د امریکا متحده آیالاتونه: فدرالي جمهوریت په شمالي امریکا کي

له پنځوسو ايالتونو، يوې فدرالي سيمې، پنځو لويو غیر ثبت شوو سيمو، ۳۲۶هغو سيمو چې د اصلي اوسېدونکو له خوا ادره کېږي او له ځينو نورو کوچنيو سيمو څخه جوړ دی. مساحت يې درې اعشاريه اته ميلیونه مربع ميله دی (نهه اعشاريه اته ميليونه مربع کيلومتر)، د مساحت له مخې د نړۍ درېيم يا څلورم ستر هېواد دی. متحده ايالات په شمال کې له کاناډا سره پراخ سرحد لري، په سويل کې له مکسيکو سره او له باهاما، کيوبا او روسيې سره محدوده سمندري پوله لري. له ۳۳۱ ميليونه څخه د زيان نفوس له لرلو سره، د نفوسو له اړخه په نړۍ کې درېيم ستر هېواد دی. پلازمېنه يې واشنګټن ډی.سي دی او تر ټولو ګڼ مېشته ښار يې نيويارک دی.

د امریکا متحده آیالاتونه
بيرغ نښان
نخشه موقعيت
پلازمېنه		واشنگټن ډي سي
لوی ښار		نیویارک
حکومت		فدرالي جمهوریت
د وګړو شمېر
-	مارچ, 2006 estimate	298,290,000 (دریم)
نا خالص داخلي تولید (PPP)		2006 اټکل
-	ټولټال	$13.049 trillion (1st)
-	پر کس	$43,555 (3rd)
بشري پرمختيا (2003)		0.944 (high) (10th)
د وخت سيمه		(UTC-5 to -10)
-	اوړی (DST)	(UTC-4 to -10)
د انټرنټ مخکښ شپول		.us .gov .edu .mil .um
پيل ګڼ		1

سور پوستو هنديانو نږدې ۱۲۰۰ کاله مخکې له سايبيريا څخه د شمالي امريکا اصلي سيمو ته کوچ وکړاو په شپاړسمه پېړۍ کې د اروپايانو له خوا د امريکا نېواک پيل شو. متحده ايالات په ختيځه څنډه کې له ديارلسو بریتانوي مستعمرو څخه جوړ شول. له لويې بریتانيې سره د مالياتو او سياسي استازولۍ پر سر اختلافات، د امريکايي انقلابي جګړې لامل وګرځېد (۱۷۷۵-۱۷۸۳ ز) کوم چې د هېواد خپلواکي رامنځ ته کړه. د اتلسمې پېړۍ په وروستيو کې، متحده ايالاتو په شمالي امريکا کې پراختيا پيل کړه، کرار کرار يې نوې ځمکې ونيولې، د نوو ځمکو نيول، کله د جګړې له لارې و، ډېر ځله د اصلي امريکايانو د بې ځايه کولو او نوو ايالتونو د منلو له لارې؛ په ۱۸۴۸ز کال کې، متحده ايالاتو ټوله لويه وچه ونيوله. د نولسمې پېړۍ تر دويمې نيمايي پورې په متحده ايالاتو کې مریيتوب قانونی و، تر هغه وخته چې امريکايي کورنۍ جګړې مریيتوب ختم کړ. هسپانوي-امريکايي جګړې او لومړۍ نړيوالې جګړې، متحده ايالات د يوه نړيوال ځواک په توګه راپورته کړ او همدا حيثيت يې په دويمه نړيواله جګړه کې ثابت شو. د سړې جګړې په اوږدو کې، متحده ايالاتو د کوريا او ويتنام په جګړو کې برخه واخېسته، خو له شوروي اتحاد سره يې له نېغ په نېغه جګړې څخه ډډه وکړه. دواړو نړيوالو زبرځواکونو په فضايي سيالۍ کې هم سيالي وکړه او هغه مهال دا سيالي خپل اوج ته ورسېده چې، لومړی انسان د سپوږمۍ پر مخ ښکته شو. په ۱۹۹۱ز کال کې د شوروي اتحاد په شیندل کېدو(تجزیې سره) سړه جګړه پای ته ورسېده او متحده ايالات د نړۍ د يوازيني زبرځواک په توګه پاتې شو.

متحده ايالتونه، يو فدرالي جمهوريت او استازی ديموکراتيک دولت دی چې حکومت يې درې بېلا بېلې څانګې لري، د دوو مجلسونو لرونکې مقننه قوه د دې درې څانګو يوه برخه ده. متحده ايالات د ملګرو ملتونو، نړيوال بانک، د پيسو نړيوال صندوق، د امريکايي ايالتونو سازمان، ناټو او نورو نړيوالو سازمانونو بنسټګر غړی دی. متحده ايالات د ملګرو ملتونو د امنيت شوری دايمي غړی دی. په داسې حال کې چې د دې هېواد نفوس، د کلتورونو او قومونو يوه ګډوله ده دا نفوس د پېړيو کډوالۍ څخه رامنځ ته شوی دی. متحده ايالات د اقتصادي آزادۍ، د ژوند څرنګوالي، زده کړې او بشري حقوقو په برخه کې د نړيوالو معيارونو په لوړه درجه کې ځای لري. د فساد کچه په کې ډېره کمه لیدل شوې ده. په هر حال، په دې هېواد کې د توکم، شتمنۍ او عايد، د اعدام سزاوې، د بنديانو د کچې د زياتوالي او نړيوالې روغتيايي پاملرنې د کمښت  له اړخه نيوکې شوې دي.  

متحده ايالات يو زيات پرمختللی هېواد دی، دا هېواد د ټولې نړۍ د ناخالص کورني توليد يو پر څلورمه برخه جوړوي او د اسعارو د تبادلې  بیو(نرخونو) پر بنسټ د ناخالص کورني توليد له نظره، د نړۍ يو ستر اقتصاد دی. د ارزښت له پلوه، متحده ايالات د نړۍ تر ټولو ستر د توکو واردوونکی او دویم ستر صادرونکی هېواد دی. که څه هم، د دې هېواد ټول نفوس د نړۍ څلوراعشاريه دوه سلنه نفوس جوړوي، دا هېواد د نړۍ د ټولې شتمنۍ نهه وېشت اعشاريه څلور سلنه شتمني په واک کې لري، دا تر ټولو زيات سهم دی چې يو هېواد يې په اختيار کې لري. متحده ايالات د نړۍ د نظامي لګښتونو يو په درېيمه برخه جوړوي، د نړۍ په کچه پياوړی پوځي ځواک  او په نړيواله کچه يو مخکښ سياسي، کلتوري او علمي ځواک دی.

د «امريکا» ټکی، په لومړي ځل په ۱۵۰۷ز کال کې کارول شوی و، کله چې دا نوم د نړۍ په نقشه کې راڅرګند شو، کومه چې الماني نقشه جوړوونکي «مارټين والدسيمولر» جوړه کړې وه. د هغه په نقشه باندې دا نوم په غټو تورو د نقشې په هغه برخه لیکل شوې وه، کوم ځای چې اوس سويلي امريکا بلل کېږي، دا نوم ورته د «امریګو وسپوچي» په وياړ ورکړل شوی و. امريګو هغه لومړی ايټالوي لوڅاو(کشاف) و، چا چې دا اټکل کړی و چې، غرب الهند د اسيا د ختيځو څنډو استازيتوب نه کوي، بلکې دا سيمې له پخوا څخه د پېژندل شوې پراخې ځمکې برخه ده. په ۱۵۳۸ز کال کې فلاندرزي نقشه ايستونکي «جراردوس مرکاتور» د «امريکا» نوم د نړۍ په هغه نقشه کې کارولی و، چې هغه جوړه کړې وه، هغه د دې نوم اطلاق، په ټوله لوېدېځه نيمه کره کړی و.

«د امريکا متحده ايالات» لومړۍ مستند شوی جمله، د ۱۷۷۶ز کال د جنورۍ دوېمې نېټې ته په هغه ليک کې ورګرځي، کوم چې «اسټون مويلان» د جورج واشنګټن ياور جوزف ريډ ته استولی و. مويلن هيله ښودلې وه چې: «د امريکا له متحده ايالاتو څخه هسپانيې ته له بشپړ او پراخ واک سره ولاړ شي»، تر څو د انقلابي جګړې په هلو ځلو کې مرسته وغواړي. «د امريکا متحده ايالتونه» د جملې لومړی پېژندل شوی خپروای، د ۱۷۷۶ز کال د اپريل په شپږمه نېټه په ويليامزبرګ کې د ويرجينيا په ورځپاڼه کې په يوه لیکنه کې خپور شوی و، کومه مقاله چې، د يوه نامعلومه کس له خوا لیکل شوې وه.

د کانفډريشن د اصولو لومړۍ مسوده چې جان ډيکنسن چمتو کړې وه او بيا د ۱۷۷۶ز کال د جون د مياشتې په اولسمه نېټه بشپړه شوه، وايي: «د دې کانفډريشن نوم به د امريکا متحده ايالاتونه وي». د کانفډريشن د اصولو وروستۍ مسوده، په ۱۷۷۷ز کال کې ايالتونو ته د تصويب لپاره واستول شوه، په کومه کې چې راغلي وو: «د دې کانفډريشن بڼه به د امريکا متحده ايالات وي». د ۱۷۷۶ز کال د جون په مياشت کې تماس جفرسن د خپلواکۍ د اعلاميې «د اصلي لومړۍ مسودې» په سر کې د سرليک په ډول د انګليسي په غټو تورو دا فقره ولیکله :«د امریکا متحده ايالات». د سند دا مسوده، د ۱۷۷۶ز کال د جون مياشتې تر يووېشتمې نېټې پورې خپره نه شوه او دا نه ده څرګنده چې، ايا دا فقره د ډيکنسن له خوا د جون په اولسمه نېټه د کانفډريشن په اصولو کې د دې اصطلاح له لیکلو مخکې کارولې وه او که وورسته.

لنډيز يې «متحده ايالات» هم معياري بلل کېږي. نورې عامې بڼې يې «U.S.» او «the USA»  او «America» دي. په عامو خبرو کې يې په دې «U.S. of A.» ډول د نوم يادونه کېږي او په نړيواله کچه يې د «States» په ډول يادونه کېږي. کولمبيا، هغه نوم چې د امريکا په شعرونو او ترانو کې د اتلسمې پېړۍ په وروستيو کې ډېر رواج شو، د کرسټوفر کولمبس له نامه څخه را ايستل شوی نوم دی؛ دواړه کولمبس اوکولمبيا بيا بيا د متحده ايالاتو د ځايونو په نومونو کې راڅرګندېږي، لکه کولمبس، اوهايو، کولمبيا، سويلي کارولينا او د کولمبيا ولسوالۍ. په سويلي کره کې ډېرې ادارې او ځايونه په دې دوو نومونو ياد شوي دي ،لکه: کولون، پاناما، د کولمبيا هېواد، د کولمبيا سيند او د کولمبيا پوهنتون.

«د امریکا متحده ايالات» فقره، په لومړي سر کې امريکايانو د جمعې په بڼه کاروله. دې نوم د ايالتونو يوه ټولګه تعريفوله، د بېلګې په ډول: «متحده ايالتونه دي». له کورنۍ جګړې وروسته يې بيا مفرد نوم دود شو او اوس د متحده ايالاتو د اوسېدونکو په منځ کې معياري نوم دی، د متحده ايالاتو اوسېدونکی «امريکايي» بلل کېږي. متحده ايالات، امريکا او يو. ايس د دې هېواد د صفت په توګه يادېږي، لکه: (امريکايي ارزښتونه، د متحده ايالاتو ځواکونه). په انګليسي ژبه کې (امريکن) ويې(لغت) ډېر ځله هغو موضوعاتو ته کارول کيږي چې، نېغ په نېغه له متحده ايالاتو سره اړيکه نه لري.

د امریکا بریالیتوبونو د هسپانیی او امریکا په جگړه کی او په لومړۍ نړیواله جگړه کې دې هېواد ته د نړۍ د پیاوړو پوځي هېوادونو په لیست کی ځای ورکړ. دویمې نړیوالې جگړې څخه د نړۍ لومړۍ اتومی اسلحه لروونکی هېواد په توگه راووت او د ملگرو ملتونو په امنیت شورا کی یې د تل لپاره غړیتوب واخیست.

1. آلاباما
2. آلاسکا
3. آریزونا آیالات
4. ارکانزاس
5. کالیفرنیا
6. کلراډو
7. کون تیکت
8. دلاویر
9. فلوریدا
10. جورجیا
11. هاوایی
12. ایداهو
13. ایلینوی
14. اینډیانا
15. آیووا
16. کانزاس
17. کنتاکی
18. لویزیانا
19. مین
20. مریلنډ
21. ماساچوست
22. میشیګان
23. مینه سوتا
24. میسیسیپی
25. میزوری
26. مونتانا
27. نبراسکا
28. نوادا
29. نیو همپشایر
30. نیوجرسی
31. نیو مکسیکو
32. نیویورک
33. شمالي کاولینا
34. شمالي داکوتا
35. اوهایو
36. اوکلاهوما
37. اورګان
38. پنسلوانیا
39. روډ آیلنډ
40. سویلي کارولینا
41. سویلي داکوتا
42. تنسی
43. تګزاس
44. اوتا
45. ورمانت
46. ویرجینیا
47. واشنګټن ډي سي
48. لویدیځه ویرجینیا
49. ویسکانسین
50. وایومینګ

د الاسکا په ګډون د متحده ایالاتو ځايي وګړي له آسیا څخه کډوال شوي. هجرت 12،000 یا 40،000 کاله دمخه پیل شو. ځینې ​​کلتورونه ، لکه د کولمبیا دمخه د مسیسیپي کلتور ، د کرنې پرمختللي میتودونه ، یادګار ودانۍ ، او د دولت په کچه ټولنې. د امریکې اکثریت وګړي وروسته له هغه مړه شول چې اروپایان د وبا له امله په امریکا کې میشته شول چې د اروپایانو سره لکه کوچنۍ ګوښه کیدل.

په 1492 کې ، د ایټالیا سپړونکی کریسټوفر کولمبس ، د هسپانیا پاچا سره د تړون لاندې ، د کارابین ډیری ټاپوګانو ته ورسید ، کوم چې د اصلي خلکو سره لومړۍ اړیکه ده. په 1513 کې په دوهمه ورځ ، هسپانیایی کانکیستور ژون پونس دی لیون هغه ځای ته ورسید چې هغه بیا "لا فلوریډا" نومیږي ، چې وروسته د متحده ایالاتو په نامه یادیږي اروپا ته لومړنی مستند دی. په سیمه کې هسپانوي میشت ځایونه د متحده ایالاتو په سویل لویدیځ کې د نورو میشت ځایونو سره تعقیب شوي ، چې زرګونه یې میکسیکو ته اړولي.

فرانسوي فر سوداګرو د لوی لاکونو په شاوخوا کې د نوي فرانسې پورې اړوند سوداګریز پوسټونه تاسیس کړي؛ فرانسې د مکسیکو خلیج پورې د شمالي امریکا ډیری داخلي کنټرول هم درلود. د ویرجینیا کالونی په 1607 کې د جیمسټاون د انګلیسي لومړۍ بریالۍ جوړجاړی دی ، په 1620 کې د پلیموت کالونی. په 1628 کې د میساچوسټس بې کالوني منشور د کډوالۍ څپې لامل شوې ، او په 1634 کې شاوخوا 10،000 پیوریټان په نوي انګلینډ کې میشته شول. د 1610

ناوخته لسیزې او د امریکې د انقلاب په وروستیو کې شاوخوا 50،000 بندیان د برتانیا امریکایی استعمار ته استول شوي وو. په 1614 کې ، هالنډیان د هډسن سیند په څنډه کې میشته ، په شمول د نوي ایمسټرډم په شمول ، په منهټن ټاپو کې موقعیت لري.

په کال 1674 کې هالنډیانو خپل امریکایی ملکیتونه انګلینډ ته وسپارل. د نیو هالینډ ولایت د نیویارک په نوم نومول شوی. ډیری نوي کډوال په ځانګړي توګه سویل ته د نوکرانو په توګه کار کولو لپاره ګمارل شوي و ، کوم چې د 1630 او 1680 ترمینځ ویرجینیا ته د کډوالیو شاوخوا دوه پر درې برخه نماینده ګي کوي. د اتلسمې پیړۍ دننه کیدو سره ، افریقایي غلامان د کار ځواک اصلي سرچینه شوه. په 1729 کې د کیرولینا استعمار له تقسیم او په 1732. کې د ګورجیا له استعمار وروسته ، دېرش برتانوی استعمار تاسیس شو چې بیا وروسته د متحده ایالاتو مرکز هم ګرځي. پدې کې وړیا محلي حکومتونه شامل و چې ټاکل شوي وو او ټولو آزاد سړو لپاره شتون لري ، د انګلیس د دوديز حقونو لپاره د ډیریدونکي تعریف او د دولت حاکمیت له امله چې جمهوري غوښتونکی سیاست یې رامینځته کړی. دوی ټولو د افریقا غلام تجارت قانوني کولو لپاره هم کار کاوه. د کالونیو نفوس د زیږون کچه ، د مړینې ټیټې کچې ، او منظم مهاجرت له امله خورا زیات شوی. د عیسویانو بیداریدل چې د 1730 او 1740 ترمینځ رامینځته شوي ، د لومړي لوی بیدارۍ په نوم پیژندل شوي ، د مذهب او مذهبي آزادۍ سره د خلکو علاقه. د فرانسوي او هندي جنګ په جریان کې ، برتانوي ځواکونو کاناډا له فرانسې څخه ونیوله ، بیا هم د فرانسوي ژبې نفوس له سیاسي پلوه له سویل ختیځې استعمار څخه جلا دی. د اصلي امریکایانو پرته (نور نو د اصلي امریکایانو په نوم پیژندل شوی) څوک چې بې کوره شو ، د دیرش کالونیو نفوس 2.6 ملیونه ته ورسید په 1770. انګلیس د دې شمیرې یو پر دریمه برخه محاسبه کړه ، پداسې حال کې چې تور امریکایان د نفوس پنځه پر پنځمه برخه و. امریکایی ښکیلاکګرو د لوی بریتانیا په پارلمان کې هیڅ استازیتوب نه درلود ، که څه هم دوی د برتانیا مالیه ورکړه.

د امریکا د متحده ایالاتو ساحه شاوخوا 1.9 ملیارده جریبه ده. د الاسکا ایالت ، چې د کاناډا له متحده ایالاتو څخه جلا شوی ، په ساحه کې ترټولو لوی ایالت دی ، مساحت یې 365 ملیونه جریبه لري. د هاوایی ایالت ، د شمالي امریکا سویل لویدیز کې د ارام سمندر سمندر په مینځ کې د ټاپوګانو یوه ډله ده چې تر 4 ملیون جریبه څخه ډیرې ساحې پوښلي. د متحده ایالاتو متحده ایالات د روسیې او کاناډا وروسته او وروسته چین یا وروسته د سیمې په لحاظ دریم یا څلورم هیواد دی. امر د چین او هند تر منځ د دوه لانجمن ساحو د ساحې محاسبه کولو کې توپیر سره توپیر لري ، او د متحده ایالاتو ټوله ساحه څنګه محاسبه کیږي: ساحه یې 3،794،083 مربع میله ده ، چې له مخې یې 9،826،630 مربع کیلومتره ده د ملګرو ملتونو د احصایو څانګې په وینا ، او د انسایډلوپیډیا برتانیکا له مخې د CIA نړیوال حقیقت کتاب ، او 3،717،813 مربع میل (9،629،091 مربع کیلومتره). او 3،676،486 مربع میل (9،522،055 مربع کیلومتره) دی. پدې توګه ، متحده ایالات د روسیې ، چین او کاناډا وروسته د سیمې په لحاظ څلورم ځای لري.