Cél articllo est ècrit en arpetan supradialèctâl / ORB lârge. |
Étalie, Étalia
Italia
Drapel d'Etalie | Blason d'Etalie |
Himno | Fratelli d’Italia |
---|
Fôrma de l’Ètat | Rèpublica |
---|---|
Prèsident Prèsident du Consèly | Sergio Mattarella Giorgia Meloni |
Lengoues oficièles | Étalien |
Capitâla | Roma |
Supèrficie totâla | 301 332 km2 (rengiê 72émo) |
---|---|
Supèrficie en égoua | 3.4% |
Fus horèro | UTC +1 |
Populacion totâla (2019) | 60 359 546 hab. (rengiê 23émo) |
---|---|
Densitât | 200 hab./km2 |
Quota de chômâjo (2017) | 10.8% |
---|---|
Monéya | Erô (EUR ) |
Code ISO 3166-1 | ITA, IT |
---|---|
Endicatif tèlèfonico | +39 |
L’Étalia ou ben l’Étalie (Italia en étalien) est un payis d’Eropa. La vela capitâla est Roma.
L’Étalie est na pèninsula encèrcllâye per la mar Mèditèrranê, drêt coment ses iles : les principâles sont la Secila et la Sardègne. La couta du cuchient est bordâye per la mar Tirrènièna et cela du levant per la mar Adriatica. Tant qu’a la partia tèrrèstra de bise, el est entorâye de les Ârpes avouéc la France u nord-ouèste, de la Suisse et de l’Ôtrich·e a bise et de la Slovènie u nord-èste. Sa supèrficie est de 301 300 km² et sa longior dês la bise u mié-jorn est de 1 360 km. Los Apènins fôrmont na chêna de montagnes a son méten et sur sa longior.
Lo cllimat est mèditèrranèen por la pèninsula (hivèrn dox et humido, chôd-temps chôd et sèc), més sèc u mié-jorn et més frès avouéc l’hôtior. La plana du Pô a bise est subtropicâla humida (hivèrn pletout frêd, chôd-temps chôd et humido).
Roma est étâye fondâye u VIIIémo siècllo dev. J.-C. (753 dev. J.-C. d’aprés la tradicion) u lât du Tibro, la reviére que travèrse l’Étalie centrâla. Roma ére na vela u méten du tèrritouèro des Latins que comenciêvont la conquéta de lors vesins desot lo govèrnament des rês de Roma.
U VIémo siècllo dev. J.-C., Roma vint na rèpublica (409 dev. J.-C. d’aprés la tradicion) et du IVémo tant qu’u IIIémo siècllo conquère la pèninsula étalièna, aprés les Guèrres samnites (343-290) por lo centro de l’Étalie pués la conquéta des tèrritouèros a bise (avouéc la somission de les citâts-ètats ètrusques) et u mié-jorn (ples la Secila) que s’achavone en 240 dev. J.-C..
U IIIémo siècllo, Roma afronte três côps Cartâge, la granta pouessience de la Mèditèrranê occidentâla. Roma rempôrte cetes guèrres, les três « Guèrres puniques », et sè fât mêtra de ceta partia de la Mèditèrranê et prend los tèrritouèros de son ènemia (en Africa de Bise, en Hispanie et les Balèâres). Avouéc la victouère de les Guèrres de Macèdonie (215-168), pués de conquétes u levant et u cuchient, Roma contrôle quâsi tot lo bassin mèditèrranèen u Iér siècllo dev. J.-C..
Les tensions politiques ménont la rèpublica a la guèrra civila, aprés l’assassinat du dictator Julo Cèsâr lo 15 de mârs 44 dev. J.-C.. Son succèssor, Octâvo, est vencor d’Antouèno et Cllèopâtra : procllâme l’Empiro en 27 dev. J.-C. et vint lo premiér emperor desot lo nom d’Ôguste.
Dês lo XIémo siècllo, lo fenomèno de les comenes concèrne la bise et lo centro de la pèninsula étalièna, et pués doux-três veles du mié-jorn. La bise et lo centro constituont lo « reyômo d’Étalia », qu’est avouéc lo Sant-Empiro romen gèrmanico. Los emperors gèrmanicos que sè succèdont tâchont de controlar cela règ·ion particuliére. Lo mié-jorn est desot la dominacion des Normands et pués des Anjô dês l’an 1266, doves dinasties que frènont lo dèvelopament de les comenes per lor politica unitèra.
A cél temps, la dèmografia de les comenes ôgmente, et l’èconomia sè dèvelope. De fôrmes politiques aparèssont, avouéc de mag·istrats que sont en fonccion por un temps limitâ. Les comenes sont basâyes u tôrn de la vela et de son contado, lo tèrritouèro vesin. Châque comena sè difèrencie de les ôtres per la crèacion d’un’identitât que lyé est sina.
...
L’Étalie est divisâye en 20 règ·ions (regioni), 110 provinces (province) et 8 101 comènes (comuni).
Règion | Chèf-luè |
---|---|
Vâl d’Aoûta* | Aoûta |
Piemont | Turin |
Liguria | Gêna |
Lombardia | Milan |
Trentin-Hiôt-Adige* | Trent |
Vènèt | Vènisa |
Friôl-Vènècia jelièna* | Trièste |
Èmilia-Romagne | Bologne |
Toscana | Fllorence |
Ombria | Pèrousa |
Mârques | Ancôna |
Lacion | Roma |
Abruço | L’Aquila |
Molis | Campobasso |
Campania | Naple |
Poulye | Bari |
Baselicâ | Potence |
Calâbra | Catanzaro |
Secila* | Palèrmo |
Sardègne* | Calyér |
This article uses material from the Wikipedia Arpetan article Italie, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Lo contegnu est disponiblo desot licence CC BY-SA 4.0 betâ a pârt mencion contrèra. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Arpetan (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.