بچه‌مهندس: مجموعهٔ تلوزیونی

فصل نخست این اثر نوشتهٔ سجاد ابوالحسنی و نگارش فیلمنامه فصل‌های دوم تا چهارم، بر عهدهٔ حسن وارسته بوده‌است. سه فصل اول توسط علی غفاری و فصل چهارم آن را احمد کاوری کارگردانی کرده‌است. تهیه و تولید این اثر بر عهده سعید سعدی بوده‌است. بنا بر اظهارات تهیه‌کننده، این مجموعه از ابتدا برای ماه رمضان ساخته نشده‌بود اما با تصمیم مدیران سیما فصل اول آن در ۳۰ قسمت در ماه رمضان ۱۳۹۷ از شبکه دوم سیما پخش شد. فصل دوم این مجموعه در دی ماه ۹۷، فصل سوم در ماه رمضان ۹۹، و فصل چهارم نیز در ماه رمضان ۱۴۰۰ پخش شد.

بچه مهندس
پوستر تبلیغاتی فصل چهارم
ژانر	درام
نویسنده	سجاد ابوالحسنی (فصل ۱) حسن وارسته: طراح و سرپرست نویسندگان فصل ۲ و ۳ و ۴ نویسندگان: امیر شاداب (فصل ۲ تا ۴ ) رضا خمسه (فصل ۳) احسان فکا (فصل ۴)
کارگردان	علی غفاری (فصل ۱ تا ۳) احمد کاوری (فصل ۴)
بازیگران	نقش اصلی: یونا تدین مانی رحمانی روزبه حصاری محمدرضا رهبری نقش‌های مکمل: بهناز جعفری ساناز سعیدی پرویز پورحسینی اندیشه فولادوند سعید کریمی عباس جمشیدی فر فرخنده فرمانی زاده بهاره رهنما سوگل طهماسبی سلمان فرخنده افشین نخعی سیاوش چراغی پور فرزین محدث فرهاد قائمیان ثریا قاسمی مهشید جوادی
آهنگ پایان	رضا صادقی (فصل ۱ و ۲) احسان خواجه امیری (فصل ۳) حمید حامی (فصل ۴)
کشور سازنده	ایران
زبان اصلی	فارسی
شمار فصل‌ها	۴
شمار قسمت‌ها	فصل اول: ۳۰ قسمت فصل دوم: ۳۲ قسمت فصل سوم: ۳۶ قسمت فصل چهارم: ۳۰ قسمت
تولید
تهیه‌کنندهٔ اجرایی	فدک فیلم
تهیه‌کننده	سعید سعدی
فیلم‌برداری	رضا شیخی
تدوین‌گران	ناصر فخری یعقوب غفاری
پخش
شبکهٔ اصلی	شبکه دو
فرمت تصویر	576i
فرمت صدا	Stereo
نخستین نمایش	شبکه دو

داستان این مجموعه در تاریخ معاصر و در سه فاز کودکی، نوجوانی و جوانی پسری مطرح می‌شود که در نوزادی رها شده چون پدرش نمی‌خواسته او به دنیا بیاید و تصمیم می‌گیرد برای قماربازی اش او را بفروشد تا پولش جور شود؛ در شبی پس از چند ماه که به خانه می‌آید و کودک را می‌یابد؛ با زنش دعوا می‌کند و مادر و بچه از خانه بیرون می‌آیند. مادر، بچه را به پرورشگاه می‌سپارد و در آنجا نام بچه را جواد جوادی می‌گذارند و داستان زندگی جواد از آنجا روایت می‌شود.

فصل‌ها

خلاصه داستان فصل ۱

زنی هراسان و با حالی پریشان کودک خود را با اصرار و التماس زیاد به پرورشگاه می‌سپارد و ادعا می‌کند اگر بچه را نپذیرند پدرش او را خواهد فروخت. در پرورشگاه نام بچه را جواد جوادی می‌گذارند و او با بچه‌های دیگر در خانواده بزرگ پرورشگاه کم‌کم بزرگ می‌شود. صدیقه (ساناز سعیدی) همسر قدرت کم‌کم به او علاقمند شده و رابطه عاطفی میان او و جواد برقرار می‌شود. مدیر پرورشگاه خانم جاهد (بهناز جعفری) شخصی بسیار سخت گیر و خشن است که روشهای تربیتی او موجب ناراحتی بچه‌ها و کارکنان مرکز می‌گردد. از طرف دیگر سر و کله مردی که چهره وحشتناکی دارد و به صورت زخمی معروف است پیدا می‌شود و همه فکر می‌کنند که پدر جواد است (اما در فصل دوم مشخص می‌شود که پدر مژگان است) و با ایجاد وحشت و نگرانی در پرورشگاه، منشأ اتفاقاتی در مجموعه تلویزیونی می‌شود. جواد به کارهای فنی علاقه دارد و استعداد عجیبی در ساختن وسایل با استفاده از مواد بی‌مصرف و دور انداخته شده دارد و به همین دلیل بچه مهندس نامیده می‌شود. او در ۶ سالگی موفق شد به تنهایی دوچرخه ای تعمیر کند. جواد دوست صمیمی با نام رسول دارد که در خوشی‌ها و لحظات سخت با اوست. جواد به یکی از دختران پرورشگاه بنام مژگان علاقمند می‌شود و این علاقه یکی از محورهای داستان می‌گردد؛ و آن را به سرپرستی خانم آقای عباسی می‌سپارند و جواد سعی می‌کند تا به او برسد و او را برگرداند. سپس صدیقه (مادر جواد جوادی) می‌میرد و مدیر پرورشگاه خانم جاهد به دلیلی از پرورشگاه می‌رود و آقای لاهوتی (سیاوش چراغی پور) جانشین او می‌شود و به دلیل بزرگ شدن بچه دخترها و کارمندان زن را از هم جدا می‌کنند. فاز اول مجموعه تلویزیونی بچه مهندس در ۳۰ قسمت، ماه رمضان ۹۷ از شبکه دو سیما پخش شد.

خلاصه داستان فصل ۲

فصل دوم مجموعه تلویزیونی بچه مهندس روایتگر داستان مقطع نوجوانی جواد جوادی است. قصه این فصل در سال ۸۳ رخ می‌دهد. جواد که همچون سن کودکیش کنجکاوست و ذهن پرسشگری دارد در این فصل به دنبال هویت اصلی خودست؛ بنابراین با یافتن سرنخی کوچک از مادرش گلچهره، و پدرش که گمان می‌کند صورت زخمی است، به جستجو می‌پردازد تا به راز گذشته خود پی ببرد. این راز گشایی فقط محدود به هویت خود نمی‌شود، او با زیر نظر گرفتن بابا اسماعیل و نشانه‌هایی از سرلک پی به هویت اصلی بابا اسماعیل می‌برد. در میانه کنجکاویهای نوجوانانه و یافتن حقیقت، بر آن می‌شود تا سراغ عشق دوره کودکیش مومو، که فرزند خوانده خانواده متمول عباسی شده؛ رفته و قول و قرار کودکی را به مژگان و خانواده عباسی یادآوری کند. جواد با یافتن خانه عباسی و دیدار با مجدد با مژگان، دوباره با شروط دیگر خانواده عباسی روبرو می‌شود. او برای رسیدن به مژگان باید به سن قانونی و عقلی رسیده و در دانشگاه معتبری قبول شود. جواد در ۱۸ سالگی پس از قبولی با رتبه خوب در کنکور آن هم در دانشگاه امیر کبیر، با روزنامه اعلام نتایج پذیرفتگان کنکور نزد مژگان و خانواده اش می‌رود تا به آنها بگوید که به عهد خود وفا کرده، حال نوبت آنهاست که به قرار خود پایبند باشند، اما باز با مانع جدیدی روبرو می‌شود خانواده عباسی قصد رفتن به کشور آمریکا دارند و جواد و مژگان در فرودگاه با یکدیگر خداحافظی می‌کنند و مژگان به او قول می‌دهد که پایان داستان این دو خوش است. داستان فصل دوم بچه مهندس در ۳۲ قسمت در دی ماه سال ۱۳۹۷ پخش شد.

خلاصه داستان فصل ۳

«جواد جوادی» در این فصل پا به دانشگاه امیر کبیر می‌گذارد. در همان بدو ورود طی اتفاق غیر مترقبه ای با مسعود و سپس قاسم که از اهالی بیرجند است آشنا می‌شود. گرچه دوستی جواد با این دو کمی دچار چالش بوده اما رفته رفته با یکدیگر رفیق می‌شوند. هر سه دوست با هم پیمان می‌بندند که با سخت کوشی و تحصیل، نخبه شده و به راحتی جذب دانشگاه پورتلند آمریکا که محل سکونت مژگان عباسی است بشوند. آنها در مقطع فوق لیسانس برای آزمایش پروژه خود وارد حریم ممنوعه شده و برایشان مشکلات عدیده امنیتی پیش می‌آورد. مشکلاتی که موجب می‌شود جواد به آینده اش و رسیدن به پورتلند نگران شود. در ادامه ماجرا خطرهای زیادتری دامن جواد و مسعود و قاسم را می‌گیرد. آنها در این فصل برای رهایی از موانع به نوبه خود اقدام می‌کنند. تیم جهت برای رسیدن به هدف بزرگشان در چند جبهه می‌جنگند. جنگ با رقبای دانشگاه، درگیری با بازار کار و تبعیض‌ها، جنگ برای اثبات خود به مدیران و مسئولین و صاحب صنایع، مرافعه با رئیس سخت گیر و مقرراتی دانشگاه آقای توفیقی، تلاش برای برطرف کردن سوءظنی که سرگرد خوشنام به آنها دارد باعث شده تا این فصل با فراز و فرودهای متعددی مواجه شود. به‌خصوص در میانه نبرد هر سه دوست درگیر مسائل عاطفی هستند یا می‌شوند که راه را برای رسیدن به پورتلند دشوارتر می‌کند… در پایان داستان، جواد از رفتن به پورتلند و ازدواج با مژگان منصرف می‌شود و تصمیم می‌گیرد با مرضیه، همکار و هم دانشگاهی اش، دختر دکتر توفیقی ازدواج کند. فصل سوم مجموعه تلویزیونی بچه مهندس در ۳۶ قسمت تهیه و تولید و در کنداکتور پخش ماه رمضان ۹۹ شبکه دو قرار گرفت.

خلاصه داستان فصل ۴

در ادامه داستان فصل سه بچه مهندس، جواد جوادی که از ازدواج با مژگان و مهاجرت به خارج از کشور منصرف شده‌است؛ قصد ازدواج با مرضیه، دختر رئیس دانشگاه و هم‌دانشگاهی‌اش را دارد. اما صادق به خاطر ماجراهای گذشته جوادی، با ازدواج این دو مخالف است. از سوی دیگر با دستیابی ایرانی‌ها به پهپاد آمریکایی RQ170، گروهی مأمور پس گرفتن قطعات پهپاد از ایرانی‌ها می‌شوند. در ادامه ماجرا و در آستانه ازدواج جواد و مرضیه، بیماری و ابتلای جوادی به تومور مغزی، زندگی جواد را دچار تغییراتی می‌کند تا جایی که حتی از ازدواج با مرضیه منصرف می‌شود. اما در ادامه ماجرا اتفاقاتی رخ می‌دهد که جوادی متحول شده و به اشتباهش پی می‌برد. در ادامه داستان جواد با پذیرش ریسک عمل، زیر تیغ جراحی پروفسور حسام که در حرم مطهر رضوی با او آشنا شده می‌رود و با طی کردن طول درمانش بهبود می‌یابد و با مرضیه ازدواج می‌کند و تیم جاسوسی که قصد پس گرفتن قطعات پهپاد را داشتند از بین می‌روند.

انتقادات

انتقادات بابت طراحی صحنه و رعایت نکردن صحنه با دوره زمانی وقوع قصه متوجه مجموعه فوق گشت، جایی که مجموعه تلویزیونی در اوایل دهه هشتاد اتفاق می‌افتد اما فضای شهری متعلق آن دوره نیست. مرگ تراژیک گلچهره و دیر رسیدن جواد به همراه ژاله بر سر جنازه مادر نوجوان قصه، بخشی از مخاطبان را به خاطر نرسیدن مادر و فرزند و دیدن صحنه دلخراش مرگ مادر توسط فرزندش، مکدر کرد. نقد بعدی وارد شده به مجموعه به تصویر کشیده شدن رابطه عاشقانه بین دو شخصیت نوجوان مجموعه تلویزیونی بود، و تابوی نشان دادن روابط عاطفی دو نوجوان که سالها در رسانه رسمی ایران و بین خانواده‌های سنتی ممنوع بود را به تصویر کشید. برخی سازندگان این مجموعه را مروج سند ۲۰۳۰ یونسکو و تساهل «روابط غیرشرعی» دانستند و برخی مجموعه تلویزیونی فوق را بابت طرح مسئله ازدواج دو شخصیت نوجوان مروج کودک‌همسری دانستند. در مجموعه تلویزیونی بازیگر نوجوان نقش جواد جوادی ۱۴ ساله (مانی رحمانی) تصمیم به ارتباط با عشق قدیمی و هم سن خود مژگان ۱۱ ساله دارد. مسئلهٔ کودک همسری پیش از این ضمن مطرح بودن در محافل مجازی و سیاسی-اجتماعی کشور مورد بحث‌های بسیار قرار گرفته و موضوع حساسی بود. کاربران در فضای مجازی مجموعه تلویزیونی را حاوی «بدآموزی»، «ترویج کودک همسری»، «بیدار کردن هیجانات جنسی نوجوانان» و راحت شدن روابط دخترها و پسرهای نوجوان دانستند. عده زیادی نیز بر این اعتقاد بودند که سرانجام تلویزیون برخی از خطوط قرمز را شکسته و دیدش را نسبت به اینگونه روابط که مستلزم این مقطع سنی است باز کرده و آن را به فال نیک گرفته اند و خواهان پرداخت و شکافتن بیشتر موضوعات از صدا و سیما شدند. بهاره رهنما بازیگر تئاتر و سینما و از بازیگران این مجموعه تلویزیونی تلویزیونی که پیشتر سابقه واکنش نشان دادن به مسائل اجتماعی را داشت در خصوص پذیرفتن بازی در این مجموعه تلویزیونی و انفعالش برابر موضوع فوق که توسط عده ای مورد انتقاد قرار گرفت. نهایتاً وی بدین امر واکنش نشان داد و گفت مجموعه تلویزیونی بچه مهندس به هیچ وجه در پی ترویج کودک همسری نبوده و قصد نویسنده و کارگردان آگاهی بخشی به نوجوانان و والدین بوده. بازیگران و عوامل مورد انتقاد مجموعه تلویزیونی عموماً از پاسخگویی مستقیم به اتهامات خود داری کردند. علی غفاری کارگردان مجموعه تلویزیونی و حسن وارسته نویسنده و سایر عوامل تولید نسبت به آن واکنش نشان دادند. در گفتگوهایشان با سایتها و خبرگزاریها این اتهام را رد کرده و موکداً گفتند که مجموعه تلویزیونی چنین قصدی نداشته‌است. چرا که هم سند ۲۰۳۰ تعریف مشخصی دارد و هم کودک همسری.

سیاوش چراغی پور دیگر بازیگر این مجموعه نیز در پاسخ به انتقادات مطرح شده در خصوص ترویج کودک همسری این‌طور پاسخ داد:

دربارهٔ بعضی موضوعات شیطنت‌هایی صورت گرفته که خیلی نظر بی‌رحمانه‌ای است؛ مثلاً گفتند که این مجموعه تلویزیونی دارد ترویج عشق بین نوجوانان و ازدواج در سن پایین می‌کند در حالی که اصلاً این هدف نویسنده نبود. همان‌طور که همه ما چالش‌های عاطفی در دوران نوجوانی احتمالاً برایمان پیش آمده که گذرا و بدون عمق بوده در این مجموعه تلویزیونی هم به درستی به آن اشاره می‌شود. اما بزرگترهای این بچه‌ها همگی ناراضی هستند و سد اینها شده‌اند و مخالف هستند و همین نشان می‌دهد که قرار نیست چیزی تبلیغ شود.

منتقدان به تصویر کشیده شدن روابط فوق در مجموعه تلویزیونی بچه مهندس اما عقیده دارند که فارغ از آنچه که پایان‌بندی این مجموعه تلویزیونی دربردارد، با به تصویر کشیدن این مسئله قبح امر را شکسته‌اند، فارغ از اینکه کودکان در نهایت به هم برسند یا خیر و برخی از کارشناسان این تابو شکنی و شکستن خطوط قرمز را ستودند و معتقد بودند که برخی از حقایق مقطع نوجوانی و عشق این برهه از زندگی را باید به نمایش گذاشت.

فصل چهارم

برخی از منتقدان عملکرد فصل چهارم را به دلایلی اعم از ضعف فیلمنامه، زمان اندک و فشرده در ساخت آن، تغییر کارگردان و تغییر بازیگر شخصیت اصلی، ناموفق و آن را بی‌کیفیت توصیف کردند؛همچنین بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات صداو سیما در خصوص پرمخاطب‌ترین برنامه‌های ماه رمضان، فصل چهارم بچه مهندس در جایگاه آخر سریال‌های تلویزیون قرار گرفت.

تا قبل از ساخت فصل چهارم این سریال، نقش جواد جوادی را در فصل اول یونا تدین (کودکی)، در فصل دوم مانی رحمانی (نوجوانی) و در فصل سوم روزبه حصاری (بزرگسالی) ایفا کردند. در فصل چهارم این سریال مخاطبان انتظار داشتند که در این فصل نیز، روزبه حصاری این نقش را ایفا کند و او نیز به ایفای این نقش علاقه داشت، اما به دلیل درخواست این بازیگر به داشتن مبلغ بسیار بالاتری نسبت به مبلغ قرارداد اش در فصل قبلی، حاضر به همکاری در فصل چهارم این پروژه نشد؛ هرچند این بازیگر به نوعی ضعف فیلمنامه و به طبع خروجی ضعیف آن را دلیل عدم حضورش عنوان کرد. با تصمیم تهیه‌کننده، حصاری که ابتدا برای بازی در فصل چهارم در نظر گرفته شده بود کنار رفت و محمدرضا رهبری جایگزین او شد.

این مجموعه تلویزیونی در گروه فیلم و سریال شبکه پنج سیما تولید شده بود و قرار بود در ماه رمضان همان سال از شبکه پنج پخش شود اما به دلیل آماده نشدن مجموعه تلویزیونی ویژه ماه رمضان شبکه دو، این مجموعه تلویزیونی از شبکه دو پخش شد.^{[پیوند مرده]}

احمد کاوری کارگردان فصل چهارم این سریال گفت که به خاطر درگیری علی غفاری کارگردان اصلی سریال با پروژه ای دیگر، فقط قرار بوده یک ماه کارگردانی را بر عهده داشته باشد ولی درنهایت در عمل انجام شده قرار گرفته و کل فصل چهارم را کارگردانی کرده‌است.

• بچه مهندس- وبسایت شبکه دوم بایگانی‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
• «بچه مهندس» می‌توانست بهتر دیده شود اگر ...- خبرگزاری ایسنا
• گزارش سریال‌های نامزد پخش در رمضان- خبرگزاری ایسنا
• تصاویر جدید از «بچه مهندس»/ تصویربرداری فاز کودکی ادامه دارد- خبرگزاری فارس
• پخش فصل دوم سریال «بچه مهندس» در پاییز - خبرگزاری صبا^{[پیوند مرده]}

• تاریوردی، علیرضا. نقد مجموعه تلویزیونی خانه خورشید؛ تکه ای از بهشت. آفتاب یزد، ۲۴ خرداد ۱۳۹۷، صفحهٔ ۱۶.