Cian: Athair Lugh

I bhformhór na leaganacha, is í Eithne, banríon na bhFomhórach, máthair Lugh; ach i leaganacha áirithe, tá aithne ar Chian mar Ethlend, agus dá bharr, tá aithne ar Lugh mar Lug mac Ethlend

Sa seanscéal Cath Maighe Tuireadh, is pósadh ríoraíoch é an cleamhnas idir Cian agus Eithne, mar chuid de chomhghuaillíocht idir na Tuatha Dé agus na Fomhóraigh. I Leabhar Gabhála na hÉireann, thug Cian a mhac Lugh go Tailte, banríon na bhFear Boilg, mar mhac altrama.

Is in Oidheadh Chloinne Tuireann a insítear an scéal faoi bhás Chiain, agus an díoltais a bhain Lugh amach ar na déantóirí coire. Ní caomhnaítear an scéal iomlán ach i lámhscríbhinní déanacha, cé go bhfuil achoimrí le fáil i leaganacha na meánaoise den LGE.

Sa scéal úd, maraíodh Cian ag mic Thuirinn — Brian, Iuchar agus Iucharba — tar éis dó teipthe éalú uathu i riocht muice (nó oircce san LGE). Mar díoltas, chuir Lugh iad ar shraith eachtraí dodhéanta mar dhea. D'éirigh leo i ngach eachtra, ach gortaíodh iad go marfach ag déanamh an chinn dheireanaigh. In ainneoin achainí Thuirinn, cheil Lugh orthu rud áirithe a fuair siad a úsáid, seithe muice a leigheasadh gach cneá. Fuair siad bás dá gcneácha, agus fuair Tuireann bás le briseadh croí thart ar a gcoirp.

Príomhalt: Glas Ghaibhneann

Is amhlaidh go raibh lánleagan de scéal Chiain ar lorg cleamhnais i seanscéalta na meánaoise, ach ní chaomhnaítear anois é ach sa béaloideas, go háirithe i scéal na ba draíochta, Glas Gaibhnen, bailithe ag William Larminie. Tá scéal mar an gcéanna leis an mbó úd, a d'inis Shane O'Dugan ó Oileán Thoraí do John O'Donovan in 1835, ach go bhfuil ainm an laoich truaillithe go "Mac Cinnfhaelaidh".

Thóg Lady Gregory an dá leagan agus chuir le chéile iad. De réir a hathinsint, chuala Balar, rí na bhFomhórach, tairngreacht draoi a deir go maródh a gharmhac féin é. Chun an chinniúint seo a chosc, chuir sé a aon-iníon faoi ghlas sa Túr Mór ar Oileán Thoraí. Rinne beirt bhan déag cúram di, a d'fhéach chuige nach mbuailfeadh sí le fear choíche, ná nach bhfaigheadh fiú eolas a mbeithsine.

Ar an mórthír, bhí bó dhraíochta ag fear darbh ainm Mac Cinnfhaelaidh. Tugann an bhó an oiread sin bainne go raibh fonn ar chách, Balor ina measc, í a bheith aige. Agus deartháir Mhic Cinnfhaelaidh, Mac Samthainn, ag tabhairt aire sin bhó, tháinig Balar ar an bhfód i riocht buachalla bhig rua, agus bhuail sé bob air an bhó a thabhairt dó. Ag lorg díoltais, d'iarr Mac Cinnfhaelaidh ar leannán sídhe darbh ainm Biróg, a d'iompaigh é le draíocht go barr túr Bhalair, áit a luigh sé le hEithne.

In am trátha, rugadh trírín di, ach bhailigh Balar i mbraillín iad agus sheol iad chun a mbás, báite i bpoll súraic. Bháigh an giolla beirt dóibh, ach thit leanbh amháin trí thimpiste isteach sa chuan, áit a tharrtháil Biróg é. Thóg sé é chuid a athair, a thug in altramas dá dheartháir, Gaibhne an gabha.

• Macalister, Robert Alexander Stewart, 1870-1950 (1941). "Lebor Gabála Érenn: The Book of the Taking of Ireland" ITS 41 (LGE Part IV). Oxford University Press. , "Part VII: Invasion of the Tuatha De Danann", ¶304-¶377.