مَرز یا سَرحَد به خط فاصلهٔ میان کشورها برای تعیین حکومت و جغرافیای سیاسی گفته میشود.
بر اساس تعریف آخرین حد قلمرو زمینی، دریایی، هوایی و زیرزمینی هر کشور را مرز آن کشور مینامند.
مرز مهمترین عامل تشخیص و جدایی یک کشور از کشور همسایه است.
خط مرزی، خطی اعتباری و قراردادی است که به منظور تحدید حدود یک کشور روی زمین و اسناد مرزی مشخص میشود. خطوط مرزی میان کشورها گاهی به وسیله عوارض طبیعی مانند ژرفگاهها و میانآبها و گاهی با استفاده از خطوط فرضی و قراردادی (مانند بخش عمدهای از مرز میان کانادا و آمریکا که برابر با مدار ۴۹ درجه میباشد) تعیین و توافق شدهاست.
هر کشوری که به آبهای آزاد دسترسی دارد، به ناچار دارای مرز دریایی است. مجمع الجزایرها مانند فیلیپین و برخی از کشورهای جزیرهای مانند ایسلند، صرفاً دارای مرز دریایی میباشند. از نظر حقوقی، قوانین حاکم بر آبهای ساحلی با قوانین حاکم بر خاک یک کشور متفاوت است. در بخشی از آبهای ساحلی که به آبهای سرزمینی معروفند و در داخل مرز دریایی هرکشور جای میگیرند، کلیه حقوق آبها و عمق دریاها متعلق به کشور مربوط بوده ولی حق عبور بیضرر کشتیهای سایر کشورها به رسمیت شناخته میشود. همچنین در بعضی مناطق دریایی مثل منطقه انحصاری-اقتصادی یا فلات قاره، کشور ساحلی تنها از بخشی از حقوق برخوردار است مانند استفاده از منابع زیر بستر دریا یا اکتشاف و استخراج نفت یا ماهیگیری در این مناطق کشتیرانی سایر کشورها آزاد است.
بر اساس مقررات حقوق بینالملل از جمله کنوانسیون سازمان ملل متحد دربارهٔ حقوق دریا و کنوانسیون ژنو راجع به دریای سرزمینی و منطقه نظارت، مرز دریای سرزمینی، معمولاً به خط فرضی ای گفته میشود که فاصلهای برابر با حداکثر دوازده مایل دریایی (هر مایل دریایی امروزه معادل دقیقاً ۱۸۵۲ متر تعریف میشود) از خط مبدأ ساحل هر کشور دارد. این مرز برای منطقه نظارات ۲۴ مایل و برای مناطق فلات قاره و انحصاری اقتصادی ۲۰۰ مایل است. خط مبدأ معمولاً خط ساحل در پایینترین حالت جزر در فصل بهار است که به خط مبدأ عادی نیز شهرت دارد
اما در بسیاری از موارد تعیین حد جزر به دلیل دندانه دار و مضرس بودن ساحل امکانپذیر نیست. به همین دلیل بسیاری از کشورها (مانند ایران، نروژ، چین و…) اقدام به ترسیم خطوط مبدأ مستقیم میکنند. در این روش پیشرفتهترین برآمدگیهای ساحلی توسط خطوط مستقیم به هم متصل میشوند، به این ترتیب آبهای پشت خط مبدأ تحت نظام آبهای داخلی کشور ساحلی قرار میگیرند.
در بخشهایی از دریا که عرض دریا کمتر از حد لازم است، برای تعیین مرز دریای سرزمینی خط منصف، ملاک عمل خواهد بود. اما بر اساس بند ۱ مواد ۸۳ و ۷۴ کنوانسیون حقوق دریاها (مونته گو بی ۱۹۸۴) تحدید مرزها در مناطق انحصاری-اقتصادی و فلات قاره «اصل انصاف» است. همچنین در نزدیکی مرز خشکی دو کشور، خط عمود بر ساحل (خط میانه)، مرز دریایی دو کشور را تشکیل میدهد.
علاوه بر مرزهای زمینی و دریایی، هر کشوری بر آسمان و منابع زیرزمینی خود نیز مالکیت دارد. از همین رو مرزهای زیرزمینی و حریم هوایی شکل میگیرد.
در بسیاری از مواقع، رودها به عنوان خطوط مرزی میان دو کشور تعیین و توافق میشوند. در اکثر موارد خط مرزی از عمیقترین بخش رود (تالوگ) گذشته و گاهی نیز خط منصف عرض رود ملاک قرار میگیرد. در دریاچههای مرزی معمولاً ملاک، خط منصف است. رودخانه مرزی رودخانه ایست که تمام، قسمت یا قسمتهایی از آن مرز مشترک دو کشور را تشکیل دهد.
به بخشی از آبادیها و زمینهای کشور که در مجاورت مرزها قرار دارند اراضی مرزی گفته میشود. عمق نوار مرزی فاصله ایست از خط مرزی با عرض معینی به داخل دوکشور که به وسیلهٔ توافقات و قراردادهای دوجانبه تعیین میشود.
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ مرز موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article مرز, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.