مرگِ یزدگرد نمایشنامهای تاریخی از بهرام بیضایی است دربارهٔ مرگِ یزدگردِ سوّم، نوشته به سالِ ۱۳۵۸، که نخستین بار پاییزِ همین سال در تئاترِ شهرِ تهران به کارگردانیِ نویسنده به نمایش درآمد.
سالِ ۱۳۶۰ بیضایی فیلمی هم از این نمایشنامه ساخت.
مرگ یزدگرد | |
---|---|
نویسنده | بهرام بیضائی |
کارگردان | بهرام بیضائی |
شخصیتها | آسیابان زنِ آسیابان دختر سردار موبد سرکرده سرباز |
تاریخ نخستین نمایش | ۱ مهرِ ۱۳۵۸ |
جای نخستین نمایش | تالارِ چهارسو، تئاترِ شهر، تهران |
زبان اصلی | فارسی |
فضا | آسیابی در مرو در زمانِ حملهٔ اعراب به ایران، اوایلِ دههٔ ۶۵۰ (میلادی) |
«... پس یزدگرد به سوی مرو گریخت و به آسیابی درآمد. آسیابان او را در خواب به طمع زر و مال بکشت…»
- — تاریخ!
– نوشتهٔ نخستین صفحهٔ نمایشنامه و نخستین صحنهٔ فیلم، یادآورِ بخشِ مربوط از تاریخِ طبری (حدودِ ۳۰۰ هجریِ قمری)
نمایشنامه برگرفته از داستانِ یزدگردِ سوّم است که از جنگِ مسلمانان به مرو میگریزد و در آسیابی پناه میگیرد. داستان از زبانِ آسیابان و زنِ آسیابان و دخترشان بیان میشود و همه روایتها با هم تفاوت دارد.
موبد و سرکرده و سردارِ سپاهِ یزدگردِ سوّم در آسیابی نزدیکِ مرو گردمیآیند تا آسیابان (و زن و دخترش) را به جُرمِ کُشتنِ پادشاه محاکمه کنند. روایتهای آسیابان و همسر و دخترش با هم نمیخواند: یکی میگوید پادشاه را به خاطرِ تجاوز به همسرش کشته، دیگری میگوید جسدی که با جامهٔ پادشاه بر میانهٔ آسیاب افتاده آسیابان است که به دستِ پادشاه کشته شده تا همه باور کنند که پادشاه مردهاست. بیرون از آسیاب سپاهِ شاه با اعرابِ مسلمان در جنگ و گریز است. داوری که به پایان میرسد و صاحبمنصبان حکم بر برائتِ آسیابان و خانوادهاش میدهند، سربازی خبر از سررسیدنِ اعراب میآورد. همسرِ آسیابان میگوید که داوری به پایان نرسیدهاست و اینک داورانِ اصلی، با درفشهای سیاه، از راه میرسند:
«شما را که درفش سپید بود، این بود داوری! تا رای درفش سیاه آنان چه باشد!»
. . . زبان در خور معنای مهیب انقراض یک دوره از تاریخ و یا دورههای انقراضی است، فخامت زبان از عهدهٔ مهابت مرگ تاریخی برمیآید. آهنگ چنین زبانی از صلب تاریخ چکیده و از رحم مرگ زاییدهاست. . . .
رضا براهنی، ۱۱ مهرِ ۱۳۶۹
بیضایی این نمایشنامه را سالِ ۱۳۵۸ نوشت. متنش نخستین بار در شمارهٔ ۱۵ کتاب جمعه (۲۴ آبانِ ۱۳۵۸) و بعد در سالِ ۱۳۵۹ توسّطِ انتشاراتِ روزبهان (تهران) به صورتِ کتاب منتشر شد. سپستر چاپِ کتاب به انتشاراتِ روشنگران رسید.
این نمایشنامه بیش از یک بار به انگلیسی ترجمه شدهاست: ترجمهٔ منوچهر انور با نامِ Death of Yazdgerd در تهران و سان فرانسیسکو چاپ شدهاست و ترجمهٔ انگلیسیِ دیگری به قلمِ سهیل پارسا و برایان کویرت و پیتر فاربریج به نامِ The Death of the King در کانادا در کتابِ Stories from the Rains of Love and Death: Four Plays from Iran. ترجمههای دیگری هم به زبانهای دیگر، از جمله بنگالی (کارِ سودیپتو چاترجی) و آلمانی (کارِ نیلوفر بیضایی)، و فرانسوی از مرگ یزدگرد هست که اغلب برای نمایش تهیه شدهاست.
بهرام بیضایی را با اجرای مرگ یزدگرد در اوج دیدم.
مرگ یزدگرد نخستین بار از ۱ مهر تا ۲۰ آبانِ ۱۳۵۸ به کارگردانیِ بیضایی در تالارِ چهارسوی تئاترِ شهرِ تهران اجرا شد.
نام | نقش |
---|---|
سوسن تسلیمی | زن |
مهدی هاشمی | آسیابان |
یاسمن آرامی | دختر |
امین تارخ | سردار |
محمود بهروزیان | موبد |
کریم اکبری | سرکرده |
یعقوب شکوری | سرباز |
نخست قرار بود نقشِ زنِ آسیابان را فخری خوروش بازی کند و نقشِ دختر را سوسن تسلیمی و نقشِ آسیابان را اکبر زنجانپور.
پس از اجرای بیضایی نیز این نمایشنامه نمایشهای فراوانی به زبانهای گوناگون داشتهاست: از هند تا مدرسهٔ درامِ ییل. مثلاً در سالِ ۱۳۷۰ در دهمین جشنوارهٔ تئاترِ فجر مرگ یزدگرد به کارگردانیِ گلاب آدینه بر صحنه رفت. و گروهِ وانلایت این نمایشنامه را به سالِ ۲۰۰۵ میلادی در کانادا نمایش داد.
بیضایی سالِ ۱۳۶۰ این نمایشنامه را با همان بازیگرانِ نمایشِ ۱۳۵۸ (به استثنای یعقوب شکوری، که به جایش علیرضا خمسه آمد) به فیلم درآورد.
نویسنده نمایشنامه، ظاهراً بازگوکننده تفکر روشنفکرانی است که بر اساس مشاهده «واقعیت» چنان که هست، بر آنند که طبقه زحمتکش در ایران هنوز به آن مرحله از آگاهی نرسیده است که خود را «مامای» تاریخ بداند.
غفّار حسینی، آبانِ ۱۳۵۸
بعضِ ناقدان نوعِ روایتگری در مرگ یزدگرد و استفاده از قضاوتهای گوناگون پیرامونِ یک رویداد را متأثّر از راشومون اثرِ آکیرا کوروساوا دانستهاند.
کنایههای احتمالیِ بیضایی با ویلیام شکسپیر (آنجا که سخن از خوردنِ اسبِ شاه است) و کارل مارکس (آنجا که میگوید آسیابان دایه و ماما نیست) در این نمایشنامه از زمانِ نخستین نمایش شناخته بودهاست.
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به مرگ یزدگرد در ویکیگفتاورد موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article مرگ یزدگرد, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.