràillean
• Braisil: 500,000 duine nan tràillean
• Eile: 500,000 duine nan tràillean

B’ e Poll a' Ghrùthain, Glaschu agus Lunnainn na bailtean a bha gu làidir an sàs anns a’ mhalairt triantanach: stuth às nan taighean-gnìomhachais ga reic ann an Afraga, tràillean nan reic ann an Aimearaga, siùcar, tombaca agus gran-bhàrr na talmhainn eile ga reic anns an Roinn Eòrpa.

Chaidh còrr is millean acaire air a' Ghàidhealtachd a cheannachadh le bheartais a thàinig bho thràilleachd. Tha Ceit Fhoirbeis dhen bheachd gum bu chòir taigh-tasgaidh na tràilleachd a stèidheachadh air a' Ghàidhealtachd.

• Ann an 873, sgrìobh Pàpa Iain VIII an Litir Abstolach Unum est a dhearbhaich gu robh còirichean agus saorsa aig tràillean.

• Ann an 1222, chuir Sundjata Keïta às do thràilleachd nuair a chruthaich e Impireachd Mhali. Ach co-dhiù cha do chuireadh an gnìomh an lagh agus aig an ceann thall b' e Tiombuctu na mhargaidh thràillean mhòr fad iomadh bliadhna.

• 3 an t-Iuchar 1315 : Èigheachd Rìoghail an Rìgh Louis X na Frainge a dhearbhaich a rèir còirichean nàdarra, feumar gach uile duine air breith saor. Bhon an latha sin agus gu h-oifigeil, saoraichidh fearann na Frainge an tràill a chuireas a chas oirre.

• 1335: Cur às do thràilleachd anns An t-Suain, a ghabhadh a-steach Suòmaidh aig an àm.

• 1435: Dhìt Pàpa Eòghann IV tràilleachd agus dh' ascaointich e luchd-reic nan tràill anns an Litir Abstolach Sicut Dudum.

• 1537: Thoirmisg fhoirmeil bhon Phàpa Pòl III air tràilleachd dhan a h-uile nàisean aithnichte neo am biodh aithnichte san àm ri teachd (Veritas ipsa). Dh'fheuch rìghrean na Spàinn sin a dhèanamh ro làimhe, ach cho iad cho soirbheachail.
• 1588: Cur às do thràilleachd ann an Co-fhlaitheas na Pòlainn - Liotuàinia.

• 1772: Cùis-lagha James Somersett: chaidh a dhearbhadh nach robh tràilleachd idir laghail ann an lagh coitcheann Shasainn agus na Cuimrigh.
• 1792: Sgrìobh An Danmhairg lagh a chuireadh às do mhalairt nan daoine dubha an ceann 10 bliadhna.
• 1793: 23 an Lùnastal, chuir coimiseanair na Poblachd Sonthonax às do thràilleachd sa cholonaidh Fhrangach Saint-Domingue, neo Haiti an lath an-diugh.
• 1794: 16 pluviôse, bliadhna II (4 an Gearran 1794), leasaich na thachair ann an Sonthonax dhan a h-uile colonaidh na Frainge.

• 1802: Ath-stèidheachadh thràilleachd taobh a-muigh na Frainge fo Napoleon Bonaparte, tron lagh 30 Floréal, bliadhna X (20 an Cèitean 1802) a rèir an lagha a bh' ann ro 1789, leis gu robh oighreachd agus tràillean aig teaghlach Joséphine de Beauharnais.
• 1803: 1 am Faoilleach, Cur às do mhalairt nan daoine dubha anns An Danmhairg, a rèir Lagh dhe 1792.
• 1804: 1 am Faoilleach, neo-eisimeileachd Haiti agus cur às do thràilleachd agus do mhalairt nan daoine dubha.
• 1807: Cur às do mhalairt nan daoine dubha anns na Stàitean Aonaichte agus Breatainn.
• 1815: Cho-dhùin na dùthchannan na bu chumhachdaile san Roinn Eòrpa (An Ostair, Breatann, An Fhraing, A' Phortagail, An Ruis, An t-Suain) crìoch a chur air malairt nan daoine dubha aid Co-labhairt Vienna. A dh'aindeoin sin, chumadh am malairt a' dol gu mì-laghail gus an do chuireadh às do thràilleachd. Èigheachd Napoléon an aghaidh malairt nan daoine dubha air 29 am Màrt 1815 eadar teicheadh Napoléon à Elba agus Blàr Waterloo.
• 1818: 15 an Giblean, lagh Frangach a chuir as do mhalairt nan daoine dubha. Chaidh an lagh seo a nuadhachadh air 25 an Giblean 1827 agus 22 an Gearran 1831.
• 1821: Pearu : Èigheachd José de San Martín a shaoraich clann nan tràill air am breith bhon latha siud, saorachadh uidh air n-uidh na feadhna eile agus toirmeasgach malairt nan daoine dubha. Stèidheachadh Libèiria ann an Afraga an Iar le buidheann às na Stàitean Aonaichte airson thràillean air an saorachadh. B' e Libèiria fear dhe na ciad dùthchannan neo-eisimeileach ann an Afraga, ann an 1847.
• 1823: 24 an t-Iuchar, Cur às do Thràilleachd anns An t-Sile.
• 1824: 17 an Giblean, Cur às do Thràilleachd ann an Costa Rica agus an uair sin air 23 an Giblean ann (Hondùras, Panama, Beilise, El Salbhador agus Guatamala).
• 1826: 26 an Dàmhair, Cur às do Thràilleachd ann am Boilibhia.
• 1829: Èigheachd a' chinn-suidhe Vicente Guerrero a chuir às do thràilleachd ann am Meagsago. Cha do ghabh Texas rithe agus ghairm iad ann cuid neo-eisimeileachd ann an 1835 agus poblachd ann an 1836.
• 1830: Cur às do Thràilleachd ann an Uruguaidh.
• 1833: Cur às do Thràilleachd ann am Breatainn, tro lagh a chuir air dòigh atharrachadh uidh air n-uidh anns na colonaidhean aca (Iaimeuca, Trianaid agus Tobago, Barbados, Greanada, agus Costa Afraga a Deas).
• 1838: 12 an t-Samhain, Cur às do Thràilleachd ann an Niocaragua.
• 1840: A' Chiad Cho-labhairt an aghaidh Tràilleachd na Cruinne, san Ògmhios ann an Lunnainn.
• 1844: 6 an Dùbhlachd, Cur às do Thràilleachd ann am Poblachd Dhoiminicia.
• 1846: 23 am Faoilleach, Cur às do Thràilleachd ann an Tuinisia.
• 1847: Cur às do Thràilleachd anns an Impireachd Otomanach..
• 1847: 9 an Dàmhair, Cur às do Thràilleachd ann an Saint-Barthélemy a bha fo bhuaidh na Suaine.
• 1848: 27 an Giblean, Cur às do Thràilleachd anns an Fhraing agus a cuid cholonaidhean (Guadeloupe, Martinique, Réunion, Guiana Fhrangach, Senegal). Shaoraidh tràillean air an oighreachd ann an Trujillo iadsan fhèin, às dèidh ar-a-mach.
• 1850: Cur às oifigeil do mhalairt nan daoine ubha ann am Braisil, ged a lean an gnothach air gu mì-laghail.
• 1851: 21 an Cèitean, Cur às do Thràilleachd ann an Coloimbia agus 18 an t-Iuchar ann an Eacuador.
• 1853: 1 an Cèitean, Cur às do Thràilleachd anns An Argantain.
• 1854: Cur às do Thràilleachd anns A' Bheiniseala, fon cheann-suidhe Jose Gregorio Monagas. Cur às do Thràilleachd nan Rroma ann an Romàinia (a gabhadh a-steach dìreach Valachia agus Moldova aig an àm).
• 1855: Cur às deimhinnte do Thràilleachd ann am Pearu.
• 1857: 5 an Gearran, Cur às do Thràilleachd ann am Meagsago.
• 1861: Cur às do servage anns an Ruis.
• 1863: Cur às do Thràilleachd ann an colonaidhean Aimeireaganach nan Tìrean Ìsle (Suriname agus Curaçao).
• 1865: 13mh atharrachadh Bun-reachd nan Stàitean Aonaichte, a thoirmisg tràilleachd.
  • 19 an t-Ògmhios (Juneteenth) : cur às do thràilleachd ann an Teagsas.
• 1869: Cur às do Thràilleachd anns A' Phortagail agus ann am Paraguaidh air 2 an Dàmhair.
• 1873: 22 am Màrt, Cur às do Thràilleachd ann am Puerto Rico (colonaidh na Spàinne aig an àm).
• 1880: 30 am Faoilleach, anns An Spàinn, bhòt Pàrlamaid na dùthcha airson dàil a mhaireadh ochd bliadhna airson saoradh uidh air n-uidh nan tràillean.
• 1886: Cur às deimhinnte do Thràilleachd ann an Cùba. prévue pour 1888 par la loi de 1880, est avancée de deux ans.
• 1888: 13 an Cèitean, chuir an tàinistear Isabella a h-ainm gu Lagh an Òir (Portagailis: Lei Áurea) a chuir às do thràilleachd ann am Braisil.
• 1896: Cur às do Thràilleachd (eadar-malgais) ann am Madagascar leis na h-ùghdarrasan Frangach.
• 1897: Chruthaich na h-ùghdarrasan Breatannach colonaidh ann an Zanzibar agus chaidh tràilleachd a thoirmeasg. Bha eaconomaidh an eilein air a stèidheachadh air tràilleachd nan Afraganach, ach chuir iad às dha co-dhiù.

• 1907: Cur às do Thràilleachd eadar-afraganach leis na Breatannaich ann an Kenya.
• 1909: Cur às do Thràilleachd anns An t-Sìona. A dh'aindeoin sin, thathar dhen bheachd gu robh mu 4 muillean duine-cloinne a bha fhathast nan tràillean anns an t-Sìona ann an 1930.
• 1922: Cur às do Thràilleachd ann am Maroco leis na Frangaich.
• 1923: Cur às do Thràilleachd ann an Afganastan.
• 1924: Cur às do Thràilleachd ann an Ioràc.
• 1925: Thuirt Albert Londres gu robhar a' reic thràillean anns an dìomhaireachd ann an Aràibia.
• 1926: Cur às do Thràilleachd ann an Neapàl agus An Aetiòp. Chaidh Cunnradh Gheneva, a dhìt tràilleachd, a dhearbhadh le 44 dùthchannan.
• 1929: Cur às do Thràilleachd ann an Iòrdan agus Ioràn.
• 1937: Cur às do Thràilleachd ann am Bachrain.
• 1948: Sgrìobhadh artaigil 4 Foirgheall Uile-choitcheann Còirichean nan Daoine, a chaidh a dhearbhadh ann an 1956.
• 1949: Cur às do Thràilleachd ann an Cubhait.
• 1952: Cur às do Thràilleachd ann an Catar. Tha an lagh mu dheidhinn parrainage fhathast ann, ged a chuir dùthchannan eile faisg air làimh às do pharrainage.
• 1957: Cunnradh mu às dhan obair-èiginn, Buidheann Eadar-nàiseanta na h-Obrach.
• 1964: Cur às do Thràilleachd ann an Aràibia nan Sabhd.
• 1970: Cur às do Thràilleachd ann an Oman.
• 1980: Cur às do Thràilleachd ann am Moratainia. A dh'aindeoin sin, cha do chuireadh an sàs e air sàilleabh gu robhar a' creidsinn gum biodh an lagh seo an aghaidh Ioslaim, leis gu robh laghan anns a' Choran a dhèiligeadh ri tràilleachd. Tha fhathast mu 100,000 a tha nan tràillean san dùthaich gus an latha na-diugh.
• 1992: Cur às oifigeil do Thràilleachd ann am Pacastan. A dh'aindeoin sin, bu chòir do bharraillean ionadail a ghabhail ris an lagh, rud nach do thachair mar-thà agus chan eil structar ann airson sin a dhèanamh nas motha.

• 2001: An Fhraing, lagh a làimhsicheas tràilleachd mar eucoir an aghaidh na daonnachd.
• 2004: Bliadhna comharrachaidh agus sabaid an aghaidh thràilleachd nan Nàisean Aonaichte.
• 2005: 2 an Dùbhlachd, Latha eadar-nàiseanta an aghaidh Thràilleachd.

Chan eil tràilleachd laghail idir ann an dùthaich sam bith an latha an-diugh. A dh’aindeoin sin, thathar dhen bheachd gu bheil còrr is fichead muillean duine fhathast nan tràillean ann an suidheachaidhean neo-fhoirmeil air feadh an t-saoghail.

• María le Jorge Isaacs

• Tràilleachd phàisdean
• antislavery.org