سید محمود حسابی (۱۲۸۱–۱۳۷۱) فیزیکدان، سناتور و یکی از وزیران فرهنگ در زمان سلطنت پهلوی و یکی از پیشگامان آموزش فیزیک و مهندسی دانشگاهی به روش نوین در ایران بود.
وی از سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۱ وزیر فرهنگ ایران در کابینه محمد مصدق بود.
سید محمود حسابی | |
---|---|
زادهٔ | ۴ اسفند ۱۲۸۱ ۲۳ فوریهٔ ۱۹۰۳ میدان شاهپور، بازارچه قوام الدوله، تهران |
درگذشت | ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ ۳ سپتامبر ۱۹۹۲ (۸۹ سال) بیمارستان قلب دانشگاه ژنو، سوئیس |
علت مرگ | بیماری قلبی |
آرامگاه | تفرش |
محل زندگی | ایران، فرانسه، آمریکا، لبنان، ایتالیا |
ملیت | ایرانی |
دیگر نامها | پروفسور حسابی، دکتر حسابی |
تحصیلات | دکترای فیزیکلیسانس مهندسی معدنلیسانس ادبیاتلیسانس مهندسی راه و ساختمان |
محل تحصیل | دانشگاه تهران دانشگاه سوربن دانشگاه آمریکایی بیروت |
پیشه | فیزیکدان، سناتور، وزیر فرهنگ |
همسر(ها) | صدیقه حائری |
فرزندان | سید ایرج حسابی انوشه سادات حسابی |
والدین | گوهرشاد حسابی سید عباس معزالسلطنه |
خویشاوندان | محمد حسابی(برادر) |
وبگاه | |
یادداشتها | |
محمود حسابی در ۳ اسفند سال ۱۲۸۱ هجری خورشیدی (۱۳۲۱ ه.ق) در تهران، از پدر و مادر تفرشی زاده شد. پدرش سید عباس معزالسلطنه شغل دولتی داشت و از طرف وزارت امور خارجه به ماموریتهایی میرفت. پدربزرگش حاج میرزا علی حسابی (یمینالملک) در زمان احمد شاه قاجار در کابینه فرمانفرما وزیر مالیه بود. پس از سپری شدن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات گردیدند. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارتهای دور از وطن در مدرسه کشیشهای فرانسوی آغاز کرد. در همان زمان تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی را نزد مادر فداکار و متدین خود (خانم گوهرشاد حسابی) فرامیگرفت. او قرآن و دیوان حافظ را از حفظ میدانست. او همچنین بر کتب بوستان سعدی، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشآت قائم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود. او در نواختن ویولن و پیانو مهارت داشت. وی در چند رشته ورزشی نیز موفقیتهایی کسب کرد، از جمله کسب مدرک نجات غریق در رشته شنا در دوران نوجوانی در بیروت.
شروع تحصیلات متوسطه او همزمان با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو به مدت دو سال در منزل به تحصیل پرداخت. پس از آن در رشته مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فرانسوی مهندسی در بیروت فارغالتحصیل شد. در آن دوران با اشتغال در نقشهکشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک میکرد.
حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه، در رشتهٔ فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۲۷ میلادی در سن ۲۵ سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را، با ارائهٔ رسالهای تحت عنوان «حساسیت سلولهای فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.
در زمان حکومت سلطنت پهلوی، حسابی یک سناتور انتصابیِ شهر تهران در دورههای اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود. وی همچنین وزیر فرهنگ کابینه محمد مصدق در سالهای ۱۹۵۱–۱۹۵۲ بود.
حسابی با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور، به ایران بازگشت و به پایهگذاری علوم نوین و تأسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکدههای فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش دهها کتاب و جزوه و راهاندازی و پایهگذاری فیزیک و مهندسی نوین پرداخت.
محمود حسابی به زبانهای عربی، انگلیسی، فرانسوی و آلمانی تسلط کامل داشت. او در مطالعات و پژوهشهای خود از زبانهای سانسکریت، لاتین، پهلوی، یونانی، ایتالیایی، روسی و ترکی نیز استفاده کرده است. دکتر حسابی در سال ۱۳۴۹ عنوان «استاد برجسته دانشگاه تهران» را دریافت کرد. در سال ۱۳۶۶ در کنگره ۶۰ سال فیزیک ایران که به مناسبت بزرگداشت ایشان برگزار شد از خدمات وی به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی شد. محمود حسابی همچنین نشان لژیون دونور فرانسه را از کشور فرانسه دریافت کرد
همچنین وزارت راه و شهرسازی یکی از کشتیهای ناوگان ایران را به نام محمود حسابی نام گذاری کرده است.
محمود حسابی در سن ۳۲ سالگی نخستین سرپرست دانشکده فنی دانشگاه تهران شد. محمدتقی توسلی استاد فیزیک دانشگاه تهران و یکی از شاگردان محمود حسابی در کتاب «زندگینامه علمی دکتر محمود حسابی» نقل میکند که در ابتدا محمود حسابی مخالف تأسیس دانشگاه بود ولی بعداً با استفاده از طرحهای دانشگاههای فرانسه طرحی برای تأسیس یک دانشکده با پنج فاکولته نوشت و به علیاصغر حکمت داد. دکتر علیاصغر حکمت واژهٔ دانشکده را به دانشگاه و فاکولته را به دانشکده تغییر داد، و با گرفتن قول از محمود حسابی برای سرپرستی دانشکده فنی، طرح را به تصویب مجلس ملی رساند.
در مورد نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران عقاید مختلف و متفاوتی وجود دارد و برای نمونه علی اکبر سیاسی در کتاب خود با نام گزارش یک زندگی، طرح تأسیس دانشگاه تهران را توضیح میدهد و نقشی برای محمود حسابی قائل نشده است. ضیاء موحد در مصاحبهای ادعای نقش محمود حسابی در تأسیس دانشگاه تهران را کذب محض میداند. ضیاء موحد میگوید: «دکتر حسابی مسلماً خدمتگزار فرهنگ ایران و انسانی ایراندوست بود و بهعنوان یک سناتور، از امکاناتش برای پیشبردن علم فیزیک در ایران استفاده کرد. اینها مسجل است و ما از این بابت به دکتر حسابی احترام میگذاریم. ولی دکتر حسابی، برخلاف ادعای پسرش، نابغه نبود.»
محمود حسابی در ۱۲ شهریور سال ۱۳۷۱ هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو به علت بیماری قلبی درگذشت. آرامگاه (خانوادگی) وی در شهر تفرش قرار دارد.
اندک زمانی پس از مرگ حسابی در سال ۱۳۷۲، خانه او تبدیل به موزهای شد که در آن وسایل شخصی، مدارک علمی و تحصیلی، نشانها و تقدیرنامهها و عکسهای قدیمی و متن نطقها و نوشتهها در آن به نمایش گذاشته شده است. این موزه در خیابان تجریش، خیابان مقصودبیک قرار دارد. که در گذشته چهارراه حسابی نامیده میشد.
پس از مرگ حسابی، در رسانههای ایران مطالبی غلوآمیز در خصوص آثار و جایگاه علمی وی و ارتباط وی با دانشمندانی چون آلبرت اینشتین منتشر شده است که مورد انتقاد برخی قرار گرفته است. از این مطالب میتوان برای نمونه به طرح مسائل نادرستی همچون: «همکاری و ارتباط وی با آلبرت انیشتین و مقاله مشترک آن دو»، «تنها شاگرد ایرانی انیشتین بودن»، «بزرگترین فیزیکدان ایران بودن»، «مرد علمی سال بودن»، «دارا بودن نظریهای نوین و اثبات شده در علم فیزیک» و «تحصیل همزمان و تخصص در رشتههای مختلف» اشاره کرد. همچنین دیدگاه وی دربارهٔ زنان (مانند الزام مادرش به حجاب کارکنان درمانگاه گوهرشاد و امتناع از اعطای بورس تحصیلی به آلنوش طریان) نقد شده است.
ایرج حسابی فرزند محمود حسابی در مصاحبهای به مکاتبات پدرش با فیزیکدان زن فرانسوی و برنده نوبل فیزیک بنام دکتر لولا اشاره میکند درحالیکه تاکنون تنها دو فیزیکدان زن موفق به دریافت نوبل فیزیک شدهاند که درمیان آنها نام چنین شخصی وجود ندارد.
برخی از چهرههای دانشگاهی مانند رضا منصوریمهدی زارع و ضیاء موحد مبالغه دربارهٔ او را نکوهیدهاند. برخی نیز مانند مهدی گلشنی ضمن نکوهش غلوهای زیاد دربارهٔ وی و البته نکوهش نقدهای تند، وی را فیزیکدانی متفکر دانسته است. ناصر مقبلی، استادیار و دستیار محمود حسابی نیز، خدمات حسابی را در پیشرفت و به روز کردن سپهر علمی ایران بسیار ارزنده شمرده و تلاش برای حفظ یاد او را درست میداند.
ایرج حسابی پسر محمود حسابی این نقدها را رد کرده است. وی در مصاحبهای گفته است که پدرش هیچ عکسی با آلبرت انیشتین ندارد.
همچنین تصاویر منتسب به محمود حسابی در کنار آلبرت اینشتین در حقیقت مربوط به ریاضیدان اتریشی، کورت گودل است.
آثار به جای مانده از محمود حسابی در زمینههای فیزیک، زبان فارسی و پژوهشهای فرهنگی شامل ۲۱ کتاب و مقاله است. برخی از مهمترین آثار وی عبارتند از:
«به مناسبت هفدهمین سالروز درگذشت پروفسور دکتر سید محمود حسابی پدر فیزیک ایران». بایگانیشده از اصلی در ۲۳ سپتامبر ۲۰۱۴.
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به محمود حسابی در ویکیگفتاورد موجود است. |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ محمود حسابی موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article محمود حسابی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.