همسران علی بن ابی‌طالب: فهرست زنان علی بن ابی‌طالب

واقدی گزارش می‌کند که وقتی علی بن ابی‌طالب از دنیا رفت، ۴ همسر به نام‌های لیلی تمیمی، ام البنین کلابیه، اسماء بنت عمیس و امامه بنت زینب را در نکاح داشت و غیر از آنان ۱۸ ام ولد برای علی گزارش می‌کند. به گزارش دانشنامه ایرانیکا، علی ۹ زن و چندین کنیز داشت و دارای ۱۴ پسر و ۱۹ دختر بود که از میان آنان حسن، حسین، زینب، محمد حنفیه و عباس مشهورترند. طبق منابع شیعی تعداد کل فرزندان علی ۲۷ یا ۲۸ بود. مادر محمد حنفیه، کنیزی آزادشده به نام خوله دختر جعفر حنفیه بود. از میان فرزندان علی، ۵ نفر صاحب نسل شدند.

علی بن ابی‌طالب، امام اول شیعیان و خلیفه چهارم و از خلفای راشدین به روایت اهل سنت است. و به تاریخ ۱۳ رجب سال ۳۰ عام الفیل در مکه به دنیا آمد. پدرش ابوطالب از بزرگان مکه بود. وی پسر عموی محمد و اولین مؤمن به پیامبری او بوده‌است. وی در باورهای اسلامی، از اصحاب کسا است و از مهمترین اهل بیت محمد به حساب می‌آید. وی به تاریخ ۱۹ رمضان سال ۴۰ ه‍.ق بر اثر ضربت شمشیر ابن ملجم مرادی در مسجد کوفه جراحت برداشت و دو روز بعد در ۲۱ رمضان همان سال درگذشت.

 

اولین ازدواج علی، ازدواج او با فاطمه زهرا، دختر محمد پیامبر اسلام است. بر اساس آنچه منابع شیعی گزارش می‌کنند، این ازدواج از جمله کرامت‌های الهی علی بن ابی‌طالب بشمار می‌رود. روز این ازدواج، ۱۶ روز پس از مرگ رقیه دختر محمد (همسر عثمان) و پس از واقعه بدر صورت گرفته‌است. این ازدواج در شوال و در شهر مدینه رخ داده‌است. برخی منابع تاریخ این ازدواج را سوم ذی حجه دانسته‌اند. علی در دوران حیات فاطمه، با وجود آنکه اسلام تعدد زوجات را امری مباح تلقی می‌کرد، با زن دیگری ازدواج نکرد. جعفر صادق در بیان دلیل این عدم ازدواج متذکر می‌شود که علی در این دوران از تعدد زوجات منع شده‌بود. فاطمهٔ زهرا، دختر محمد و خدیجه، همسر علی بن ابی‌طالب، مادر حسن و حسین، و یکی از پنج عضو آل عباست. نسل علی از فاطمهٔ زهرا به‌عنوان شریف یا سید شناخته می‌شوند. آن‌ها به‌عنوان تنها نسل بازمانده از محمد، مورد احترام شیعه و سنی اند. علی تا زمانی که فاطمه زنده بود همسر دیگری نداشت، اما پس از او با زنان متعددی ازدواج کرد. به‌جز ۴ فرزندی که از فاطمه داشت، بقیه فرزندانش از همسران دیگر او بودند.

بر اساس داستانی که برخی منابع گزارش کرده‌اند؛ در میانه زندگی مشترک علی و فاطمه، علی از جویره دختر ابوجهل خواستگاری می‌کند. به نقل این داستان، این کار بر فاطمه گران می‌آید و محمد نیز با این ازدواج مخالفت می‌کند. با این وجود منابع مختلفی در اصل ماجرای خواستگاری علی از دختر ابوجهل، تردیدهایی را مطرح کرده‌اند. این ماجرا در آثاری چون صحیح بخاری، صحیح مسلم و سنن ترمذی گزارش شده‌است. علی میلانی، این روایت را در کتاب خواستگاری ساختگی مورد نقد محتوایی و سندی قرار داده‌است.

واقدی گزارش می‌کند که وقتی علی بن ابی‌طالب از دنیا رفت، ۴ همسر به نام‌های لیلی تمیمی، ام البنین کلابیه، اسماء بنت عمیس و امامه بنت زینب را در نکاح داشت و غیر از آنان ۱۸ ام ولد برای علی گزارش می‌کند. شبیه این گزارش در منابع مختلفی چون مطالب السئول و مناقب ابن شهرآشوب نیز گزارش شده‌است. به گزارش دانشنامه ایرانیکا و دانشنامه اسلام، علی ۹ زن و چند کنیز داشت و دارای ۱۴ پسر و ۱۹ دختر بود که از میان آنان حسن، حسین، عباس، و محمد حنفیه مشهورترند. طبق منابع شیعی تعداد کل فرزندان علی ۲۷ یا ۲۸ بود. مادر محمد حنفیه، کنیزی آزادشده به نام خوله دختر جعفر حنفیه بود. از میان فرزندان علی، ۵ نفر صاحب نسل شدند. آنچه مشهور است، علی بن ابی‌طالب در دوران حیات خود، با هفت زن به صورت رسمی عقد ازدواج دائم داشته‌است. اربلی این هفت همسر را، فاطمه زهرا، حوله، لیلی، ام‌البنین، اسماء، امامه و ام سعید گزارش می‌کند. اربلی باقی این همسران را، ام ولد دانسته‌است. در این میان منابع دیگری چون ابن شهرآشوب، گزارش‌های متفاوت دیگری را نیز گزارش کرده‌اند که بر اساس آنها، علی تا ۱۲ همسر داشته‌است. طبق تعریف حلی در جامع الشرایع، ام ولد کنیزی است که از مولا و صاحب خویش صاحب فرزند شده‌باشد. بر اساس قوانین اسلامی، صاحب ام ولد حق فروش کنیز خود را ندارد و فرزند او نیز آزاد می‌باشد و پس از مرگ صاحب، از سهم الارث فرزندش، آزاد می‌شود.

^{راهنمای فهرست: ((      ن/م = نامشخص) (قـ. ه = قبل از هجرت) (پـ. ب = بعد از بعثت) (هـ. ق = هجری قمری))}