Styczyń

Podle gregoriańskigo kalyndŏrza mŏ 31 dni. Styczyń je miesiōńcem zimowym na pōłnocnyj pōłkuli, a latowym na połedniowyj.

Jego miano, podanie jak ôstanych miesiyncy (z wyjōntkym marca i mŏja), je ôd charakterystycznych cech, zwiōnzanych z tŏwarziszōncymi tymu miesiōncowi zjawiskami przirodniczymi abo z taktym wykōnowanych w tym czasie robot na roli. Miano miesiōnca (podle Brücknera) je ôd słowa „tyki”, kere w tym czasie rychtowali gospodŏrze. Miano może tyż być ôd „styku” z pozoru na to, że miesiōnc tyn wystympuje na przełōmie roku. Łacińske miano Ianuarius wziyntŏ bez wiynkszość ojropejskich gŏdek, je ôd boga zaczōntku – Janusa.

• 10.I.1289 – Kazimiyrz II princ bytōmski skłŏdŏ hołd lenny czeskimu krōlowi;
• 1.I.1345 – świdniccy kramŏrze uzyskujōm prziwilej swobodnego handlu z Rusiōm;
• 24.I.1588 – batalijŏ pod Byczynōm;;
• 3.I.1741 – Wrocław podpisuje ukłŏd ô swojij neutralności w relacyji do pruskich wojsk;
• 19÷22.I.1741 – bōmbardyrowanie Nysy bez Prusy;
• 19.I.1788 – we Tarnowskich Gōrach sztartniynto piyrszõ maszinã parowõ na kōntynyncie ojropejskim (poza Anglijōm). Ôstała użytŏ do ôdwadniania gruby;
• 25.I.1813 – Fryderyk Wilhelm III przenosi sie do Wrocławia coby wyrwać sie spod francuskij kurateli;
• 1.I.1885 – powstŏwŏ Czytelnia Akadymikōw Polskich we Wrocławiu;
• 25.I.1907 – deputyrowanymi do Reichstagu ôstŏwajōm Adam Napieralski i Wojciech Korfanty;
• 2.I.1919 – powstŏwŏ Korpus Ôchotnikōw Ślōnskich (Freiwilligenkorps Schlesien);
• 3.I.1919 – manifestacyjŏ we Krōlewskij Hucie, ginie 20-stu jeji uczestnikōw;
• 11.I.1919 – powstŏwŏ Polskŏ Ôrganizacyjŏ Wojskowŏ (PÔW);
• 13.I.1919 – na terynie rejyncyje ôpolskij ôstŏwŏ wkludzōny stan ôblynżyniŏ;
• 15.I.1919 – w Bytōmiu powstŏwŏ autōnōmiczny Ferajn Gōrnoślōnzŏkōw (Bund der Oberschlesier);
• 20.I.1919 – zaczōntek gyneralnego sztrejku na Gōrnym Ślōnsku;
• 23.I.1919 – czechosłowacke wojska zajmujōm Cieszyński Ślōnsk;
• 29.I.1919 – batalijŏ pod Skoczowym;
• I.1920 – do Cieszyna przibywŏ Miyndzysojuszniczŏ Reskyrujōncŏ a Absztimōngowŏ Kōmisyja;
• 10.I.1920 – w życie wchodzōm uzdaniŏ wersalskij umŏwy;
• 19.I.1920 – Miyndzysojuszniczŏ Kōmisyjŏ Granicznŏ wytycza granicã na terynie krysōw sycowskigo i namysłowskigo;
• I.1920 – polski regyrōnek bituje do 2% prefitōw z utworzōnego mōnopolu wōnglowego w przipadku prziłōnczyniŏ ziym Gōrnego Ślōnska do Polski;
• 5.I.1921 – Rada Nojwyższŏ ôgłosza prawidła absztimōngu;
• 23.I.1929 – Ślōnski Syjm powołuje do życiŏ Muzeum Ślōnske;
• 3.I.1926 – kōnsekracyjŏ piyrszego biskupa ślōnskigo ks. Augusta Hlonda, niyskorniyjszego prymasa Polski;
• 18.I.1941 – pōnowne utworzynie prowincyji Gōrny Ślōnsk i Dolny Ślōnsk;
• I.1943 – ruszŏ budowa werkōw zbrojeniowych w Jelczu;
• 19.I.1945 – Czyrwōnŏ Armijŏ napoczła zajmowanie Gōrnego Ślōnska;
• 28.I.1945 – do Katowic przibywŏ Grupa Ôperacyjnŏ z jyn. A . Zawadzkim na czole powołanŏ bez Regyrōnek Tymczasowy ku cylu zôrganizowaniŏ administracyje, sztartniyńciŏ transportu i industryje;
• I.1946 – działalność poczynŏ Kōmisyjŏ Ôbsztalowaniŏ Mian Miyjscowych dlŏ Ziym Ôdzyskanych;
• 1.I.1951 – formalne połōnczynie Biylskŏ i Biołyj w jedno miasto – Biylsko-Biołõ;
• 12.I.1972 – powstŏwŏ Fabryka Aut Małolitrażowych w Biylsku-Biołyj;
• 1.I.1999 – reforma administracyjnŏ. Powstŏwajōm wojewōdztwa dolnoślōnske, ôpolske i ślōnske;
• 28.I.2006 – zawalił sie dach hali Miyndzynŏrodowych Tŏrgōw Katowskich.

• 6.I.1486 – Matrin Agricola (um. 10.VI.1556) teoretyk muzyki;
• 14.I.1782 – Carl Ferdinand Langhans (um. 22.XI.1862) architekt;
• 24.I.1798 – Karl von Holtei (um. 1880) prŏwnik, poeta;
• 16.I.1811 – Johann Dzierżon (um. 26.X.1906) ksiōndz, pasiecznik;
• 29.I.1821 – Robert Spiske (um. 5.III.1888) ksiōndz, założyciel „Ferajnu św. Jadwigi”, bogosławiōny;
• 19.I.1877 – Brunon Bauch (um. 27.II.1942) filozof;
• 22.I.1879 – Joseph Wittig (um. 22.VIII.1949) profesōr teologije, filozof, poeta, krōnikarz;
• 25.I.1881 – Emil Ludwig (um. 15.IX.1954) pisŏrz, biografista;
• 12.I.1889 – Arkadiusz Bożek (um. 29.XI.1954) działŏcz polski na Ôpolskim Ślōnsku, wicewojewoda ślōnsko-dōmbrowski;
• 23.I.1895 – Paweł Steller (um. 14.IX.1974) artysta grafik, pedagog, wiynziyń ôbozōw stalinowskich;
• 21.I.1912 – Konrad Emil Bloch (um. 15.X.2000) biochymik, laureat Nadgrody Nobla;
• 5.I.1916 – Wilhelm Szewczyk (um. 8.VI.1991) prozaik, publicysta, krytyk literacki, poeta, dolmeczer;
• 11.I.1928 – Bronisław Lubosz (um. 6.IX.2001) pisŏrz, dolmeczer (literatury miymieckij i łużyckij), poeta, publicysta, juror kōnkursu „Po naszymu, czyli po śląsku”;
• 18.I.1928 – Franciszek Pieczka, szauszpiler;
• 20.I.1949 – Henryk Kroll, deputyrowany, jedyn z liderōw miymieckij myńszości;
• 22.I.1962 – Piotr Polk, szauszpiler;
• 15.I.1974 – Adam Ledwoń, fuzbalŏk;
• 28.I.1978 – Rafał Trzaskalik, muzyk, gitarzysta skupiny Łzy;
• 7.I.1981 – Anna Dereszowska, szauszpilerka;

• 16.I.1554 – Ambrosius Moiban (nar. 4.IV.1494) spōmŏgŏcz reformacyje, kamrat Lutra i Melanchtona, pedagog wanielicki;
• 12.I.1834 – Friedrich Daniel Ernst Schleiermacher (nar. 21.XI.1768) protestancki teolog, filozof i pedagog;
• 6.I.1884 – Gregor Johann Mendel (nar. 20.VII.1822) frater, twōrca gynetyki;
• 16.I.1912 – Georg Heym (nar. 30.X.1887) pisŏrz;
• 29.I.1934 – Fritz Haber (nar. 9.XII.1868) chymik, laureat Nadgrody Nobla;
• 13.I.1942 – Emil Szramek (nar. 19.IX.1887) ksiōndz, historyk, działŏcz ôbywatelski, wiynziyń Dachau;
• 26.I.1942 – Felix Hausdorff (nar. 8.XI.1868) matymatyk, jedyn z twōrcōw topologije.
• 23.I.1945 – Helmut James von Moltke (nar. 11.III.1097) prŏwnik, twōrca antyhitlerowskigo „Kryngu z Krziżowyj”;
• 19.I.1954 – Theodor Kaluza (nar. 9.XI.1885) matymatyk, fizyk, spōłtwōrca teoryje Kaluzy-Kleina;
• 5.I.1970 – Max Born (nar. 11.XII.1882) matematyk, fizyk. Laureat Nadgrody Nobla;
• 15.I.1978 – Teofil Ociepka (nar. 22.IV.1891) grubiŏrz, malyrz-samouk, teozof – jedyn z prziwōdcōw janowskij gminy ôkultystycznyj;
• 3.I.1980 – Joy Adamson (nar. 20.X.1910) przyrodniczka, malarka i pisŏrka;
• 1.I.1999 – Stanisław Hadyna (nar. 25.IX.1919) kōmpozytōr, kapelmajster muzykolog i pisŏrz. Założyciel Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”;
• 27.I.2005 – Paweł Berger (nar. 6.IX.1950) muzyk, spōłzałożyciel skupiny Dżem;

• Wykŏz dni w roku

• Zdarzyło się w styczniu – śląskie kalendarium, wachtyrz.eu [dostymp 2021-04-24] (pol.)