Ficsean-Saidheans

Tha diofar phuingean-tòiseachaidh airson an fhicsein-shaidheans air a bhith gan ainmeachadh tro na bliadhnaichean, nam measg an Ἀληθῆ διηγήματα (Sgeulachd Fhìor) le Lucian Shamosata (2na linn A.C.), sgeulachdan feallsanachail a leithid "Micromégas" le Voltaire (18mh linn), an nobhail Frankenstein le Mary Shelley (1818), air neo na nobhailean is sgeulachdan aig Jules Verne (1828-1905) agus H.G. Wells (1866-1946). San t-seagh mhodran, b' e an neach-deasachaidh Amaireaganach Hugo Gernsback a chleachd an toiseach an teirm "scientifiction", a dh'atharraich gu luath gu "science fiction". Mhìnich e an teirm mar a leanas:

By 'scientifiction' I mean the Jules Verne, H. G. Wells and Edgar Allan Poe type of story—a charming romance intermingled with scientific fact and prophetic vision... Not only do these amazing tales make tremendously interesting reading—they are always instructive. They supply knowledge... in a very palatable form... New adventures pictured for us in the scientifiction of today are not at all impossible of realization tomorrow... Many great science stories destined to be of historical interest are still to be written... Posterity will point to them as having blazed a new trail, not only in literature and fiction, but progress as well.

Ge b' e cuin a thòisich a' ghnè, bho thoiseach an 20mh linn tha roinn an fhicsein-shaidheans air a bhith a' sìor-fhàs, agus tha iomadh seòrsa no "fo-ghnè" (subgenre) ann a-nis.

Ficsean-saidheans Cruaidh

Sgeulaichean a tha a' toirt faire mhionaideach do chùisean teicneòlach agus saidheansail, leithid na h-obrach aig Isaac Asimov agus Arthur C. Clark.

Ficsean-saidheans Bog no Sòisealta

Sgeulaichean a tha a-mach air a' bhuaidh shòisealta a thig le adhartas teicneòlach agus saidheansail, leithid nan nobhailean Nineteen Eighty-Four le George Orwell agus Brave New World le Aldous Huxley.

Saibeir-punc

Sgeulaichean a-mach air beatha nan daoine àbhaisteach ann an saoghal èiginneach anns an àm ri teachd, coltach ris an fhiolm Blade Runner. Tha saibeir-punc na phòsadh dhe na faclan, "saibeirneataic" agus "punc".

Opra-fànais

Sgeulachdan stèidhichte anns na speuran, làn charactaran mòra gaisgeil ri gnìomhan deuchainneach, coltach ris na fiolmaichean Star Wars no na nobhailean aig Iain M. Banks.

Thòisich ficsean-saidheans a' nochdadh anns a' Ghàidhlig am meadhan an 20mh linn ann an Gairm, ann an cruth sgeulachdan goirid le Garbhan MacAoidh, Rob Shirley, Eilidh Watt, agus sgrìobhadairean eile. Sgrìobh Iain Mac a' Ghobhainn a' chiad nobhail ficsein-shaidheans, Iain am Measg Nan Reultan, ann an 1973, nobhail-cloinne mu thuras a' phrìomh-charactair thar an fhànais gu planaidean eile. Sgrìobh Aonghas Pàdraig Caimbeul nobhail dhiostòipeach stèidhichte san àm ri teachd, Là a' Dèanamh Sgèil Do Là, ann an 2004, agus an uair sin dh'fhoillsich Tim Armstrong an nobhail shaibeir-punc/opra-fànais aige Air Cuan Dubh Drilseach, a chaidh ainmeachadh mar "a' chiad nobhail ficsein-shaidheans sa Ghàidhlig", ann an 2013.

Sgeulachdan is leabhraichean ficsean-saidheans sa Ghàidhlig

• "An t-Eilean Céin" le Garbhan MacAoidh, ann an Gairm 32, 307–311 (1960)
• "Am Putan Dearg" le Fionnlagh I. MacDhòmhnaill, ann an Gairm 34,171–5 (1960).
• "An Duine Ùr" le Rob Shirley, ann an Gairm 38, 109–115 (1961)
• “Mr. Universe” le Rob Shirley, ann an Gairm 46, 123–137 (1964)
• "Togail Chaisteal anns na Neòil" le Dòmhnall Moireach, ann an Rosg nan Eilean, 58–60 (1966)
• Sgeulachdan ann an Oirthir Tìm le Cailein T. MacCoinnich (1969)
  • “An Galair”
  • “An Long-Adhair”
  • “Crìochan Farsaing”
  • “An Toradh Oillteil”
  • “Searmon a’ Bhodaich”
• Iain am Measg Nan Reultan le Iain Mac a' Ghobhainn (1970)
• "An Rionnag" le Iain Mac a' Ghobhainn ann an An t-Adhar Ameireaganach (1973)
• "An t-Adhar Ùr" le Dennis King, ann an Gairm 107, 204–9 (1979)
• "An-Dèidh-Làimh" le Eilidh Watt, ann an Gairm 121, 33–7 (1982–3)
• Clann a' Phroifeasair le Maoilios M. Caimbeul (1988)
• Talfasg le Maoilios M. Caimbeul (1990)
• Là a’ Dèanamh Sgèil Do Là le Aonghas Pàdraig Caimbeul (2004)
• "An Keppler" le Iain MacIlleathain ann an An Claigeann aig Damien Hirst (2008)
• "Tiop" le Fionnlagh MacLeòid ann an Dìomhanas (2008)
• "Luathas-teichidh" le Tim Armstrong ann an Saorsa (2011)
• Air Cuan Dubh Drilseach le Tim Armstrong (2013)
• "Cuilean na Nollaige" le Tim Armstrong, anns a' phàipear-naidheachd An t-Albannach (21-12-2013)
• An Luingeas Dorcha air Fàire le Tim Armstrong, nobhail shreathach ann an STEALL (2016-)
• Cailèideascop le Daibhidh Eyre (2017)
• An Taistealach le Iain F. MacLeòid (2017)