پرواز شمارهٔ ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین، پروازی مسافربری متعلق به هواپیمایی بینالمللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کییف بود که در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) هدف شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار گرفت و ساقط شد.
همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند. با وجود شواهد بسیاری که حاکی از حمله موشکی سپاه پاسداران بود، حکومت جمهوری اسلامی و سپاه برای سه روز بهشکل متفقالقولی شلیک موشک را انکار کردند، اما نهایتاً با افشای مدارک و آثار شلیک موشک ضدهوایی تور و فشارهای مجامع بینالملل در ۲۱ دی ۱۳۹۸ مسئولیت آن را برعهده گرفتند. این تنها سانحه هوایی ساقط کردن هواپیمای تجاری توسط نیروی نظامی کشور مبدأ یا مقصد است.
تاریخ | ۸ ژانویه ۲۰۲۰ |
---|---|
علت | حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی |
محل حادثه | نزدیکی شهریار، ایران ۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی / ۳۵٫۵۶۱۱۱°شمالی ۵۱٫۱۰۳۸۹°شرقی |
هواپیما | |
نوع | بوئینگ ۷۳۷–۸۰۰ |
شرکت هواپیمایی | هواپیمایی بینالمللی اوکراین |
شماره پرواز یاتا | PS752 |
شماره پرواز ایکائو | AUI752 |
شناسه تماس | UKRAINE INTERNATIONAL 752 |
شماره دم | UR-PSR |
مبدا پرواز | فرودگاه بینالمللی امام خمینی، تهران |
مقصد | فرودگاه بینالمللی بوریسپیل، کییف |
مسافرین | ۱۶۷ |
خدمه | ۹ |
کشتهشدگان | ۱۷۶ (همه سرنشینان) |
مفقودین | ۱ |
این هواپیما در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بینالمللی امام خمینی هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند. کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد و همهٔ ۱۷۶ سرنشین آن جان باختند. در روز بعد، مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهوارههای شناسایی مادون قرمز مستقر در فضا با اطمینان شلیک و نزدیک شدن دو موشک سطح به هوا به بدنهٔ هواپیما را نشان میدهد. مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکاییها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند و نخستوزیر کانادا، جاستین ترودو، اظهار داشت شواهد نشان میدهد که این هواپیما توسط یک موشک ایرانی ساقط شدهاست. نیویورک تایمز با بررسی یکی از فیلمهای منتشر شده در شبکههای مجازی که لحظهٔ برخورد موشک به هواپیما را نشان میداد، صحت آن را با نظر کارشناسان خود تأیید کرد.
سخنگوی دولت ایران اما بیدرنگ هرگونه برخورد موشک را تکذیب کرد و آن را «عملیات روانی دولت آمریکا» خواند. حسن روحانی، رئیسجمهور وقت، در تماسی تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین برای «رفع اتهامها» از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور و سایر کشورهای مرتبط برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد. در پی آن هیئت ملی ایمنی حمل و نقل آمریکا در ۲۰ دی در بیانیهای اعلام کرد که در تحقیقات مربوط به سقوط این هواپیما حضور خواهد داشت. با وجود تحلیلها و خبرسازیهای مختلف از سوی جمهوری اسلامی، همچنین پنهانکاریها و تکذیبهای متوالی آنها، در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد. دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری، در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، «خطای انسانی غیرعمد در تشخیص شیء پرنده» اعلام شدهاست. با وجود پنهانکاریهای سه روزه، فایل صوتی جواد ظریف، وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی، نشان داد که مقامات سپاه پاسداران بلافاصله پس از واقعه میدانستند که هواپیما در اثر شلیک موشکی سپاه سقوط کردهاست.
تأیید سرنگونی هواپیما توسط سپاه، منجر به اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران شد. در روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸، دانشجویان و مردم معترض برابر دانشگاههای امیرکبیر و شریف تهران دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغگویی» و «پنهانکاری» مسئولان حکومت شعار دادند و خواستار استعفا و محاکمه علی خامنهای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند. دانشجویان همچنین تصاویر و بنرهای قاسم سلیمانی را پاره کرده یا به آتش کشیدند.
تقریباً ۱ سال بعد از سرنگونی، گزارشگر ویژه سازمان ملل در گزارش خود نوشت که توضیحات مقامات ایرانی در خصوص وقایع سرنگونی این هواپیما «مملو از تناقض است. این توضیحات با واقعیتها، ارزیابیهای فنی بسیاری از کارشناسان، مغایرت دارند.» و «به نظر میرسد برخی مدارک مرتبط با آن واقعه نابود شده باشد.». آنها همچنین گفتند، حکومت ایران دربارهٔ علت سقوط هواپیما دروغ میگوید. بر اساس حکم دادگاه عالی انتاریو، شلیک سپاه پاسداران به این هواپیما عامدانه و تروریستی بوده و وزارت خارجه کانادا این حکم را به وزارت خارجه جمهوری اسلامی ابلاغ کردهاست. در تاریخ ۱۳ بهمن، خبرگزاری اطلاعات و اخبار مستقل اوکراین، یونیان، اقدام به انتشار مکالمات برج مراقبت فرودگاه تهران در روز ساقط شدن هواپیمای اوکراینی کرد که براساس آن برج مراقبت فرودگاه امام خمینی از طریق خلبان پرواز «هواپیمایی آسمان» در همان لحظه در جریان شلیک موشک و ساقط شدن هواپیمای اوکراینی قرار گرفته بودهاست. جاستین ترودو نخستوزیر کانادا با صدور بیانیهای در تاریخ ۳ دی ۱۳۹۹، اعلام کرد دولت کانادا ۸ام ژانویه هر سال را به عنوان روز ملی بزرگداشت قربانیان حوادث هوایی تعیین میکند.
این سانحه، مرگبارترین سانحه هوایی بوئینگ ۷۳۷ پس از پرواز ۶۱۰ لاینایر، چهارمین سانحه مرگبار حوادث هوایی ساقط کردن هواپیماهای مسافربری پس از پرواز ۱۷ مالزی ایرلاینز، پرواز ۶۵۵ ایران ایر و پرواز ۰۰۷ کورین ایرلاینز و مرگبارترین سانحه هوایی جهان از اکتبر ۲۰۱۸ تاکنون میباشد؛ همچنین تعداد قابل توجهی از مسافران شهروندان کانادا بودند؛ از این حیث این سقوط، بزرگترین تلفات جانی کشور کانادا در صنعت هوانوردی پس از بمبگذاری تروریستی پرواز ۱۸۲ ایر ایندیا (هند) را شامل میشود.
این پرواز توسط هواپیمایی بینالمللی اوکراین، که حامل پرچم و بزرگترین خط هوایی این کشور است برای سفر از مبدأ فرودگاه بینالمللی امام خمینی تهران به مقصد فرودگاه بینالمللی بوریسپیل، کییف، پایتخت اوکراین برنامهریزی شده بود. مقامات اورژانس حضور ۱۷۶ سرنشین از جمله ۹ خدمهٔ پروازی و ۹ خردسال را در این پرواز تأیید کردهاند.
پرواز ۷۵۲ قرار بود ساعت ۰۵:۱۵ به وقت محلی تهران (یوتیسی ۳:۳۰+) به پرواز درآید، اما با تأخیر مواجه شد. کمتر از ۱ ساعت بعد، این هواپیما از ایستگاه ۱۱۶ خارج شد و در ساعت ۰۶:۱۲ به وقت تهران از باند ۲۹ آر از زمین بلند شد. پیشبینی میشد که این پرواز ساعت ۸:۰۰ به وقت محلی (یوتیسی ۲:۰۰+) به مقصد خود برسد.
در ساعت ۰۶:۱۴، یعنی کمتر از ۳ دقیقه پس از برخاستن هواپیما از باند فرودگاه، آخرین داده در سیستم ایدیاس-بی که یک سیستم نظارتی برای رهگیری هواپیماهاست، ثبت شده، طبق این اطلاعات آخرین ارتفاع ثبتشدهٔ هواپیما در ارتفاع ۷٬۹۲۵ فوت (۲٬۴۱۶ متر) بالاتر از سطح دریا با سرعت زمینی ۲۷۵ گره (۵۰۹ کیلومتر بر ساعت) ثبت شدهاست. با احتساب ارتفاع ۱۰۰۷ متری فرودگاه از سطح دریا، هواپیمای سانحهدیده در آخرین اطلاعات ثبتشدهٔ خود، ۴٬۶۲۰ فوت (۱٬۴۱۰ متر) از سطح زمین ارتفاع داشته که ناگهان سیستمهای ثبتکنندهٔ ارتفاع و رهگیری هواپیما از کار افتادند و این هواپیما در ۱۵ کیلومتری شمال فرودگاه در نزدیکی روستای خلج آباد شهرستان شهریار سقوط کرد. این سانحه حدود چهار ساعت پس از حملات موشکی تلافیجویانهٔ ایران به مواضع ایالات متحده آمریکا در عراق، در انتقام به ترور قاسم سلیمانی، اتفاق افتاد. در شبکههای اجتماعی ویدیوهایی منتشر شدهاست که بهطور دقیق لحظه سقوط را نشان میدهد. این فیلمها حاکی از آناند که این هواپیما هنگام سقوط در حال آتشسوزی بوده و برخی از قسمتهای آن در آسمان از بدنه جدا میشوند و پس از سقوط، منفجر میشوند. دو موشک به هواپیمای اوکراین برخورد کرد که هواپیما بعد از برخورد موشک اول نیز به پرواز ادامه میدهد و بعد از آن درحالیکه در آتش میسوزد در یک مسیر مدور به طرف فرودگاه برمیگردد. ویدئوی دیگری که توسط یک رهگذر گرفته شده نشان میدهد که هواپیما در ساعت ۶:۱۹ دقیقه به زمین برخورد میکند.
اندکی پس از این حادثه، مرکز مدیریت حوادث و فوریتهای پزشکی (اورژانس) با ۲۲ دستگاه آمبولانس، چهار اتوبوس آمبولانس و یک بالگرد وارد عمل شدند اما آتشسوزی شدید مانع تلاش برای نجات شد. بقایای هواپیمای سانحهدیده در یک منطقه وسیع پراکنده شد و هیچ بازماندهای از آن در محل سقوط با مختصات ۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی و ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی مشاهده نشد.
هواپیمای این پرواز از نوع بوئینگ 737-8KV، با شماره سریال ۳۸۱۲۴ و کد ثبتی UR-PSR بود که در زمان سقوط ۳٫۵ سال عمر داشت. این هواپیما نخستینبار در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۶ پرواز کرد و در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۶ تحویل خط هوایی اوکراین داده شد. هواپیمای مذکور نخستین هواپیمای ۷۳۷ سری نو بود که توسط شرکت هواپیمایی بینالمللی اوکراین خریداری شدهاست.
به گفته سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران، تعداد دقیق سرنشینان این هواپیما ۱۷۶ نفر است که از این تعداد ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمهٔ پروازی بودهاند. رسانههای دولتی ایران در ابتدا گزارش داده بودند که این هواپیما ۱۸۰ سرنشین داشتهاست. ایسنا دربارهٔ مسافران این پرواز نوشت: بیشتر مسافران این هواپیما ایرانی بودند، با این حال برخی از اتباع خارجی نیز در این پرواز حضور داشتهاند. پس از آن مقامات تأیید کردند که حداقل ۱۳۹ نفر در این هواپیما، ایرانی بودهاند که بیشتر آنها پس از تعطیلات زمستانی از طریق اوکراین به کانادا بازمیگشتند. نخستوزیر کانادا، جاستین ترودو گفتهاست که از ۱۶۷ مسافر، ۱۳۸ نفر قصد سفر به کانادا داشتهاند. بسیاری از این مسافران ایرانیان کانادایی بودند که به عنوان دانشجو یا محقق دانشگاههای کانادا برای تعطیلات زمستانی به ایران سفر کرده بودند. از این حیث این سقوط، بزرگترین تلفات جانی کشور کانادا در صنعت هوانوردی از زمان بمبگذاری سال ۱۹۸۵ پرواز شماره ۱۸۲ خطوط هوایی هند را شامل میشود.
علاوه بر مسافران، شش مهماندار و سه خلبان در این پرواز حضور داشتند. گروه خلبانی این هواپیما را افراد زیر تشکیل میدادند:
به گفتهٔ علی ربیعی، سخنگوی وقت دولت ایران، این هواپیما ۱۷۶ نفر سرنشین داشته که شامل ۷۰ مرد، ۸۱ زن، ۱۵ کودک و یک نوزاد و ۹ خدمه پرواز بودند. همچنین براساس اعلام وادیم پریستایکو، وزیر امور خارجهٔ اوکراین و لیست پروازی که توسط شرکت هواپیمایی منتشر شد، ۸۲ نفر با تابعیت ایرانی، ۶۳ کانادایی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۴ شهروند افغانستان، ۳ آلمانی و ۳ بریتانیایی قربانیان سقوط این هواپیما هستند. این در حالی است که وزارت امور خارجه آلمان حضور ۳ شهروند خود را تکذیب کرد. براساس گزارش خبرگزاری آلمان، این سه نفر در آلمان به عنوان پناهجو خود را معرفی کرده بودند اما شهروند آلمان نبودند.
اختلاف ظاهری موجود در این گزارشها به این دلیل است که تقریباً نیمی از مسافران تابعیت دوگانه داشتهاند و ایران هم اتباع دوگانه را فقط به عنوان شهروندان ایرانی میشناسد. این مسافران هنگام ورود و خروج از کشور باید از گذرنامههای ایرانی خود استفاده کنند و بنابراین به عنوان ایرانی در مراجع مرزی ایران ثبت میشوند اما برای سوار شدن به هواپیما پاسپورت غیر ایرانی را به خط هوایی ارائه مینمایند.
تلفات | |||
---|---|---|---|
ملیت | مسافرها به نقل از اوکراین | مسافرها به نقل از ایران | خدمه |
ایران | ۸۲ | ۱۴۶ | ۰ |
کانادا | ۶۳ | ۵ | ۰ |
اوکراین | ۲ | ۲ | ۹ |
سوئد | ۱۰ | ۴ | ۰ |
افغانستان | ۴ | ۱۰ | ۰ |
بریتانیا | ۳ | ۰ | ۰ |
آلمان | ۳ | ۰ | ۰ |
جمع | ۱۶۷ | ۱۶۷ | ۹ |
رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران (Iran CAO) اندکی پس از این حادثه گزارش داد که تیمی از بازرسان به محل سقوط فرستاده شدهاند. در همان روز، دولت اوکراین اعلام کرد که برای کمک به تحقیقات، کارشناسان خود را به تهران میفرستد. ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، به دادستان کل این کشور دستور داد تا تحقیقات دربارهٔ این حادثه را آغاز کند. دولت اوکراین ۵۳ نمایندهٔ خود را برای کمک به تحقیقات در این زمینه به ایران اعزام کرد که این گروه شامل مقامات دولتی، بازرسان و نمایندگان یوآیاِی بودند. مقامات اوکراینی سپس گفتند که ایران با تأکید بر اینکه علت سقوط «نقص فنی بوده» و «خودمان بررسی کنیم»، قصد نداشته به تیم تخصصی شان اجازه ورود بدهد. چیزی که ایران را مجاب به حضور کارشناسان بینالمللی کرده، فشار دیپلماتیک و ترس از کنسل شدن همه پروازهای بینالمللی به تهران بودهاست.
طبق مقررات استاندارد سازمان بینالمللی هوانوردی غیرنظامی و معاهده شیکاگو، ستاد ملی ایمنی و ترابری آمریکا (NTSB) به عنوان تولیدکنندهٔ هواپیما، نمایندگان کشور فرانسه به عنوان تولیدکنندهٔ موتور هواپیما و نمایندگان اوکراین به عنوان کشور مالک هواپیما میتوانند در این بررسیها حضور داشته باشند. این در حالی است که پس از قوت گرفتن شائبهٔ برخورد موشک به هواپیما و اعلام جاستین ترودو، نخستوزیر کانادا مبنی بر جدیبودن فرضیهٔ برخورد موشک، علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، اعلام کرد از حضور کشورهای مرتبط دیگر که اتباع آنها در این حادثه جان باختهاند در فرایند بررسی علت سانحه استقبال میکند. سخنگوی ایران همچنین از شرکت بوئینگ دعوت کرد تا نماینده خود را برای مشارکت در فرایند بررسی جعبه سیاه به ایران بفرستد.
پس از کشف دو جعبهٔ سیاه هواپیما، خبرهای مختلفی دربارهٔ کشور بررسیکنندهٔ این سانحه مطرح شد. رئیس کمیسیون حوادث در ایران (CAO) گفتهاست قبل از سقوط هیچگونه پیام اضطراری از هواپیما دریافت نشدهاست. گزارش شده که جعبههای سیاه هواپیما (ضبطکنندهٔ صدا کابین خلبانی و ضبطکننده اطلاعات پرواز) پیدا شدهاست اما مشخص نیست در کدام کشور این جعبه تحلیل شود. این در حالی است که پیشتر به نقل از این کمیسیون اعلام شده بود، ایران، جعبههای سیاه را به بویینگ یا مقامات آمریکا تحویل نخواهد داد. در تاریخ ۱۸ دی (۹ ژانویه) بازرسان ایرانی اعلام کردند جعبههای سیاه آسیبدیدهاند و برخی از قسمتهای حافظهٔ آنها از بین رفتهاست اما پس دو روز بعد در یک ویدیو که در سازمان هواپیمایی کشوری ضبط شده بود، اعلام شد هر دو جعبه سیاه سالم هستند.
رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران گفت: «اگر امکان خواندن جعبه سیاه با توجه به امکانات دو کشور نبود، تصمیم دیگری اتخاذ خواهد شد تا اطلاعات این جعبه سیاه در جای دیگری خوانده شود.» در ۱۸ دی (۹ ژانویه)، کشورهای سوئد و کانادا بهطور رسمی به تیم بررسیکنندهٔ حادثه دعوت شدند بنا به گزارشها، از شورای امنیت ملی ترابری ایالات متحده نیز برای کمک در تحقیقات دعوت شدهاست. کارشناسان مربوط به حادثه سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی، در تیم تحقیقات بین اللملی این حادثه نیز حضور دارند. در آن حادثه اعلام شد روسیه با موشک بوک هواپیمای مالزی را سرنگون کردهاست.
۲۰ دی ۱۳۹۸ (۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۰) سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امورخارجه ایران، اعلام کرد، جمهوری اسلامی ایران تحقیقات درخصوص علت سقوط این هواپیما را طبق استانداردهای بینالمللی و ضوابط ایکائو آغاز کرده و از کشور اوکراین به عنوان صاحب هواپیما و کمپانی بوئینگ به عنوان سازنده هواپیما برای مشارکت در تحقیقات دعوت به عمل آوردهاست.
علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، پس از سخنرانی ترودو، نخستوزیر کانادا، اعلام کرد فرضیهٔ برخورد موشک با هواپیما صحت ندارد و این گفته را حاصل یک عملیات روانی و دروغ بزرگ دانست که توسط آمریکا شکل گرفتهاست. او از حضور همهٔ کشورهای مرتبط که اتباع آنها در این حادثه حضور داشتهاند یا سهمی در ساخت هواپیما داشتهاند، دعوت کرد تا در فرایند بررسی علت سانحه حضور داشته باشند.
حسن روحانی، رئیسجمهور ایران، نیز در تماس تلفنی با همتای اوکراینی خود، از تشکیل گروهی از کارشناسان دو کشور برای یافتن علت حادثه خبر داد.
در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر میرسید برخورد یک شی پرنده و برخورد آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان میدهد. وبسایت روزنامهنگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند. نیویورک تایمز نیز بهطور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان میدهد. در این ویدئو دیده میشود که با برخورد موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتشسوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار میشود. از نظر کارشناسان این روزنامه، بررسی موقعیت مکانی و اطلاعات پرواز و جزئیات رهگیریِ هواپیمای اوکراینی نشان میدهد که ارتباطات راداری این هواپیما حدود ۳۰ ثانیه قبل از اصابت موشک در این فیلم قطع شده بود.
با انتشار عکسها و ویدئوهای مرتبط در فضای مجازی گروههای متعددی از جمله بلینگکت، نیویورک تایمز و رادیو فرانسه آنها را مورد تأیید اصالت، تحقیق و بررسی قرار دادند. این تحقیقات به این نتیجه رسیدند که برخورد موشک چیزی بوده که بر سر این هواپیما آمدهاست. از محل سقوط هواپیما، لحظه برخورد موشک و حتی احتمالاً خود موشک تصاویری منتشر شده که این احتمال را تقویت میکرد. رشته سوراخها و لکههای تیره ای روی عکسهای بدنه هواپیما مشاهده شد که مشابه هواپیمای مالزیایی سقوط کرده در اوکراین بودهاست. برخی محققان با نظر گرفتن زمان بین برخورد پرتابه به هواپیما و لحظه شنیده شدن صدای انفجار در ویدیو دریافتند محل برخورد موشک با هواپیما در ویدیو همان نقطه ای است که ارتباط برج مراقبت تهران با این هواپیما پایان یافتهاست.
در تاریخ ۲۴ دی، ویدئویی جدید در شبکههای مجازی منتشر شد که برخورد دو موشک به هواپیما را نشان میداد. سپس نیویورک تایمز، با بررسی کارشناسان خود، صحت این ویدئو را با پیدا کردن تقریبی مکان ضبط و تطبیق آن با دیگر ویدئوها تأیید کرد. در این ویدئو، دو موشک به فاصله ۳۰ ثانیه از یکدیگر به هواپیما برخورد میکند؛ بنابراین این ویدئو نشان میدهد که اولین فیلمی که از برخورد موشک با هواپیما پیشتر منتشر شده، صحنه برخود دومین موشک و چندین ثانیه پس از برخورد و انفجار اولین موشک بودهاست.
سازمانهای اطلاعاتی غربی از طریق اطلاعات ماهوارهای و شنود ارتباطات با اطمینان بالا برخورد موشک به هواپیما را تأیید کردند. ماهوارههای آمریکا که برای نظارت فضایی و رصد موشکهای شلیک شده از سوی دشمن در سطح جهان مورد استفاده قرار میگیرند پرتاب موشک زمین به هوا را آشکارسازی کردند. این ماهوارهها معروف به SBIRS با استفاده از فناوری مادون قرمز سطح زمین را در جستجوی رد گرما که پرتاب پرتابه را نشان میدهد اسکن میکنند. بنا بر این دادهها در زمان آشکارسازی رد فروسرخ دو موشک، این هواپیما دو دقیقه بود که از تهران پرواز کرده بود. کشورهای غربی رویههایی برای تبادل اطلاعاتی نظیر این دارند ولی به دلایل امنیتی و نظامی این رویهها علنی نمیشود.
آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا بعدتر نیز، آنگونه که خود ادعا کردند، توانست با شنود مکالمات در ایران، اطلاعاتی را به دست آورد که تأیید میکرد یک موشک، به هواپیمای مذکور برخورد کردهاست.
در تاریخ ۱۳ بهمن، یکی از رسانههای اوکراینی، فایل صوتی مکالمه خلبان یکی از پروازهای همزمان با پرواز هواپیمای اوکراینی را منتشر کرد. در این فایل صوتی، خلبان پرواز هواپیمایی آسمان به برج مراقبت میگوید که شاهد نور شلیک موشک و همچنین انفجار پس از آن است. سپس برج مراقبت ۹ بار تلاش میکند تا با خلبان هواپیمای اوکراینی ارتباط بگیرد ولی پاسخی دریافت نمیکند.
ایران شلیک موشک به این هواپیما را غیرعمدی و ناشی از خطای انسانی عنوان کردهاست. نخستوزیر استرالیا این شلیک را غیرعمدی و مقامات کانادایی و آمریکایی آن را احتمالاً تصادفی خواندهاند. دفتر دادستان کل اوکراین اعلام کرد در خصوص امکان کشتار و تخریب عامدانه هواپیما نیز تحقیق میکند. رئیس هیئت ایمنی حمل و نقل کانادا اعلام کرد تحقیقکنندگان این که هواپیما عمداً یا سهواً ساقط شده را مورد بررسی قرار خواهند داد.
اداره هوانوردی مدنی ایران روز دوشنبه ۳۰ دی تأیید کرد که دو موشک به هواپیمای اوکراینی شلیک شدهبود. پیش از این نیویورک تایمز ویدئویی منتشر کردهبود که دو جسم پرتاب شده به سمت هواپیما را نشان میداد.
محسن اسدی لاری و زهرا مجد از خانوادههای داغدار گفتند ما شواهدی جمعآوری میکنیم که این مسئله عمدی بودهاست، لاری میگوید: «من قاضی نیستم. ولی ما واقعاً به این نتیجه رسیدیم که اینها به عنوان سپر انسانی هواپیما را زدند؛ خیلی رک بگویم، چون الان پیچیده و بارها هم گفتهایم، شاید میخواستند بزنند و بندازند گردن آمریکا. کمااینکه این کار را قبلاً در اقدامات مشابهی هم انجام داده بودند.»
الکساندر رووین رئیس پزشکی قانونی اوکراین و عضو مرکز تحقیقات پزشکی قانونی اوکراین اعلام کرد که براساس شواهد بهدست آمده، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را علیرغم چراغ قرمز بسته ماندن کمربند، باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. او میگوید که شواهدی وجود دارد که نشان میدهد داخل کابین آتشسوزی شده بوده و دود سیاه از منافذ به بیرون آمده بودهاست. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما و زمانی که هنوز مردم اجازه داشتند وارد منطقه سقوط هواپیما شوند، نیروهای ایران تمامی تکههای هواپیما را از محل سقوط جمع کردند.
چهار کشور کانادا، سوئد، بریتانیا و اوکراین، ایران را به اهمال و پنهانکاری در گزارش نهایی متهم کردند، آنها شکایتی علیه جمهوری اسلامی اقامه کرده و خواستهاند، ایران ضمن عذرخواهی رسمی و محاکمه و مجازات عاملان انهدام هواپیمای مسافربری، به خانوادهها غرامت بپردازد.
دیلی میل در ۸ ژانویه، با انتشار تصاویری از بدنهٔ هواپیمای سقوط کرده که روی آن تعدادی حفره دیده میشد و با اشاره به وقوع این حادثه پس از حملهٔ موشکی ایران به پایگاه الاسد عراق، فرضیهٔ برخورد این هواپیما با شی مانند یک پهپاد نظامی یا راکت جنگی را مطرح کرد.
سفارت اوکراین در تهران، در ساعات نخست پس از سانحه، در بیانیهای اعلام کرد هواپیما به دلیل خرابی موتور سقوط کرده و در حال حاضر فرضیهٔ حمله تروریستی یا موشکی منتفی است. اما این پیام قبلازظهرِ چهارشنبه، از وبگاه سفارت اوکراین حذف و با بیانیهٔ تازهای جایگزین شد که در آن گفته شد دلایل این سانحه در دست بررسی است. ۱۹ دی ۱۳۹۸ (۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰) اولکسی دانیلف (Oleksiy Danylov) وزیر امنیت ملی و شورای دفاع اوکراین گفت ۴ فرضیه برای چرایی سقوط هواپیمای اوکراین در ایران مطرح است، که این فرضیهها حملهٔ موشکی و تروریسم را نیز شامل میشود.
سازمانهای اطلاعاتی در ابتدا معتقد بودند دلیل حادثه عیب در موتور بوده. ۸ ژانویه رویترز گزارش داد تحلیل نخست سازمانهای اطلاعاتی غربی این است که این سانحه به دلیل نقص فنی و نه برخورد موشک رخ دادهاست. اما در ادامه با بررسی مبسوط دادهها این نظر تغییر کرد. ۹ ژانویه سیبیاس نیوز و سایت نیوزویک گزارشهایی را به نقل از دو مقام آمریکایی منتشر کردند که گفتهاند هواپیمای اوکراینی به احتمال زیاد، به صورت تصادفی توسط ایران ساقط شدهاست. نیوزویک به نقل از دو مقام آمریکایی و یک مقام امنیتی عراق نوشت که سیستم پدافند هوایی ایران احتمالاً پس از حملهٔ موشکی سپاه فعال شدهاست تا از آمادگی کافی برای واکنش احتمالی آمریکا به حمله موشکی برخوردار باشد و ساقط کردن هواپیمای مسافربری به اشتباه توسط این سیستم انجام شدهاست. همچنین سیانان از قول یک مقام آمریکایی گزارش داد این هواپیما با برخورد دو موشک زمین به هواپیمای اسای-۱۵ منفجر شدهاست. دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا در ۹ ژانویه که هنوز علت سقوط این هواپیما مشخص نبود، گفت باور ندارد که اختلال مکانیکی باعث سقوط آن شده، «این هواپیما در محله ناجوری پرواز میکرده» و احتمال دارد «کسی اشتباهی مرتکب شده باشد.» در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر میرسید برخورد یک شی پرنده و برخورد آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان میدهد. وبسایت روزنامهنگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند. نیویورک تایمز نیز بهطور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان میدهد. در این ویدئو دیده میشود که با برخورد موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتشسوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار میشود. مقامات اطلاعاتی غربی در ۹ ژانویه اعلام کردند ردگیری ارتباطات توسط رادار نشان میدهد ایران به تصور این که این هواپیما یک هدف نظامی است به آن شلیک کردند ولی پس از سقوط آن به اشتباه خود پی بردند. موشکاندازها معمولاً توسط یک تیم سه تا چهار نفره هدایت میشوند که با استفاده از رادار پروازها را ردگیری میکنند اما تشخیص دادن پروازهای نظامی از غیرنظامی نیاز به مهارت دارد و اشتباه ممکن است رخ بدهد. جاستین ترودیو، نخستوزیر کانادا روز پنجشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۸ در یک کنفرانس خبری اعلام کرد هواپیمای اوکراینی که بامداد چهارشنبه در ایران سقوط کرد، در اثر شلیک یک موشک زمین به هوای ایران سرنگون شدهاست. بوریس جانسون، نخستوزیر بریتانیا در این مورد گفت: مجموعه شواهد حاکی از آن است که هواپیمای اوکراینی با برخورد موشک پدافند ایرانی ساقط شدهاست. اسکات موریسون نخستوزیر استرالیا در ۹ ژانویه گفت اطلاعات رسیده به این کشور نشان میدهد دو موشک به هواپیما برخورد کرده گرچه به نظر نمیرسد این اقدام عمدی بوده باشد.
مقامات سازمان هواپیمایی کشوری و دولت در ابتدا سقوط به خاطر برخورد موشک را رد میکردند. سردار ابوالفضل شکارچی سخنگوی ارشد نیروهای مسلح ایران در ۱۹ دی شلیک موشک به هواپیما را تکذیب کرده و آن را «جنگ روانی» گروههای مخالف ایران خوانده بود. شکارچی گفته بود «اکثریت مسافران این هواپیما جوانان ارزشمند ایرانی بودند» و این مضحک است که گفته شود هواپیما هدف قرار داده شده. قاسم بینیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاعرسانی وزارت راه و شهرسازی، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتشسوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد. علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، علت حادثه را آتشسوزی درون هواپیما عنوان کرد و گفت اساساً امکان انفجار این هواپیما بر اثر شلیک موشک از لحاظ فنی وجود ندارد. او گفت: «سازمان بینالمللی هواپیمایی، رابطه ساختارهای نظامی و غیرنظامی را برای کشورها مشخص کردهاست و ارتباط ما با ساختارهای نظامی کشور تابع مقررات سازمان بینالمللی هواپیمایی است.» وی در ادامه افزود: «شاهدان دیدهاند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بودهاست، درحالی که اگر به هواپیما موشک میخورد بلافاصله منفجر میشد و همچنین هواپیما درحالی که رو به شمال میرفته، اما رو به جنوب شرقی سقوط کردهاست و این نشان میدهد هواپیما میخواسته به فرودگاه برگردد.» ۲۰ دی ۱۳۹۸ رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی در نشست خبری، علت تأخیر ۱ ساعتهٔ پرواز را «زیاد بودن بار مسافران» خواند و افزود «در این شرایط خلبان باید تصمیم بگیرد یا بخشی از سوخت را تخلیه کند یا بار و مسافر را کاهش دهد؛ که خلبان تصمیم میگیرد و از عوامل فرودگاهی درخواست میکند مقداری از بار مسافر کم شود.» وی تأکید کرد بروز این تأخیر به علت مشکل فنی نبودهاست.
در ۱۰ ژانویه محل سقوط این هواپیما از وجود هر گونه بقایای هواپیما پاکسازی شد. معمولاً متخصصین علوم قانونی از سازمانهای بزرگ تحقیقاتی پیش از انتقال لاشه هواپیماهای سقوط کرده به یک منطقه امن، آن را مورد بررسی بسیار دقیق قرار میدهند تا آن را در وضعیت طبیعی اش ببینند. در زمان مراجعه خبرنگار سیبیاس در روز بعد از پاکسازی محل، در محل حادثه مشاهده شده که «افراد عادی در حال جمع کردن باقیمانده هر چیزی که در محل سقوط بوده هستند و هیچ حفاظتی و نگهبانی از منطقه صورت نمیگیرد. دور محل سقوط حصاری نصب نشده و هیچ محققی هم در محل سقوط هواپیما دیده نشدهاست.» به اعتقاد بلینگکت، اثبات قطعی برخورد موشک زمین به هوا به هواپیما با بولدوزر انداختن محل سقوط غیرممکن است.
نخستوزیر هلند در ۱۰ ژانویه اعلام کرد سرویس اطلاعات و امنیت نظامی هلند اطلاعاتی دارد که نشان میدهد احتمالاً موشک ضدهوایی ایرانی باعث سقوط هواپیما شدهاست. وزیر دفاع هلند اعلام کرد واکنش بعدی اتحادیه اروپا به واکنش ایران به نتایج تحقیقات بستگی دارد. وزیر امور خارجه اوکراین در ۱۰ ژانویه اعلام کرد این کشور در دیدار رئیسجمهور اوکراین با مسوولین سفارت آمریکا در کییف اطلاعات مهمی را از آمریکا دریافت کردهاست. خبرگزاری اینترفاکس به نقل از ایوان باکانوف، رئیس دستگاه امنیتی اوکراین گزارش کرد که احتمال دو دلیل در میان دلایل احتمالی سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین اولویت دارد، یکی برخورد موشک و دیگری اقدامی تروریستی است. این درحالی بود که ایران در آن زمان، هرگونه برخورد موشک را رد کرده بود. قاسم بینیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاعرسانی وزارت راه و شهرسازی، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتشسوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد. ۱۴ ژانویه ویدئوی جدیدی منتشر شد که به تأیید نیویورک تایمز رسید و نشان میدهد بین پرتاب دو موشک به سوی این هواپیما ۳۰ ثانیه فاصله بودهاست. پس از اصابت موشک اول ترانسپوندر (فرستنده سیگنال) هواپیما از کار افتاد.
در تاریخ ۱۳ بهمن، یکی از رسانههای اوکراینی، فایل صوتی مکالمه خلبان یکی از پروازهای همزمان با پرواز هواپیمای اوکراینی را منتشر کرد. به اعتقاد زلنسکی، انتشار فایل صوتی مکالمات خلبان دوم شرکت هواپیمایی آسمان، حاکی از آناست که هنگام اصابت موشک به هواپیما مسئولان جمهوری اسلامی نسبت به آن مطلع شده بودند. بهرام پارسایی سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس گفت: این فایل صوتی «صراحتاً نشان میدهد سازمان هواپیمایی از دلایل وقوع حادثه خبر داشته و ابهامی در این موضوع وجود ندارد».
حسن نوروزی عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۹۹ در طی یک مصاحبه با روزنامه همدلی ضمن ستودن عمل ساقط کردن هواپیما توسط نیروی نظامی، ادعا کرد که این پرواز «مشکوک» بوده و بازداشت کردن افراد دخیل در این پرونده را «بیمعنا» خواند. نوروزی گفت کسی در ارتباط با این پرونده بازداشت نشدهاست. نوروزی در این مصاحبه مدعی شد هواپیمای اوکراینی یک هفته پیش از سقوط در اسرائیل بوده، در آنجا دستکاری شده و «تحت کنترل آمریکا» قرار گرفتهاست. نوروزی در این رابطه گفت: «از آنجا که کنترل این هواپیما از دسترس ما خارج شده بود و توسط کشورهای دیگر در حال هدایت بودهاست، لذا نیروهای نظامی ما وظیفه خود را بهخوبی انجام دادهاند.» معاون نخستوزیر اوکراین خواستار «توضیح فوری» حکومت ایران در رابطه با اظهارات نوروزی شد.
بنابر گزارش شبکه سی بی سی کانادا یک فایل صوتی ۹۱ دقیقه ای حاوی مکالمه یکی از اقوام قربانیان سانحه با حسن رضاییفر رئیس کمیته تحقیقات ایران نشان میدهد که مقامهای ارشد ایران در ۱۸ دی ۱۳۹۸ به این دلیل آسمان این کشور را پروازممنوع اعلام نکردند، تا حمله موشکی سپاه پاسداران به پایگاههای آمریکا در عراق فاش نشود.
اولکسی دانیلوف، دبیر شورای دفاع و امنیت ملی اوکراین که بر تحقیقات دولت این کشور دربارهٔ سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی نظارت دارد، در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۴۰۰، اظهار داشت معتقد است جمهوری اسلامی این هواپیما را عمداً سرنگون کرده تا احتمالاً از یک چرخه تنش نظامی با آمریکا جلوگیری کند. این اظهارات به تأیید وزارت خارجه این کشور نیز رسیدهاست.
در ۱۹ تیرماه ۱۳۹۹، بیبیسی فارسی در گزارشی ادعا کرد که به یک فایل صوتی دست پیدا کرده که نشان میدهد مقامهای کشوری از ساعات اولیه سرنگونی هواپیما به دست سپاه پاسداران خبر داشتند اما به دلایل امنیتی دستور داشتند چیزی نگویند. این خبرگزاری گفته در این فایل صوتی حسن رضافیفر در مکالمه تلفنی میگوید او در ساعت ۶:۳۰ دقیقه صبح از سقوط خبردار میشود و ۵ دقیقه بعد با مسئولان سپاه تماس میگیرد و از فرمانده هوا-فضای سپاه میپرسد که آیا «عملیات موشکی» اتفاق افتاده یا خیر؟ رضاییفر در این مکالمه میگوید که از این فرمانده شنیده که «عملیات موشکی» رخ داده اما به دلایل امنیتی اطلاعرسانی نشدهاست. (در این مکالمه بهطور مشخص به هواپیمای اوکراینی اشاره نشده اما چون حمله به پایگاه عین الاسد قبل از سرنگونی هواپیما انجام شده بود به احتمال زیاد «عملیات موشکی» به برخورد موشک به بدنه هواپیما اشاره دارد)
ایران بلافاصله پس از سقوط هواپیما، علت را نقص فنی اعلام کرد. در مقابل کارشناسان بنابر شواهد فرضیه برخورد موشک را مطرح کردند. اما ایران برخورد هرگونه موشک به این هواپیما را انکار کرد. سپس در همان روز، ابوالفضل شکارچی، سخنگوی نیروهای مسلح ایران، این ادعا را «دروغ محض» خواند و تأکید کرد که «این موضوع توسط خط نفاق به نفع آمریکاییها دنبال میشود و توطئهای دیگر در حوزهٔ جنگ روانی» است.
در رسانههای رسمی و خبری در ایران نیز، کارشناسان، تحلیلگران و عدهای تحت عنوان متخصصان هوا فضا، احتمال شلیک موشک به هواپیما را «یک شایعه»، «دروغ»، «شیادی آمریکا»، «جنگ روانی» و «سناریوسازی دروغین غرب» توسط «دشمنان»، «معاندین» و «ضدانقلاب» برای «دشمنی»، «به حاشیه بردن حمله به پادگان عین الاسد» یا «تلاش شرکت بوئینگ برای جلوگیری از سقوط سهام و سرپوشی بر روی مشکلات فنی هواپیمای خود» معرفی کردند و احتمال شلیک پدافند و همچنین سقوط هواپیما با این شلیک را از لحاظ علمی رد کردند. روز ۲۰ دی نیز، خبرگزاری نسیم، نزدیک به سپاه پاسداران، براساس «منابع آگاه خود» در فرودگاه امام خمینی و «طبق فرم موجود اجازهٔ پرواز» اعلام کرد که در شب حادثه هواپیما دچار اشکال فنی بوده و مهندس ایرانی که پیشبینی حادثه را میکرده اجازهٔ پرواز را نداده بود، اما مهندس اوکراینی ایرلاین مخالف کردهاست و از این رو «فقط همان موتور هواپیما آتش گرفتهاست.»
سرانجام در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، سه روز پس از وقوع حادثه، ستاد کل نیروهای مسلح ایران طی بیانیهای شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری را تأیید کرد و دلیل آن را «خطای انسانی غیرعمدی» اعلام کرد. در این بیانیه آمدهاست که در ساعات بعد از حمله به ایران به پایگاه هوایی عین الاسد، «پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی حرکت نموده و درهنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیکشونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار میگیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و بهصورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد برخورد قرار گرفتهاست.»
در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح، علت شلیک پدافند چرخش و نزدیکشدن به یک مرکز حساس نظامی سپاه ذکر شدهاست که در نهایت منجر به خطای انسانی شلیک میشود. در برابر ادعای چرخش و انحراف هواپیما، به گفته اطلاعیه سازمان هواپیمایی ایران «هیچگونه انحراف پروازی از سوی هواپیمای سانحه دیده به اثبات نرسیدهاست، البته این موضوع باید با استفاده از اطلاعات جعبههای سیاه هواپیما نیز مورد تأیید قرار گیرد.» این اطلاعیه کمی بعد از انتشار از وبگاه این سازمان حذف شد. مقامات اوکراینی نیز، برخلاف نظر تهران گفتند که این هواپیما هیچ گونه انحراف از مسیر نداشته و از همان مسیری پرواز کرده که از نوامبر ۲۰۱۸ تا روز حادثه حرکت میکرد. وبسایت فلایت رادار ۲۴ نیز، با انتشار تصاویر و نقشههای خود، مسیر حرکت هواپیما اوکراین کاملاً طبیعی و بدون چرخش یا خارج شدن از مسیر یا حرکت به جای دیگر بوده و در مسیر همیشگی پروازهای فرودگاه بودهاست.
سپس فرماندهان سپاه پاسداران اعلام کردند که هواپیمای مسافربری اوکراین را با یک موشک کروز اشتباه گرفتهاند و دلیل چرخش یا انحراف هواپیما نبودهاست. فرمانده نیروی هوافضای سپاه با بیان اینکه اگرچه در آن شب نیروهای پدافندی ایران در بالاترین سطح هشدار بودهاند، اما «به خاطر برخی ملاحظات» منطقه پرواز ممنوع اعلام نمیشود. حاجی زاده میافزاید که «اپراتور هواپیما را کروز تشخیص میدهد و موظف بودهاست در چنین شرایطی تماس بگیرد و تاییدیه را بگیرد، خبط اپراتور هم همین است اما ظاهراً سیستم ارتباطیاش با اختلال روبهرو بودهاست و نمیتواند تماس بگیرد که شاید به دلیل شلوغ بودن شبکه یا جمینگ (نوعی اختلال جنگ الکترونیک بر ضد رادار) بودهاست که در نهایت او ۱۰ ثانیه فرصت داشتهاست که تصمیم بگیرد. حاجیزاده تصریح کرد: او در این شرایط این تصمیم بد را میگیرد و موشک را شلیک میکند.» مجله فوربز، در مقاله ای تحقیقی با بررسی شرایط مختلف هواپیما و پدافند، نشان میدهد که اپراتور پدافند هوایی، حداقل ۱ دقیقه و ۵۳ ثانیه و حداکثر ۳ دقیقه و ۳۹ ثانیه برای تصمیمگیری پیش از شلیک به هواپیما را داشتهاست.
حسن روحانی در نخستین اظهار نظر رسمی، برخلاف آنچه که فرماندههای سپاه پاسداران اشتباه فردی اعلام کردند، تأکید کرد که در این داستان سقوط هواپیما، فقط یک فرد نمیتواند مقصر باشد و فقط کسی که شاسی را فشار داده مقصر نیست، دیگرانی هم هستند. او همچنین اضافه کرد که علاقهمند است که این مسئله با صداقت برای مردم بیان شود.
مقامات اوکراینی معتقدند اگر تیم بررسی اوکراینی شواهد کافی نیافته بودند، ایران مسئولیت سرنگونی این هواپیما را برعهده نمیگرفت. به گفته این مقامات آنچه ایران را مجبور به اعتراف به نقش نظامیانش در سرنگونی هواپیما کرد شواهد آشکار مبنی بر برخورد موشک به آن بود که کارشناسان اوکراینی از زمان رسیدن به محل سقوط در روز پنجشنبه ۹ ژانویه، جمعآوری کردند.
بر اساس کنوانسیون هوانوردی بینالمللی شیکاگو، «کشورها باید از توسل به زور علیه هواپیماهای غیرنظامی در حال پرواز خودداری کنند». ایران عضو کنوانسیون شیکاگو است و بایستی شرکتهای هوایی غیرنظامی را از خطرات بالقوه که در آسمان ایران است آگاه میکرد و این نشان میدهد که قبل از اینکه خطای انسانی عامل سقوط هواپیما باشد، نقض کنوانسیون شیکاگو میتواند موجب مسئولیت بینالمللی جمهوری اسلامی شود، بی اطلاع نگهداشتن شرکتهای هوایی غیرنظامی از خطرات بالقوه در آسمان ایران بودهاست. در صورتی که جمهوری اسلامی ایران مسئولیت خود را طبق کنوانسیون شیکاگو انجام میداد، به احتمال فراوان شرکتهای هواپیمایی، ورود به آسمان ایران را تا زمان عادی شدن شرایط متوقف میکردند.
در مورد نحوه جبران خسارات وارده و غرامت جانباختگان طبق بند ۱ ماده ۲۰ کنوانسیون ورشو که هر دو کشور ایران و اوکراین عضو آن هستند «اگر متصدی حمل و نقل ثابت کند که خود و عاملان او کلیه تدابیر لازم را برای جلوگیری از بروز خسارت اتخاذ نمودهاند یا آن که اتخاذ چنین تدابیری برای او و عاملان او مقدور نبودهاست مسئول نخواهد بود.» از آنجا که انتظار نمیرود شرکت هواپیمایی اوکراینی از خطرات موجود در آن روز و عملیات تلافی جویانه ایران بخاطر مطلع بوده باشد طبعاً شرکت هواپیمایی اوکراینی مسئولیتی برای جبران خسارت ندارد. کنوانسیون مونترال هم با توجه به اینکه دولت ایران به آن نپیوسته در این قضیه قابل اجرا نیست؛ بنابراین بازماندگان میتوانند علیه دولت (سازمان هواپیمایی ایران، ارتش یا سپاه) در دادگاههای ایران دعوا طرح کنند و مسافران تبعه خارجی در صورت عدم پرداخت خسارت میتوانند با حمایت دیپلماتیک دولت خود از طریق مراجع بینالمللی موضوع را پیگیری نمایند.
فرانسوا-فیلیپ شامپین، وزیر امور خارجهٔ کانادا، هشدار داد که خودداری ایران از تحویلدهی جعبه سیاه مغایر با تعهدات این کشور در معاهده هوانوردی غیرنظامی بینالمللی است. وی همچنین گفت: «ما میخواهیم سلسله مراتب فرماندهی و این که چه کسی فرمان دادهاست را پیدا کنیم تا عدالت در مورد او اجرا شود.»
وادیم پریستایکو وزیر امور خارجهٔ اوکراین، خواستار شناسایی همه افراد دخیل در شلیک موشک به هواپیما شد. وی گفت موضوع این نیست که «یک سرباز در شلیک موشک عجله کرده و واکنش بیش از حد نشان دادهاست. ما میخواهیم سلسله مراتب فرماندهی و این که چه کسی فرمان دادهاست را پیدا کنیم تا عدالت در مورد او اجرا شود.»
در روز ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ دادگاه تورنتو براساس شکایت خانوادههای قربانیان سقوط هواپیما پروندهای گشودهاند و شکایتی علیه سیدعلی خامنهای و فرماندهان ارشد سپاه و از جمله امیرعلی حاجیزاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه را گشودهاست. تیم حقوقی کانادایی بهدنبال دریافت دست کم یک میلیارد و یکصد میلیون دلار غرامت از حکومت جمهوری اسلامی است.
روز پنجشنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ دادگاه عالی انتاریو در کانادا به دنبال رسیدگی به شکایت بستگان قربانیان پرواز ۷۵۲ شلیک به هواپیمای اوکراینی را «عمدی و اقدامی تروریستی» دانست. چهار شاکی این پرونده علی خامنهای و فرماندهان سپاه و ارتش را متهم کردهاند.
جواد سلیمانی، همسر الناز نبیئی، یکی از قربانیان سرنگونی هواپیما که در کانادا زندگی میکند خبر دادهاست که مأموران امنیتی ایران خانواده قربانیان را تهدید به تجاوز جنسی کرده و گفتهاند «آنچه با پدر پویا بختیاری کردیم، با شما میکنیم»، خانواده او برای برگزاری چهلم فراخوان عمومی داده بودند ولی توسط وزارت اطلاعات بازداشت شدند.
در ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ غلامعباس ترکی، دادستان وقت نظامی تهران در مراسم معارفه دادستان نظامی جدید تهران اعلام کرد که کیفرخواست ۲۰۰ صفحهای پرونده هواپیمای اوکراینی برای ۱۰ نفر از متهمان صادر شدهاست.جلسه اول رسیدگی به پرونده در دادگاه نظامی یک تهران به ریاست قاضی ابراهیم مهرانفر در ۳۰ آبان ۱۴۰۰ تشکیل شد. جابجایی مداوم سامانه در طول شب، بدون انجام هماهنگی لازم با پست فرماندهی، عدم اشراف کافی به مفاد دستورالعملهای پدافندی مربوط، عدم تنظیم ناوبری یا شمالیابی سامانه بعد از جابجایی و خاموشی سامانه، اعلام آمادگی عملیاتی سامانه بدون تأمین لایههای ارتباطی پایدار، ضعف و عدم تلاش مؤثر برای برقراری ارتباط با پست فرماندهی به منظور شناسایی هدف کشف شده قبل از شلیک اول و دوم، توجیه ننمودن کارکنان عملیاتی سامانه به محیط پیرامونی و کریدورهای هوایی، از جمله اشتباهاتی است که درخصوص متهم ردیف اول این پرونده ذکر شدهاست و پس از ۲۰ جلسه در ۲۷ فروردین ۱۴۰۲ حکم بدوی متهمان بدین شرح صادر شد:
صدور این احکام در حالی است که سیدمحمود علیزاده طباطبایی که وکالت برخی از خانوادههای قربانی را در این پرونده بر عهده داشت در ۱۲ اسفند ۱۴۰۱ اتهام سه متهم اول این پرونده را محاربه و از احتمال صدور حکم اعدام برای آنان خبر داده بود.
دمیترو کولِبا، وزیر خارجه اوکراین، روز سهشنبه ۳۱ تیر ۱۳۹۹، در توئیترش نوشت که طرف ایرانی پذیرفتهاست «برای بحث دربارهٔ غرامت»، هفته آینده نمایندگانی را به اوکراین بفرستد. او با تأکید بر اینکه این دیدار برای پیشرفت و همچنین تحقق عدالت «بسیار مهم» است نوشت: انتظار دارم طرف ایرانی در هفته جاری زمان سفر و اعضای هیئت را مشخص کند. همزمان با انتشار این توئیت، محسن بهاروند، معاون حقوقی و امور بینالملل وزارت خارجه جمهوری اسلامی، هم تأیید کرد که هیأتی از ایران روزهای هشتم و نهم مرداد ۱۳۹۹ به اوکراین سفر خواهد کرد. همچنین او گفت که ریاست این هیئت را وی برعهده خواهد داشت و «به هر صورتی که توافق انجام شود، خسارت هم پرداخت میشود.».
روز دوشنبه ۶ مرداد ۱۳۹۹، وزیر خارجه اوکراین مرداد تأیید کرد که هیاتی از ایران، روزهای چهارشنبه و پنجشنبه جهت مذاکره دربارهٔ غرامت به این کشور سفر خواهند کرد. دیمیترو کولبا، وزیر خارجه اوکراین طی نشستی خبری قبل از سفر به ورشو، اظهار کرد: «با توجه به آنچه اتفاق افتاده کاملاً ایجاب میکند که از ایران بخواهیم بیشترین بها را به خاطر کاری که کردند، پرداخت کنند.». او تأکید کرد که اوکراین در طول این مذاکرات نماینده تمام کشورها و گروههایی خواهد بود که از این سانحه تأثیر پذیرفتهاند. وی گفت: «من نمیتوانم رقم نهایی غرامت را فاش کنم… ارقام پس از مشورتهای لازم به دست میآید.».
روز پنجشنبه ۹ مرداد ۱۳۹۹، خبرگزاریها در ایران از سفر یک هیئت از وزارت خارجه جمهوری اسلامی به کییف، خبر دادند. این هیئت، برای تبادل نظر دربارهٔ «ابعاد مختلف فنی و حقوقی حادثه» سرنگون شدن هواپیما به این کشور سفر کرده و روز پنجشنبه وارد کییف شدهاست. محسن بهاروند ریاست هیئت اعزامی را بر عهده دارد.
دومین دور مذاکرات ایران و اوکراین در خصوص سقوط هواپیمای اوکراینی دوشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۹ با حضور محسن بهاروند معاون امور حقوقی و بینالمللی وزارت خارجه در مرکز تحقیقات و اموربینالملل وزارت خارجه برگزار شد. رایزنیها دربارهٔ سه کارگروه تخصصی –هواپیمایی، نظامی و بازرسان جنایی و کارشناسان دادگستری خواهد بود.
یوگنی ینین، سرپرست هیئت مذاکرهکنندگان اوکراینی، دربارهٔ مسائل پرواز ۷۵۲ پیش از عزیمت به تهران به رادیو فردا گفت که تقاضای اوکراین از ایران روشن و تغییرناپذیر است: «غرامت پس از حقیقت» و گفت:
«به تلاشهایمان برای پیشبرد مذاکرات با ایران ادامه میدهیم. طی دور نخست، پرسشهایی را که به نظر ما همچنان بیپاسخ مانده مطرح کردیم و انتظار داریم طی دور دوم پاسخ آنها را بشنویم. متأسفانه مذاکرات بهسختی پیش میرود و وعدههای طرف ایرانی همیشه عملی نمیشود. طی دور دوم مذاکرات دربارهٔ غرامت بحث نخواهیم کرد. هدف اصلی ما، یافتن حقیقت است. باید بدانیم طی آن شب چه اتفاقاتی رخ داد. باید حقیقت را بدانیم هرچقدر تلخ و وحشتناک باشد.»
— یوگنی ینین، در مصاحبه با رادیو فردا
گوندوز مامدوف، معاون دادستان کل اوکراین، جمعه به خبرنگاران گفت هدف از دور دوم مذاکرات بهبود همکاری با تهران برای روشن شدن جزئیات سانحه پرواز ۷۵۲ است:
«دستیابی به حقیقت اولویت ماست اما تاکنون پیشرفت ما کند بوده. پنج استعلام به طرف ایرانی فرستادیم اما به هیچیک از سؤالاتمان پاسخ روشن ندادند. استعلام ما دربارهٔ هویت شش فرد تحت پیگرد قانونی که تهران دربارهٔ آنها خبر داد از ماه ژانویه بیپاسخ مانده. در مذاکرات پیشنهاد ارتباط مستقیم و تبادل اطلاعات بین نهادهای مرتبط در اوکراین و ایران را مطرح خواهیم کرد. راهی که تاکنون پیش رفتهایم، جواب نمیدهد.»
— گوندوز مامدوف، معاون دادستان کل اوکراین
یوگنی ینین، سرپرست هیئت مذاکرهکنندگان اوکراینی پس از اتمام مذاکره دوم به رادیو فردا گفت به مسئولان ایرانی گفته شده تحت هیچ شرایطی نمیپذیرند در ازای لاپوشانی حقیقت، پول دریافت کنند. وی تأکید کرد که این هدف تنها از آن او به عنوان سرپرست هیئت اوکراینی نیست، بلکه خانوادههای آسیبدیده هم این تقاضا را دارند.
«به طرف ایرانی صراحتاً گفتیم هدف اصلیمان نه دریافت غرامت، بلکه رسیدن به حقیقت است. تحت هیچ شرایطی نمیپذیریم در ازای لاپوشانی حقیقت پول دریافت کنیم. اول باید حقیقت را بدانیم و سپس بسته به جزئیات رویدادهایی که منجر به سرنگونی هواپیمای اوکراینی شد، غرامت را محاسبه خواهیم کرد.»
— یوگنی ینین، در مصاحبه با رادیو فردا
برخی از اعضای خانواده قربانیان هواپیمای اوکراینی، صبح روز سهشنبه ۲۹ مهرماه ۹۹، در مقابل مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت خارجه ایران تجمع کردند. آنها خواستار حضور یافتن یک نفر به نمایندگی از اعضای خانواده قربانیان در مذاکرات بین اوکراین و ایران پیرامون این پرونده و دیدار با اعضای هیئت اوکراینی شدند.
در ویدئوهایی که از تجمع امروز منتشر شد، محسن بهاروند، معاون حقوقی و بینالملل وزارت خارجه ایران به حاضران در تجمع توضیح میدهد که در مورد این پرونده کوتاهی نخواهد شد و «گزارش سانحه و بررسیها آماده شدهاست». اعضای خانواده قربانیان در واکنش به این مقام ارشد وزارت خارجه ایران میگویند که این گزارشها «دروغ است» و فرد دیگری هم به او میگوید که به مقامهای جمهوری اسلامی اعتماد ندارند و خواستار دیداری کوتاه با اعضای هیئت اوکراینی که این موضوع را پیگیری میکنند، هستند. یکی از اعضای حاضر در محل میگوید سرنگون کردن این هواپیما، «سانحه نبوده» و «جنایت علیه بشریت» بوده و فرد دیگری به اینکه مقامهای جمهوری اسلامی قربانیان این ماجرا را «شهید» خوانده، اعتراض میکند. خانواده قربانیان همچنین تأکید دارند که عاملان این ماجرا را «نمیبخشند» و اول باید محاکمه صورت بگیرد، بعد غرامت به خانوادهها پرداخت شود.
در گزارش ۱۷ صفحهای سازمان هواپیمایی کشوری ایران که روز شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۹ منتشر شد، روند رویدادهای روز سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی به ترتیب زمانی ذکر شدهاست.
این گزارش میگوید که علت اصلی شلیک موشک «خطای انسانی» به دلیل فراموش کردن مراحل الزامی «تنظیم مجدد راستای شمال» در یکی از سامانهها بودهاست که باعث «خطای ۱۰۷ درجهای» این سامانه شد.
سازمان هواپیمایی کشوری ایران در گزارش خود گفتهاست ساعت ۴ بامداد آن روز «بخش نظامی به بخش غیرنظامی کنترل فضای کشور» اطلاع داد فقط پروازهایی مجاز به برخاستن از باند فرودگاهها هستند که «از قبل توسط شبکه پدافند شناسایی شده و مجوز پرواز آنها توسط این شبکه صادر شده باشد». بنابر این گزارش، مجوز پرواز هواپیمای اوکراینی پس از هماهنگی با مراجع متعدد، سرانجام در ساعت ۶ و ۱۰ دقیقه به این هواپیما ابلاغ میشود. به نوشته سازمان هواپیمایی کشوری ایران، مسئول سامانه ضدهوایی که پس از «جابجایی» مراحل الزامی تنظیم شمال را «فراموش کرده» بود، در ساعت ۶ و ۱۳ دقیقه هواپیما را «هدف در حال نزدیک شدن به سامانه پدافند» تشخیص داد.
شماری از مقامهای جمهوری اسلامی پیش از این گفتهاند مسئول سامانه پدافند تلاش کرد با مسئولان ردههای بالاتر تماس و مجوز شلیک بگیرد. با این حال در گزارش سازمان هواپیمایی کشوری آمدهاست: کاربر سامانه ضدهوایی «بر روی بستر ارتباطی، به مرکز هماهنگی مربوط اعلام نمود» اما «اطلاعات ثبتشده نشان میدهد که پیام سامانه دفاعی با مرکز هماهنگی مبادله نشدهاست». این مسئول ضدهوایی سرانجام بدون دریافت پیامی، در ساعت ۶:۱۴:۴۱ یک موشک به سوی هواپیما شلیک میکند و موشک دوم نیز در ساعت ۶:۱۵:۱۱ شلیک میشود. با این حال به نوشته سازمان هواپیمایی کشوری، ثانیههایی پس از شلیک موشک دوم پیام «موفقیتآمیز نبودن عملکرد موشک» در سامانه نشان داده میشود اما کمی بعد، هواپیمای مسافربری «از قفل راداری سامانه خارج میشود».
انجمن خانوادههای جان باختگان، با اشاره به بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی در فرانسه، خواستار انجام تحقیقات بیطرفانه و جامع دربارهٔ جنایت سرنگونی این هواپیما شد. همچنین در بیانیهای این انجمن اشاره شده که خانواده قربانیان این هواپیما خواستار حضور یک نماینده از طرف خویش در جریان بازخوانی اطلاعات جعبه سیاه شدهاند ولی با این درخواست موافقت نشدهاست. در بخش دیگری از بیانیه انجمن خانوادههای جان باختگان پرواز ۷۵۲ با اشاره به کارشکنیهای ایران در بازخوانی جعبه سیاه و همچنین طرح بحث تعمیر جعبه سیاه در ایران، تأکید شدهاست که حکومت ایران «تمام تلاش خود را کرد که راز جنایتش را به جعبه سیاه تقلیل دهد».
خانواده قربانیان تأکید کردهاند که بازخوانی جعبه سیاه «اولین قدم در انجام تحقیقات نسبت به این جنایت است» و آنها اطلاعاتی که از این مسیر به دست میآید، «دل خوش» نکردهاند. این انجمن با اشاره به شواهدی چون «بازگذاشتن آسمان ایران در شرایط خطیر جنگی، اجازه دادن به پرواز هواپیمای خطوط هوایی اوکراین، شلیک چندین موشک به هواپیما، تخریب سریع صحنه سقوط و ترساندن شاهدان و سرکوب خانوادهها» تأکید کردهاست که آنها صرفاً به اطلاعاتی که از طریق جعبه سیاه به دست میآید، «دل خوش» نکردهاند.
پس از گذشت ۷ ماه از حادثه، تورج دهقانی زنگنه، رئیس سازمان هواپیمایی ایران، در روز ۲ شهریور ۱۳۹۹ خبر از بازخوانی جعبه سیاه (FDR و CVR) داد و گفت فرایند ثبت اطلاعات در جعبه سیاه ۱۹ ثانیه پس از برخورد موشک اول متوقف شده (پیش از برخورد موشک دوم) و مکالمات در کابین پرواز هنگام برخورد موشک اول، نشان دهنده بروز «مشکل الکترونیکی» در هواپیما است. او گفت:
«ثبت اطلاعات و ضبط کننده دادههای پروازی در زمان ۶:۱۴:۵۶ (۱۹ ثانیه پس از برخورد موشک اول) متوقف شدهاست. تا این زمان تمام متغیرهای پروازی ثبت شده شرایط عادی داشته و هواپیما تا قبل از این شرایط در شرایط پروازی فنی نرمال بود و در پروفایل پروازی پیشبینی شده قرار داشتهاست. جعبه سیاه ضبط کننده صدای درون کابین تا ۱۹ ثانیه پس از انفجار موشک مکالمات را ضبط کردهاست. در کابین پرواز سه نفر گروه پرواز حضور داشتند که یکی از آنها معلم بوده که هر سه متوجه شرایط غیرعادی بودند و متناسب با صدای غیرعادی کابین تا آخرین لحظه مشغول کنترل و هدایت هواپیما بودند. معلم خلبان درون کابین برخی راهنماییهای لازم را میدهد از این مکالمه میتوان نتیجه گرفت که هواپیما دچار مشکل الکتریکی شده که باعث میشود گروه پروازی واحد برق کمکی را روشن بکند و معلم خلبان تشخیص خود مبنی بر فعال بودن هر دو موتور هواپیما را در ثانیههای پس از انفجار به خلبانان اعلام میکند.»
وی اضافه کرد «انفجار موشک اول باعث آسیب قابل توجهی به هواپیما شده و برخورد قطعاتی ناشی از آن به هواپیما باعث قطع FDR و CVR در مدت زمان ۱۹ ثانیه بعد از آن شدهاست»:
«هیچ صدا یا نشانه ای از وضعیت کابین مسافران در صداها و اطلاعات ضبط شده وجود ندارد و نحوه صحبت و واکنش گروه پروازی نشان از سلامت جسمانی آنها در این لحظات بودهاست. با توجه به اینکه ضبط صدای کابین در ۱۹ ثانیه بعد از انفجار متوقف شدهاست و حداقل ۲۵ ثانیه بعد از انفجار اول موشک دوم به مجاورت هواپیما رسیدهاست تحلیلی دربارهٔ عملکرد و آثار موشک شلیک شده دوم از اطلاعات جعبه سیاه به دست نیامد.»
در نهایت دهقانی گفت «گزارش نهایی سانحه هواپیمای اوکراینی یک سال دیگر اعلام میشود.».
در روز ۱۰ام دی ماه ۱۳۹۹، سعید خطیبزاده، سخنگوی وزرات امور خارجه ایران اعلام کرد پیشنویس نهایی گزارش ایران از این حادثه را به کشورهای ذیربط ارسال کردهاند و طبق قوانین بینالمللی آنها دوماه فرصت دارند این پیشنویس را بررسی کرده و نظرات و سوالات خود را در رابطه با آن مطرح کنند. بعد از گذشت این دو ماه، این گزارش در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
پس از سقوط پرواز شماره ۷۵۲ تهران-کیف و درگذشت تمامی سرنشینان این هواپیما، جهت همدردی با خانوادههای جانباختگان، مراسمهایی در ایران، کانادا و آلمان برگزار شد. پس از انجام آزمایش تشخیص هویت و تحویل پیکرهای شناسایی شده به خانوادهها، در برخی از شهرها مراسم تشییع برگزار شد. پس از شش روز از حادثه از سوی بنیاد شهید، جانباختگان این پرواز شهید محسوب شدند.
در این رابطه شهرهای مختلفی از ایران شاهد مراسمهای یادبود به شکلهای مختلف بود. از جمله ساری، بابل، پیشوا، اردبیل، بروجرد، ملایر، یزد، مهریز، قم، رشت، کرمانشاه، مشهد، کرج، شیراز، قزوین، دماوند، گرگان و هیئتهای مذهبی تهران. همچنین در کانادا نیز خانوادهها، همکاران و دوستان جانباختگان برای قربانیان حادثه مراسم برگزار کردند از جمله در شهر ادمونتون و دانشگاه تورنتو. در آلمان نیز در مسجد امام علی هامبورگ مراسم یادبود از سوی مرکز اسلامی هامبورگ برگزار میشود.
این رویداد تنها چند ساعت بعد از بحران سیاسی شدید بین ایالات متحده و ایران رخ داد. درست پس از زمانی که ایران اعلام کرد در پاسخ به حمله هوایی آمریکا به فرودگاه بینالمللی بغداد به پایگاه هوایی عینالاسد که مقر نیروهای آمریکایی در کشور عراق است، ۱۵ موشک شلیک کردهاست، سانحهٔ پرواز ۷۵۲ رخ داد. پس از این حمله اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده، در یک نوتام، پرواز همه هواپیماهای غیرنظامی آمریکایی را در آسمان ایران، عراق، دریای عمان و خلیج فارس ممنوع اعلام کرد. اگرچه هشدار آمریکا در مورد هواپیماهای غیرآمریکایی الزامآور نیست، اما بسیاری از خطوط هوایی هنگام تصمیمگیری در مورد ایمنی پرواز، بهویژه پس از سقوط پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی در سال ۲۰۱۴، به آن توجه میکنند. به همین خاطر تعدادی از خطوط هوایی از جمله هواپیمایی سنگاپور، کا ال ام، ایرفرانس، ایر ایندیا و کانتاس در پروازهای خود بازنگری کردند. همچنین برخی شرکتهای هواپیمایی فعال در منطقه، مانند لوفتهانزا، هواپیمایی امارات و فلایدبی بخشی از پروازهای خود را به فرودگاههای ایران و عراق لغو کرده یا تغییرات عملیاتی دیگری را انجام دادند.
طبق بند ۱ ماده ۲۰ کنوانسیون ورشو که هر دو کشور ایران و اوکراین عضو آن هستند، اوکراین مسئولیت این سقوط را بر عهده ندارد و ایران باید غرامتهای لازم به خانوادهها پرداخت کند. این ماده میگوید: «اگر متصدی حمل و نقل ثابت کند که خود و عاملان او کلیه تدابیر لازم را برای جلوگیری از بروز خسارت اتخاذ نمودهاند یا آن که اتخاذ چنین تدابیری برای او و عاملان او مقدور نبودهاست مسئول نخواهد بود.»
بیمه مرکزی ایران نیز با اشاره به اینکه هواپیما سقوط نکرده و ساقط شدهاست، وظیفه پرداخت خسارت هواپیما و غرامت به خانوادهها را بر عهده ایران و نه شرکتهای بیمهای که هواپیما و پرواز را بیمه کرده بودند، عنوان کردهاست.
دولت ایران قرار است مبلغ ۱۵۰ هزار دلار را به خانوادهها و وراث همه جانباختگان این پرواز پرداخت کند. این مبلغ پرداختی برای همه جانباختگان مستقل از ملیت، تابعیت و جنسیت یکسان است. این مبلغ در لایحه بودجه ۱۴۰۰ از صندوق ذخیره ارزی تأمین شدهاست. با توجه به اینکه پرداخت این غرامت بازگشت سرمایه ندارد، برداشت این مبلغ از صندوق ذخیره ارزی، عملاً انحراف از اهداف تعریف شده برای صندوق توسعه است. علاوه بر پرداخت غرامت به خانوادهها، دولت ایران باید غرامت هواپیمای سرنگون شده را به اوکراین نیز پرداخت کند. این غرامت به همراه غرامت پرداختی به خانوادهها حدود ۲۰۰ میلیون یورو برآورد شدهاست. تمام این غرامت از صندوق مذکور برداشت خواهد شد.
خانوادههای قربانیان این حادثه تأکید دارند اول باید محاکمه انجام شود و سپس غرامت به خانوادهها پرداخت شود. حامد اسماعیلیون، نماینده خانوادههای قربانی از طرف خانوادهها گفت: «دولت ایران به عنوان پیمانکار سپاه پاسداران عمل میکند، یکی میکشد و دیگری غرامت میدهد. اما اینبار متفاوت است. همه خانوادهها متحد و یکصدا هستند. ما قبل از حقیقت، دادگاه و عدالت غرامت نمیخواهیم.»
کانادا، بریتانیا، سوئد و اوکراین، ایران را به ایجاد مانع در جبران خسارت برای خانواده قربانیان هواپیمای اوکراینی متهم کردند. وزرای خارجه این چهار کشور در بیانیه ای مشترک ناامیدی عمیق خود را از اینکه جمهوری اسلامی ایران درخواستهای متعددشان برای مذاکره در مورد غرامت را نپذیرفتهاست ابراز کردند. گروه همآهنگی و واکنش بینالمللی برای قربانیان پرواز PS۷۵۲ در بیانیه خود گفتند در صورتی که ایران به اجتناب از مذاکره با این گروه ادامه دهد، گروه همآهنگی چارهای جز بررسی جدی سایر اقدامات و تدابیر برای حل این موضوع در چارچوب حقوق بینالملل نخواهد داشت.
در رابطه با سقوط هواپیمای تهران کیف در دیماه ۱۳۹۸ آثار هنری متفاوتی از سوی هنرمندان تولید و منتشر شد از جمله تصاویر گرافیکی که منتشر شد و همچنین اشعاری که در این زمینه سروده شد.
موشن پوستری با عنوان «آه از غمی که تازه شود با غمی دیگر» منتشر شد. به گزارش خبرگزاری فارس، دیوارنویسی میدان ولی عصر تهران نیز به مناسبت ایام سقوط هواپیمای اوکراینی تغییر کرد که حاوی این بیت شعر نوشت شده بود «آه از غمی که تازه شود با غمی دگر/ جز همدلی نباشدمان مرهمی دگر» در این دیوارنگاره اسامی جانباختگان نیز در زمینه مشکی درج شدهاست.
مهدی یراحی خواننده پاپ در آستانهٔ سالگرد سانحهٔ پرواز ۷۵۲ هواپیمای اوکراینی، موزیک و موزیک ویدئوی «عکس شد» را با این مضمون و به یاد قربانیان این سانحه منتشر کرد.
علی عظیمی در سالگرد این حادثه، موزیک ویدئوی «خونه باهار» را به یاد قربانیان این حادثه منتشر کرد. این موزیک ویدئو از کنارهم گذاشته شدن ویدئوهای کوتاهی از قربانیان این حادثه ساخته شدهاست.
شاهین نجفی و بابک امینی در سالگرد این حادثه، ترانه ای به نام «پرواز» را به یاد قربانیان این سانحه منتشر کردند. نجفی و امینی همچنین چند روز قبل از انتشار موزیک، دموی این ترانه را به صورت زنده اجرا کردند و در توضیحات آن این ترانه را به بازماندگان این حادثه تقدیم کردند.
حسین رجبیان فیلمساز و زندانی سیاسی در پی سانحه پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین فیلم خود «تحت عنوان آفرینش بین دو سطح» را برای همراهی با مردم ایران و داغداران حادثه هواپیمای اکراین بهصورت رایگان در اینترنت منتشر نمود.
فیلم مستند ۷۵۲ یک عدد نیست ساختهٔ بابک پیامی، که به زندگی حامد اسماعیلیون پس از حادثه میپردازد، در جشنواره بینالمللی فیلم تورنتو ۲۰۲۲ اکران شدهاست.
ویدیوی تقطیعشدهٔ سخنان او چند ساعت پس از برپایی جلسهٔ غیرعلنی مجلس، در تلویزیون ایران پخش شد«ما خودمان منشأ این فرضیه بودیم که موشک ما، هواپیما را ساقط کردهاست. اگر ما مطرح نمیکردیم هیچکس نمیتوانست متوجه شود».
گفتند شما میدانید بچههای شما چه جایگاهی دارند و از شهید وسط وسط جبهه جنگ هم نقششان بیشتر است. حالا هی توصیف و توصیف، وسط جبهه جنگ و وسط خط مقدم. میگفتند میدانید اگر اینها نبودند، چه جنگی میشد؟ گفت اگر که این اتفاق نمیافتاد، ۱۰ میلیون جمعیت کشته میشدند و این واقعه باعث شد که این جنگ رخ ندهد.
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین در ویکیگفتاورد موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بینالمللی اوکراین, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.