Gûam
Gûam (Tsjamorro: Guåhan) is in Oseanysk eilân, ûnderdiel fan de regio Mikroneezje.
| |||||
 | |||||
| Offisjele taal | Ingelsk, Tsjamorro | ||||
| Haadstêd | Hagåtña | ||||
| Steatsfoarm | Presidinsjeel represintative demokrasy. Gebietsdiel fan de F.S.A. | ||||
| Gebiet % wetter | 541,3 km² -% | ||||
| Ynwenners (2010) | 159.358 | ||||
| Munt | Amerikaanske dollar (USD) | ||||
| Tiidsône | UTC +10 | ||||
| Nasjonale feestdei | - | ||||
| Lânkoade | GU | ||||
| Ynternet | .gu | ||||
| Tillefoan | 1-671 | ||||
It eilân foarmet in ôfsûnderlik territoarium fan de Feriene Steaten en is net ûnôfhinklik. De haadstêd is Hagåtña.
Guam leit yn de Grutte Oseaan benoarden de Karolinen en besuden de Noardlike Marianen. It is it súdlikste eilân fan de Marianen. Op Gûam wurdt it Tsjamorro sprutsen en wat minder ek it Ingelsk.
Gûam ûntfangt de measte toeristen fan alle eilannen yn Mikroneezje.
Skiednis
Krektas alle eilannen fan de Marianen waard Gûam al om 1500 f.Kr. bewenne troch de Tsjamorro, dy't grif út it gebiet fan it hjoeddeiske Yndoneezje kamen. Yn 1521 kaam Gûam foar it earst yn kontakt mei Europeanen, doe't Ferdinand Magellaan de Utamac-baai op Gûam binnenfear. Sûnt 1668 besochten de Spanjerts om de Tsjamorro te bekearen. Yn de mear as tweintich jier oarloch dy't folge gie it befolkingsoantal troch de helte. Yn 1898 waard Gûam troch de Amerikanen ferovere yn de Spaansk-Amerikaanske Oarloch. Yn de Twadde Wrâldoarloch waard Gûam beset troch de Japanners. Yn 1944 waard Gûam werovere troch it Amerikaanske leger, dat nei de oarloch in treddepart fan it eilân yn besit hold. Pas yn 1986 krigen lâneigeners nei in rjochtssaak einliks in skeafergoeding tawiisd.
Geografy
Gûam is 549 km² grut en hat 175.000 ynwenners (2008, rûsd). Mei syn oerflakte is Gûam it grutste eilân fan de Marianen en ek fan Mikroneezje. It heechste punt op Gûam is de Mount Lamlam (406 m).
Yn 1985 waard yn Tumon Bay in Sineesk park boud mei in stiennen byld fan Konfusius.
Befolking
Yn 2008 wennen der sa'n 175.000 minsken op Gûam. De grutste etnyske groep bestiet út de autochtoane Tsjamorro. Se foarmje 37,1% fan de befolking. Oare folken binne: Filipino (25.5%) en blanken (10%). De oerbliuwende minsken binne fan Sineeske, Japanske of Koreaanske komôf. It grutste part fan de befolking, sa'n 85%, is Roomsk-katolyk.
Sinezen
Op Gûam is in lytse Sineeske mienskip. De haadstêd Hagåtña] hat in Sineeske buert. De Sinezen yn Gûam hawwe ferskillende ferienings oprjochte:
- United Chinese Association of Guam
- Guam Fo Guang Shan Buddhist Temple
- Chinese Ladies Association of Guam
- Guam Chinese School Foundation
- Chinese School Board Association
- Chinese Chamber of Commerce of Guam
Basis
De Feriene Steaten hawwe op Gûam in wichtige marine- en loftmachtbasis, Andersen Air Force Base neamd.
Floara en fauna
Op Guam komme ûndersteande sûchdieren foar:
- Muskusspitsmûs (Suncus murinus) (yntrodusearre)
- Hûskat (Felis catus) (yntrodusearre)
- Wyld swyn (Sus scrofa) (yntrodusearre)
- Wytliphart (Cervus timorensis) (yntrodusearre)
- Hûsmûs (Mus domesticus)
- Pasifyske rat (Rattus exulans)
- Aziatyske swarte rat (Rattus tanezumi)
- Pteropus mariannus (flearmûs)
- Emballonura semicaudata (flearmûs)
De Pteropus tokudae, in flearmûs is hast seker útstoarn.
Troch de yntroduksje fan de brune beamslang (Boiga irregularis) waard de floara en fauna fan Gûam slim ûntregele. Op it eilân komd middels in militêr transport oan de ein fan de Twadde Wrâldoarloch, hat dizze slang al foar dit útstjerrren fan inkele diersoarten soarge, wêrûnder de Mikronesyske iisfûgel (Halcyon cinnamomina cinnamomina) en de Gûammonarch (Myiagra freycineti). De brune beamslang hat gjin natuerlike fijannen op it eilân (mar hat wol bargen en faranen as fijân) en dêrtroch is it soarte eksplosyf groeid nei sa'n 2000/km². De befolking sjocht de bisten lykwols amper meidat it soarte benammen nachts aktyf is.
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: | ||
|
 | |
|---|---|
| steaten | |
| Alabama • Alaska • Arizona • Arkansas • Delaware • Fermont • Firginia • Floarida • Georgia • Hawaï • Idaho • Illinois • Indiana • Iowa • Kalifornje • Kansas • Kentucky • Kolorado • Konettikut • Louisiana • Maine • Marylân • Massachusetts • Michigan • Minnesota • Mississippy • Missoery • Montana • Nebraska • Nevada • Nij-Hampshire • New York • Nij-Jersey • Nij-Meksiko • Noard-Dakota • Noard-Karolina • Ohio • Oklahoma • Oregon • Pennsylvania • Rhode Island • Súd-Dakota • Súd-Karolina • Teksas • Tennessee • Utah • Washington • West-Firginia • Wyoming • Wiskonsin | |
| ûnynkorporearre territoaria | |
| Amerikaanske Famme-eilannen • Amerikaansk-Samoä • Gûam • Noardlike Marianen • Porto Riko | |
| federaal distrikt | |
| Distrikt Kolumbia | |
This article uses material from the Wikipedia Frysk article Gûam, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ynhâld is beskikber ûnder CC BY-SA 4.0, at net oars neamd wurdt. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Frysk (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.