betrouwbaarheid Van Bronnen

WP:BVB

De onderstaande tekst is een voorstel dat momenteel geen deel uitmaakt van de regels en richtlijnen op de Nederlandstalige Wiki Nederlands. Raadpleeg de overlegpagina voor discussie over dit voorstel.

Bij het schrijven op Wikipedia worden door de auteurs verschillende informatiebronnen gebruikt. Dit artikel probeert houvast te geven met betrekking tot het vaststellen van de betrouwbaarheid van verschillende soorten bronnen.

Wiki beoogt neutraal te zijn en alle standpunten ten opzichte van een onderwerp die in betrouwbare bronnen te vinden zijn weer te geven (Wikipedia: Neutraal standpunt). Relevant Wikipedia-beleid staat verder omschreven in Wikipedia:Verifieerbaarheid en Wikipedia:Geen origineel onderzoek.

  Meer informatie: Wiki: Verifieerbaarheid

Wiki-artikelen moeten gebaseerd worden op bronnen die gepubliceerd zijn door onafhankelijke uitgevers met een goede reputatie voor nauwkeurigheid en het controleren van feiten. Een artikel moet altijd neutraal samengesteld zijn en hoort dus "de literatuur" te volgen. Onderstaande principes gelden zowel voor schriftelijke als digitale/online bronnen.

Typen bronnen

Primaire, secundaire en tertiaire bronnen

Soms kunnen primaire bronnen als betrouwbare bron worden ingezet, maar meestal niet. Wanneer ze wel worden gebruikt, dient dit te gebeuren met inachtneming van de geen origineel onderzoek-richtlijn. Primaire bronnen zijn betrouwbaar voor beweringen over feiten die in de bron vermeld zijn. Zo kan een roman bijvoorbeeld worden gebruikt voor het controleren van feiten in de samenvatting van haar plot. Er mogen geen hele artikelen gebaseerd worden op een primaire bron. Primaire bronnen zijn niet geschikt als betrouwbare bron voor interpretaties, conclusies of analyses, zo is die roman geen geschikte bron voor het thema van die roman. Dergelijke beweringen moeten ontleend worden aan secundaire bronnen.

Wiki-artikelen moeten voornamelijk gebaseerd worden op secundaire bronnen. Dit betekent dat in het algemeen alleen in het geval van specifieke beweringen primaire of tertaire bronnen als zodanig kunnen dienen.
Dat wil zeggen dat een boek dat over persoon X gaat een goede bron voor een artikel over deze persoon kan zijn. Het dagboek geschreven door X niet, hoewel er natuurlijk wel naar verwezen kan worden om bijvoorbeeld, een bewering over de gemoedstoestand van X op een bepaald moment te ondersteunen.

Tertiaire bronnen, zoals encyclopedieën, leerboeken en andere samenvattende bronnen kunnen worden ingezet voor een overzicht of samenvatting, maar niet in plaats van secundaire bronnen voor een gedetailleerde bespreking.

Academische bronnen

Wiki steunt ook in belangrijke mate op teksten die zijn geschreven door academici uit de hele wereld. Dergelijke bronnen worden doorgaans als betrouwbaar beschouwd, maar daarbij dient scherp te worden gelet op de wetenschappelijke merites van de auteur en het tijdschrift waarin wordt gepubliceerd, aangezien niet iedere bron die zich als wetenschappelijk presenteert dat ook werkelijk is. Bronnen kunnen eveneens achterhaald zijn door recentere inzichten, of er kunnen alternatieve academische inzichten zijn. Het is dus noodzakelijk naar andere publicaties te zoeken waarin aan het artikel in kwestie wordt gerefereerd. Wikipedia-artikelen moeten alle geldende wetenschappelijke consensus weergeven, zonder echter mogelijke alternatieve academische inzichten te verzwijgen. Dit dient echter wel te gebeuren in de juiste verhoudingen, zie WP:NPOV#In de juiste verhoudingen.

• Bronmateriaal moet grondig beoordeeld zijn door de academische en wetenschappelijke gemeenschap. Dit betekent doorgaans publicatie in peer-reviewed bronnen of zijn goedgekeurd voor en door academische publicaties.
• Bronmateriaal dat vermeld wordt in bibliografieën van academische en wetenschappelijke publicaties.

Cirkelverwijzingen

Sommige (internet)bronnen ontlenen hun informatie aan Wiki Nederlands. Als Wikipedia zelf omgekeerd ook deze bronnen gaat gebruiken, kunnen er cirkelverwijzingen ontstaan. Het kan dan bijvoorbeeld voorkomen dat iemand een onbetrouwbaar gegeven op Wikipedia plaatst, dat een internetbron dit gegeven overneemt, en dat dit gegeven vervolgens op Wikipedia "onderbouwd" gaat worden met deze internetbron. Dergelijke cirkelverwijzingen kunnen natuurlijk ook ontstaan tussen bronnen buiten Wikipedia om.

Dit is met name een gevaar bij Wikipediaklonen, die vaak ook artikelen handhaven die op Wikipedia verwijderd worden. Maar ook via goedwillende sites kunnen cirkelverwijzingen ontstaan. Een voorbeeld is https://www.plaatsengids.nl/, dat aangeeft Wikipedia als bron te gebruiken.

Het is sterk aan te bevelen dergelijke bronnen niet te gebruiken, maar te traceren wat de oorspronkelijke bron is van een gegeven.

Eigen publicaties

Wanneer materiaal in eigen beheer is gepubliceerd (denk aan boeken maar ook weblogs), is dat reden voor twijfel over de geschiktheid als bron. Er heeft dan immers niet noodzakelijk een controle door deskundige derden plaatsgevonden.

Om de betrouwbaarheid van dergelijke bronnen nader te bepalen kan gekeken worden naar (gezaghebbendheid van) de auteur; publicatiedatum; doel en doelgroep; mate en kwaliteit van bronvermelding; en zorgvuldigheid van de tekst.

Betrouwbaarheid binnen een speciale context

Biografieën

  Meer informatie: Wiki: Biografieën van levende personen

Van auteurs wordt de grootste zorgvuldigheid verwacht bij het bewerken van biografieën van levende personen, zowel uit juridische als ethische en morele overwegingen. Verwijder materiaal zonder bronvermelding en omstreden materiaal met zwakke bronnen onmiddellijk en verplaats het niet naar de discussiepagina. Dit geldt in alle naamruimtes.

Beweringen omtrent consensus

Beweringen omtrent (wijdverbreide) consensus - zoals claims dat de meeste academici menen dat ... - dienen onderbouwd te worden vanuit onafhankelijke secundaire en tertiaire bronnen.

Hieronder staat een overzicht van bronnen die beter gemeden kunnen worden omdat deze door Wikipedia-gebruikers in minder of meerdere mate als onbetrouwbaar zijn beoordeeld.

Personen

  Zie ook Wiki: Verifieerbaarheid#Levende personen.

Cv's en korte biografieën op websites of in informatiegidsen van bedrijven en instellingen zijn vaak rechtstreeks afkomstig van de persoon in kwestie zelf. Ze zijn gericht op promotie, bekendheid en carrière, de kans is daarom groot dat ze een onevenwichtig beeld geven.

Genealogische websites

Genealogische websites zijn doorgaans onbetrouwbare bronnen en niet geschikt om te gebruiken als basis voor een encyclopedisch artikel. Uitzonderingen zijn websites die tenminste voldoen aan de door het Centraal Bureau voor Genealogie opgestelde 'Zeven pijlers van het genealogisch onderzoek’.

Biografische naslagwerken/collecties

Het Biografisch Portaal van Nederland geeft een kwaliteitsoordeel over de bestaande biografische naslagwerken/collecties. Twee ervan worden als onbetrouwbaar gekarakteriseerd, t.w. het Biographisch Woordenboek (Van der Aa) en De levensbeschryvingen der Nederlandsche konstschilders en konstschilderessen van Weyerman. Ook worden kanttekeningen geplaatst bij de betrouwbaarheid van het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW) en bij Godgeleerd Nederland. Biographisch woordenboek van Nederlandsche godgeleerden door B. Glasius. Gegevens vermeld in het NNBW en in het werk van Glasius dienen dan ook geverifieerd te worden op basis van vermeldingen in betrouwbaarder bronnen.

Evenementen

(Online-)agenda's (concertagenda's, uitagenda's, etc.) zijn vaak gebaseerd op informatie rechtstreeks afkomstig van de organisatoren van een evenement. Vanwege de doorgaans promotionele doelstelling zijn dergelijke agenda's ongeschikt om relevantie aan te tonen of om een evenwichtig overzicht te geven.

Populair-wetenschappelijke bronnen

Kranten en tijdschriften publiceren vaak populair-wetenschappelijke nieuwtjes. Zulke nieuwsberichten beschrijven een of meerdere ontdekkingen, die eerder in wetenschappelijke vaktijdschriften verschenen. In populair-wetenschappelijke tijdschriften zijn ze makkelijker beschreven, voor een groter publiek. Als de redactie de nieuwtjes laat controleren door deskundigen, is er geen bezwaar tegen om deze nieuwsberichten op Wikipedia als bron te gebruiken. Doe dit alleen als je bekend bent met het onderwerp. Net als bij "gewoon" nieuws vergroot wetenschappelijk nieuws vaak de momentopname onredelijk uit, zodat het beter is een overzichtsbron zoals een schoolboek of wetenschappelijk vakboek te gebruiken of in ieder geval te controleren voordat je het nieuws aan een artikel op Wikipedia toevoegt.

Populair-wetenschappelijke bronnen publiceren ook columns en artikelen die een overzicht geven van de stand van de wetenschap over een bepaald onderwerp. Zulke artikelen zijn secundaire bronnen en daarom zeer geschikt als bron voor Wiki Nederlands.

Ook boeken en andere grotere publicaties van populair-wetenschappelijke aard kunnen prima dienen als bron. De reputatie van de uitgever en schrijver zijn van doorslaggevend belang - met name in hoeverre ze hun publicaties door deskundigen laten controleren.

Inwonersaantallen

Amateursites met inwonersaantallen maken berekeningen van inwonersaantallen die henzelf correct toe lijken. Het beste is op zoek te gaan naar officiële getallen.

citypopulation.de

Uit quotes op Citypopulation.de blijkt deze website niet altijd betrouwbaar:

1. Official censuses and estimations are mostly the basis of the population figures ... estimates (schattingen) en nergens wordt vermeld waar deze schattingen op gebaseerd zijn. De censuses (volkstellingen) zijn echter wel goed bruikbaar. De herkomst van de gegevens wordt vermeld op citypopulation.de
2. the definition of agglomerations is sometimes based on unofficial or own estimates .... Dit gaat nog een stukje verder door op eigen inschatting.
3. If population figures are depicted by an italic font, then they have a lower quality than the other data. Reasons may be (e.g.) that the value is based on my own estimates or calculations, .... Hier wordt aangegeven dat er eigen schattingen en berekeningen gemaakt worden.

world-gazetteer.com

Deze website berekent de inwonersaantallen zelf. Het is onduidelijk waar dit op gebaseerd is.

Citaat: If possible, official data sources are used. In many cases however no official figures are available. In that case, secondary sources such as year books, encyclopediae, atlases etc. are used. I have also received data from other stats lovers. See the info page for more information about the ...

statoids.com

Deze website geeft meestal overzichten van inwonersaantallen zoals gepubliceerd door nationale bureaus voor statistiek. In principe goed bruikbaar. Vaak zijn de cijfers van derden afkomstig en op de site gezet; er is dus geen zekerheid dat de inwonersaantallen correct zijn overgenomen. De meest recente inwonersaantallen ontbreken vaak. Oppervlaktedata is vaak afgerond en niet exact. Zie www.statoids.com.

User-generated content

WP:UGC

Op websites die grotendeels of geheel bestaan uit user-generated content vindt doorgaans onvoldoende deskundige controle plaats op de inhoud. Het is daarom niet duidelijk hoe betrouwbaar de toevoeger (en daarmee ook de informatie) is. Het gaat bijvoorbeeld om IMDb, Discogs, Find a Grave en de meeste wiki's, zoals Reliwiki en de projecten van de Wiki Foundation. (Dat geldt ook voor Wikipedia-klonen.)

• Wiki: Bronvermelding
• Wiki: Zoekstrategieën
• Help:Referenties en voetnoten