Coirce

Coirce
Rangachadh saidheansail
Rìoghachd	Plantae
Clas	Liliopsida
Òrdugh	Poales
Teaghlach	Poaceae
Gèineas	Avena
Spèiseas	A. sativa
Ainm saidheansail
Avena sativa L. (1753)

Thathar ga chur airson connlach do bheathaichean, (gu h-àraid sprèidh is eich), agus airson biadh a dhèanamh do dhaoine, mar eisimpleir mìn-choirce, no coirce air a phronnadh le inneal.

Tha coirce an latha an-diugh (Avena sativa) agus mion-bhàrr eile (Avena byzantina) a' buntainn ri coirce-fiadhain (Avena sterilis). Thathar dhen bheachd gun tàinig e à sgìre sa Mheadhan-Ear, a' gabhail a-steach pàirt dhen Èipheit.

Tha coirce ga fhàs air feadh roinnean tlàth. Chan eil ach teas ìosal a dhìth air as t-samhradh, agus seasaidh e ro uisge nas fheàrr na gràn eile mar chruithneachd, seagal no eòrna. Mar sin dheth, tha e na bhàrr bunaiteach ann an àiteachan far am bheil samhraidhean fliuch fionnar mar iar-thuath na Roinn Eòrpa, agus fiù 's cho fada tuath ri Innis Tìle. Tha eachdraidh mhòr aig coirce ann an Alba. 'S e lus bliadhnail a th' ann, agus thèid a chur aon chuid as t-fhoghar (airson buain deireadh an t-samhraidh), no as t-earrach (airson buain tràth an fhoghair).

Thathas a' bleith coirce gus min-choirce a dhèanamh. Bha min-choirce na phàirt bunaiteach ann an diathad traidiseanta muinntir na h-Alba, agus thathar ga chleachdadh fhathast ann an iomadh dòigh.

'S iomadh bhiadh a bhathas agus a thathas a' dèanamh de mhin-choirce ann an Alba:

• Tha aran-coirce no bonnach na bhiadh cumanta fhathast ann an Alba. 'S iomadh chomas a th' aca; thèid a ghabhail le brot an àite aran, airson biadh na maidne le silidh. Is tric a bhios daoine gan gabhail le càise, agus tha iad ri fhaicinn air clàran taighean-bidhe cuideachd. Tha aran-coirce air a dhèanamh de mhin-choirce garbh, beagan geir, salainn, agus uisge teth. Thathar ga fhuine ann an àmhainn, no ga bhruich air greideal.
• Tha caochladh thionndaidhean de dh'ullag. 'S e min-choirce tioram le siùcar a th' ann an ullag Siorrachd Rois an Iar a bhathas a' toirt do chloinn air an annas. 'S e min-choirce ùr-bhleithte, measgaichte na dhòrlach le uisge, bainne no uisge-beatha a th' ann an ullag Ghallaibh, Chataibh agus Leòdhais. Bhathas ga ghabhail gun a bhith ga fhuine idir. An dèidh sin agus na dhèidh, tha tionndadh eile air ullag. Sìol eòrna a bhathas a' caoineachadh ann am poit, cho luath 's a bha e air a bhuain, gus an robh e donn. Bhathar an uairsin ga bhleith air a' bhrà, a' cur uisge teth ris agus salann.
• 'S e min-choirce agus uachdar a th' ann an stapag-bharra, le siùcar air a chur ris uaireannan.
• Tha crannachan na mhìlsean de mhin-choirce grèidhte, uachdar, mil, uisge-beatha agus sùbhagan-craoibhe. Gun sùbhagan-craoibhe, 's e dìreach stapag a bhios air. Tha crannachan measail air feadh na h-Alba, agus gheibhear diofar thionndaidhean air, mar eisimpleir le aran-milis anns a' bhàrr aig an taigh-bìdh ainmeil The Three Chimneys anns an Eilean Sgitheanach.

   

• 'S e brot de mheòg air a thiughachadh le min-choirce a th' ann an eanraich no brot-eanraich.
• 'S e deoch de mhin-choirce ga chur mun cuairt ann an uisge fuar a th' ann am fuarag. 'S e an aon rud a bh' ann an deoch-gheal a bhite a' toirt dhan bhò.
• 'S e deoch de mhin-choirce, salann agus uisge goileach a th' ann an stiùireag. Tha e tana mar dheoch-bhrochain, seach tiugh mar bhruthaist. Bhite ga sìoladh agus ga toirt chun bhò.
• 'S e deoch de mhin-choirce, siùcar no mil agus uisge-beatha a th' ann an ròmag. Bidh uachdar air a chur ris uaireannan.

• Coirce is Eòrna