De hynstekrêft, hoarsepiid (hk, Nederlânsk symboal 'pk', ek meast yn Fryslân brûkt) is in âlde ienheid fan arbeidsfermogen, dêr't it gebrûk fan sûnt 1978 - by de ynfiering fan it SI-stelsel - wetlik net mear tastien is.
It wie it arbeidsfermogen dat in trochsneed hynder oer in lang skoft tiid leverje koe. De oantsjutting hynstekrêft is betizend, want it is net in ienheid fan krêft mar fan fermogen. De Ingelske namme horsepower (symboal HP) jout dy betizing net.
De hynstekrêft hat gjin ynternasjonaal symboal.
De Skotske útfiner James Watt definiearre de hynstekrêft om 1770 hinne as 33000 foot-pounds per minute. Dat is it fermogen fan in wurkhynder om 150 kilogram yn ien minút 30 meter op te hisen. Dat
De hynstekrêft waard ek definiearre as it fermogen dat nedich is om in lêst fan 75 kilogram yn 'e stap te hisen (dat wol sizze mei in faasje fan 1 meter de sekonde, of 3,6 kilometer de oere). Dat by in falfersnelling fan 9,81 m/s² jildt it folgende:
Dy wearde is lyk oan wat letter yn Ingelân metric horsepower neamd waard. 1 hk komt dus oerien mei likernôch 0,736 kW, en 1 kW mei sa'n 1,359 hk.
It fermogen fan stoommasines en letter ek dat fan motoaren waard eartiids yn hk's jûn. Mar de hk (en alle oare nasjonale oantsjuttings foar hynstekrêft, sa as HP (horse power), PS (Pferdestärke) en ch (cheval vapeur)) binne tsjintwurdich ferfongen troch de SI-ienheid kW (kilowatt), hoewol't yn advertinsjes foar en yn it generaal de term hk noch altyd brûkt wurdt.
In Nederlânske hynstekrêft (hk) is krekt deselde as de Dútske Pferdestärke (PS) en de Frânske cheval-vapeur (ch), mar de Ingelske horse power (hp) is in bytsje grutter: 1 horse-power = 1 HP = 550 ft.lbf/s ~ 745,7 watt, mei oare basisienheden (1 ft = 1 foot = 0,3048 m en 1 lb = 1 pound = 0,4536 kg. lbf is de swiertekrêft op 1 pound. Yn Ingelân wie de definysje dus yn bytsje oars.
De opjefte fan it fermogen wurdt troch bedriuwen meast sa geunstich at kin foarsteld. Der waard wol praat fab 'ferkeap-hk's'. It fermogen fan auto's en motorfytsen waard ek yn hk's útdrukt, mar de getallen koenen dus ferriffelje. At it fermogen fuort oan de krukas metten wurdt, sil de wearde heger útfalle as by mjitting oan de tsjillen of at de helpapparatuer dy't troch de motor oandreaun wurdt der ôfhelle wurdt ( de dynamo, fersnellingsbak, hydraulyske pompen). Fierders kin de motor sa sekuer ôfsteld wêze dat it measte fermogen metten wurdt.
Boarnen, noaten en/as referinsjes: |
This article uses material from the Wikipedia Frysk article Hynstekrêft, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ynhâld is beskikber ûnder CC BY-SA 4.0, at net oars neamd wurdt. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Frysk (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.