پاسخ به تاریخ

این کتاب بعد‌ها به زبان انگلیسی و زبان فارسی برگردانده شد. محمدرضا شاه در پیشگفتار دربارهٔ کتاب می‌گوید:

پاسخ به تاریخ

نویسنده(ها)	هانری بونیه
عنوان اصلی	Réponse à l'histoire
کشور	بریتانیا
زبان	فرانسوی
موضوع(ها)	خاطرات شاه اسبق ایران در تبعید پس از انقلاب اسلامی ایران
گونه(های) ادبی	خودزندگی‌نامه
ناشر	انتشارات استین و دی (سپتامبر ۱۹۸۰)
انتشار به انگلیسی	۱۹۸۰
شمار صفحات	۳۴۵
شابک	شابک ‎۰−۸۱۲۸−۲۷۵۵−۴

در این کتاب قصد دارم نشان بدهم که چرا در راه رسیدن به اهدافم پافشاری می‌کردم؛ و چرا می‌خواستم جامعه‌ای بر اساس عدالت اجتماعی، و نه مبارزه طبقاتی بنا کنم؛ جامعه‌ای که همه در آن یکپارچه و وابسته به یکدیگر باشند؛ و گفتنی است چون با همه کشورهای جهان_ چه دنیای غرب، چه کشورهای بلوک شرق و چه جهان سوم_ حسن تفاهم داشتم، این امکان برایم فراهم آمد که بتوانم در محیطی آکنده از صلح و صفا، کوشش خود را برای رساندن ایران به سوی تمدن بزرگ دنبال کنم.

نسخه‌های اصلی

• Réponse à l'histoire، به کوشش Millard, Christian.، Paris: Ed. Albin Michel، ۱۹۷۹
• The Shah's Story، به کوشش Waugh, Teresa.، London: Michael Joseph Ltd، ۱۹۸۰
• Answer to History، به کوشش Waugh, Teresa.، New York: Stein & Day، ۱۹۸۰

برگردان فارسی

مشخص نیست که چه کسی نخستین بار این کتاب را به زبان فارسی برگردانده است اما حسین ابوترابیان در مقدمه‌ای که بر ترجمه این کتاب نوشته‌است؛ افزوده که در خاطرات احمدعلی مسعود انصاری با نام من و خاندان پهلوی چنین آمده‌است:

وقتی شاه در مکزیک به سر می‌برد، سید حسین نصر و هوشنگ نهاوندی برای ترجمه کتاب پاسخ به تاریخ به مکزیک فراخوانده شدند. بنا بود نهاوندی ترجمه فارسی کتاب و نصر آن را به انگلیسی ترجمه کند…

تفاوت نسخ

برخی تفاوت‌ها در نسخه انگلیسی و نسخه فرانسوی کتاب به چشم می‌خورد. از آن جمله در صفحه ۱۷۱ نسخه انگلیسی دربارهٔ تفویض نخست وزیری به شاپور بختیار آمده‌است که محمدرضا شاه با اکراه و تحت فشار بریتانیایی‌ها به آن تن داده‌است؛ در حالی که چنین پاراگرافی در نسخه فرانسوی و فارسی موجود نیست:

"It was with some reluctance and under foreign pressure that I agreed to appoint him Prime Minister" and later it is written that Bakhtiar's appointment was endorsed by Britain's former foreign secretary whom pleaded Shah to leave the country.

مطابق توضیح هوشنگ نهاوندی، مترجم فارسی کتاب از نسخه فرانسوی، در کتابش "آخ‍ری‍ن روزه‍ا: پ‍ای‍ان س‍ل‍طن‍ت و م‍رگ ش‍اه" گفته که این تفاوت‌ها به این علت وجود دارند که ترجمه نسخه انگلیسی بعد از نسخه فرانسوی آماده شده و تغییرات مطابق نظر خود شاه بوده که در روزهای پایانی عمر نظری منفی نسبت به بریتانیا و آمریکا بخاطر عدم حمایت از حکومت وی پیدا کرده بوده‌است.

تئوری توطئه

به گفته یرواند آبراهامیان، آخرین وصیت سیاسی محمدرضا شاه یعنی کتاب پاسخ به تاریخ عجیب است. شاه مدعی شده هدف اصلی بریتانیایی‌ها از حمله به ایران در سال ۱۳۲۰، رهایی از شر پدرش بود چون به واسطه لغو امتیاز نفتی، خشم آنان برانگیخته شده بود. به باور محمدرضا شاه، بریتانیایی‌ها همراه با شرکت‌های نفتی و «روحانیون مرتجع» عملاً انقلاب اسلامی را به تلافی دفاع او از اوپک و آرمان فلسطینی‌ها طراحی کرده بودند. هم فلسطینی‌ها و هم اسرائیلی‌ها از شنیدن چنین سخنانی شگفت زده می‌شدند. شاه به هنگام مرگ مدعی شد که سیا به همراه ام‌آی۶ انقلاب ۱۳۵۷ را طراحی کردند. او لفاظانه می‌پرسد: «چه کسی پول تظاهراتی را داده که شرکت کنندگانش زلف سیاه و بلوند داشته‌اند؟ این هیبت به ندرت در ایران دیده می‌شود.» وی پیدایش و گسترش حزب توده و نیز ترور ناموفق خودش توسط فداییان اسلام را به بریتانیا مربوط می‌داند و می‌نویسد «ما همیشه مشکوک بودیم که مصدق مامور انگلیسی هاست».

شاه در این کتاب بیان می‌دارد که ملقمه‌ای عجیب از روحانیون شیعه، چپ‌گراها، رسانه‌های غربی، شرکتهای عمده نفتی و دولتهای بریتانیایی و آمریکایی شروع به تخریب کشور -در حال توسعه سریع- ایران نمودند.

متن کامل کتاب پاسخ به تاریخ با نگارش تحت وب^{[پیوند مرده]}

• پهلوی، محمدرضا (۱۳۷۱)، پاسخ به تاریخ، ترجمهٔ حسین ابوترابیان، تهران