نظامی محمد خاتمی: فرمانده نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

تیمسار محمد خاتمی
نام هنگام تولد	سید محمد امیر خاتمی
زادهٔ	۱۲ اسفند ۱۲۹۷ رشت، ایران
درگذشت	۲۱ شهریور ۱۳۵۴ (۵۷ سال) سد دز، اندیمشک، ایران
علت مرگ	سانحه هوایی هواگرد کایت
آرامگاه	آرامگاه سابق رضا شاه، شهر ری
ملیت	ایرانی
محل تحصیل	دانشکده افسری
همسر(ها)	پروین‌دخت خدیوی (۱۳۲۶–۱۳۲۴) فاطمه پهلوی (۱۳۵۴–۱۳۳۸)
خویشاوندان	سید حسن امامی (دایی)
پیشینه نظامی
وفاداری	ایران
شاخه نظامی	ارتش شاهنشاهی ایران
سال‌های خدمت	۱۳۵۴–۱۳۱۸
درجه	ارتشبد
یگان	نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
جنگ‌ها و عملیات‌ها	درگیری‌های مرزی با عراق بر فراز اروند رود
مشاغل مرتبط با فوتبال پست میانی باشگاه‌های حرفه‌ای* سال‌ها باشگاه‌ها بازی† (گل)† ۱۳۲۵–۱۳۲۸ سرباز تهران ۱۳۳۱–۱۳۲۸ تاج (استقلال فعلی) تیم ملی ۱۳۲۹–۱۳۲۶ ایران ۴ (۱) تعداد بازی‌ها و گل‌ها فقط مربوط به بازی‌های لیگ داخلی است.

وی همسر فاطمه پهلوی، دختر رضا شاه پهلوی نیز بود. هنگامی که خاتمی در حوالی سد دز در حال پرواز با کایت بود، سقوط کرد و درگذشت. پس از مرگ وی شایعاتی مبنی بر دست داشتن خانواده سلطنتی و ساواک در مرگ او پراکنده شد. پایگاه هشتم شکاری اصفهان برای زنده نگهداشتن یاد وی، به پایگاه خاتمی تغییر نام داد.

محمد خاتمی در ۱۲۹۷ و در محله صیقلان رشت در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. وی فرزند محمود خاتمی و خواهرزاده سیدحسن امامی بود. مادر وی سیّده فاطمه امامی نام داشت. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، دوره متوسطه را در دبیرستان البرز گذراند. خاتمی در ۱۳۱۸ داوطلب گذراندن نخستین دوره دوساله رشته هوایی شد و در ۱۳۲۰ موفق به اخذ درجه افسری گشت. او در ۱۳۲۴ با پرویندخت خدیوی ازدواج کرد و حاصل این ازدواج فرزندی به نام صبریه خاتمی بود. دختر او از موارد مهم اختلاف خانوادگی او و فاطمه پهلوی همسر دوم او به‌شمار می‌رفت. وی در ۱۳۳۶ و در یک سانحه هوایی همسر اول خود را از دست داد. چندی بعد، او به فاطمه پهلوی پیشنهاد ازدواج داد. این پیشنهاد ازدواج مورد موافقت شاه قرار گرفت. ازدواج وی با فاطمه پهلوی در ۳۰ مرداد ۱۳۳۸ به وقوع پیوست. خاتمی از همسر خود فاطمه پهلوی دارای یک دختر به نام پری و دو پسر به نام‌های کامبیز (زاده ۱۳۴۱) و رامین (زاده ۱۳۴۶) شد. امروزه تمامی فرزندان وی در خارج از ایران سکونت دارند.

 

 

وی در ۱۳۱۸ وارد اولین دوره رسته هوایی در دانشکده افسری شد و با درجه ستوان دوم هوایی فارغ‌التحصیل گردید. سپس در ۱۳۲۳ برای تکمیل آموزش‌های خلبانی به انگلستان رفت. پس از بازگشت به ایران و در ۱۳۲۵، به دلیل فوت خلبان مخصوص محمدرضا شاه در یک سانحه هوایی، سرگرد خاتمی توسط تیمسار هدایت‌الله گیلانشاه (فرمانده وقت نیروی هوایی) به شاه معرفی شد و خلبان مخصوص او گردید.

وی دوره تکمیلی خلبانی با جت را در انگلستان و آلمان غربی و دوره ستاد هوایی را در ۱۳۳۰ در آمریکا با موفقیت به پایان رساند و به عنوان اولین خلبان جت و یکی از اعضای مؤسس تیم آکروجت تاج طلایی نیروی هوایی ایران شناخته می‌شود. وی خلبانی هواپیمایی را که محمدرضا پهلوی در زمان ملی شدن صنعت نفت از ایران خارج شد به‌عهده داشت. این هواپیما ابتدا به عراق و سپس به ایتالیا رفت. با وقوع کودتای ۲۸ مرداد و بازگشت شاه، وی به درجه سرهنگی ارتقاء یافت و فرمانده یگان شکاری نیروی هوایی شد.

وی در ابتدا از فرماندهان مورد اعتماد محمدرضا شاه پهلوی بود. خاتمی در ۱۳۳۷ با فرمان شاه به فرماندهی نیروی هوایی شاهنشاهی ایران منصوب گردید. خاتمی در زمان جانشینی هدایت‌الله گیلانشاه دارای درجه سرتیپی بود. وی یک سال بعد درجه سرلشگری را دریافت نمود و در ۱۳۴۷ به درجه سپهبدی و در 1350 به درجه ارتشبدی ارتقاء یافت.

ارتشبد خاتمی علاوه بر فعالیت نظامی در بخش‌های اقتصادی، تجاری و کشاورزی نیز فعال بوده و از سهامداران عمده شرکت‌های بورت، شرکت سی آر سی، سیمان شمال، سیمان فارس، بانک اعتبارات، بانک عمران و کارخانه قند کرج به‌شمار می‌رفت.

خاتمی سابقه حضور به عنوان هافبک میانی در تیم‌های فوتبال سرباز و تاج و همچنین تیم ملی ایران را دارد. وی بازیکن تیم سرباز بود و توانست به همراه این تیم قهرمان جام باشگاه‌های تهران در سال ۱۳۲۵ شود. در پی انحلال تیم سرباز در ۱۳۲۸ به تیم تاج تهران پیوست و تا پایان بازی‌گری‌اش در ۱۳۳۱ در این تیم ماند و توانست همراه با تیم تاج ۲ بار به قهرمانی جام باشگاه‌های تهران در فصل ۱۳۲۸ و ۱۳۳۱ برسد. خاتمی در تیم ملی در سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ ۴ بازی انجام داد و توانست یک گل نیز به ثمر برساند.

وی در ۲۱ شهریور ۱۳۵۴ هنگام یک پرواز تفریحی با کایت، در منطقهٔ تفریحی پلاژ دریاچهٔ سد دز شهرستان اندیمشک سقوط کرد و جان سپرد. ارتشبد خاتمی در منتهی الیه جنوب غربی باغ طوطی و در جوار مقبره رضاشاه به خاک سپرده شد. قبر وی چهار سال پس از خاکسپاری وی به دستور خلخالی حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب اسلامی ویران شد. اسدالله علم در خاطرات خود مینویسد که هنگامی که پس از فوت ارتشبد خاتمی برای تسلیت به حضور شاه رفته شاه را چندان متاثر از این موضوع نیافته و در روزهای بعد شاه تاکید بر افسرده بودن ارتشبد خاتمی و خودکشی وی داشت که موجب تعجب علم گردید. شاه اظهار میکند به او گزارش رسیده که وی در هنگام پرواز با کایت خودش بالها را جدا کرده و به پایین پریده است. علم میگوید در روز های بعد شاه در باره ارتشبد خاتمی مطالب گوناگون بسیار محرمانه ای را افشا کرد که وی هرگز در موقعیتی نخواهد بود که آنها را برملا سازد. ویراستار در پاورقی آورده است " ظاهرا در اواخر دهه 1960 دولت آمریکا نقشه اظطراری را در صورت مرگ ناگهانی شاه طرح کرد. قرار بود در طول دوره مذکور نقش مهمی توسط ارتشبد خاتمی ایفا شود. احتمالا شاه از آن باخبر شد و سو ظنش علیه خاتمی تحریک گردید." پس از فوت ارتشبد خاتمی شاه ثروت وی را صد میلیون دلار برآورد میکند و دستور بررسی اموال و در صورتی که شواهد خلافکاری به دست آید مصادره اموال او را صادر میکند.

• فهرست فرماندهان ارتش ایران