Elektrisk Späänang

Tekst üüb Öömrang

Füsikaalisk grate
Nööm	Elektrisk späänang
Formeltiaken	${\displaystyle U}$
Gratin- an Ianhaidensüsteem Ianhaid Dimension SI-süsteem V M·L2·I−1·T−3 CGS-süsteem StatV M½·L½·T−1

At elektrisk späänang as en grate uun a füsiik. Det dää uun, hüföl elektrisk werk (= energii) nuadag as, am en elektrisk lääs faan en elektron of ion uun en elektrisk fial tu skebin.

Det Formeltiaken U komt faan latiinsk urgere (trak of pui). Uun't SI-süsteem woort at späänang uun't ianhaid Volt (V) efter Alessandro Volta beskrewen.

Späänang entstäänt uun a natüür troch rofin, so üs bi en laid, huar onerskiaselk loft bienööder rofet. Uun a technik woort späänang miast troch induksion häärsteld. Bi en baterii entstäänt späänang troch en cheemisk reaksion.

För a hüshual woort uun föl lunen en späänang faan 220 V paroot steld, uun ööder lunen oober 110 V. Grater maskiinen brük dreistruum mä 380 V. Wan maskiinen uun a gang san, suragt det späänang för struum.

Det späänang woort bereegent ütj det elektrisk werk (= energii) ${\displaystyle W_{\mathrm {AB} }\,}$  (uun Joule of Wattsekunden of Newtonmeeter) an det elektrisk lääs (Q) (uun Coulomb).

Ütj

${\displaystyle W={\vec {F}}\cdot {\vec {s}}}$  an ${\displaystyle {\vec {F}}={\vec {E}}\cdot Q\,}$ 

woort

${\displaystyle U_{\mathrm {AB} }={\frac {W_{\mathrm {AB} }}{Q}}}$ 

${\displaystyle Q}$  = elektrisk lääs; ${\displaystyle F}$  = krääft; ${\displaystyle E}$  = elektrisk fialmäächt; ${\displaystyle s}$  = wai; ${\displaystyle W_{\mathrm {AB} }}$  = werk faan't skebin

Späänang an struum

Hüföl struum ${\displaystyle I}$  bi en was späänang ${\displaystyle U}$  lääpt, hinget faan di wederstant ${\displaystyle R}$  (uun Ohm) faan di struumfeerer (of det maskiin) uf.

${\displaystyle U=R\cdot I\,}$ 

Späänang an efekt

Di elektrisk efekt ${\displaystyle P}$  (uun Watt) bereegent ham ütj at elektrisk werk ${\displaystyle W}$  per tidj ${\displaystyle t}$ :

${\displaystyle P={\frac {W}{t}}\,}$ 

Auer di struum ${\displaystyle I}$  ham efter elektrisk lääs ${\displaystyle Q}$  an tidj ${\displaystyle t}$  bereegent, komt at tu

${\displaystyle P=U\cdot I\,}$ 

• Stroom - Stroomkraft - Energii

• Ferklaarang faan't späänang mä't "weedermodel" (sjiisk)