ماندانا

برطبق گفته هرودوت زمانی که ایشتوویگو در خواب، پسر ماندان را دید که پادشاهی وی را به خطر انداخته، دخترش ماندان را به ازدواج کمبوجیه که از خاندان‌های قدیمی و فرمانروا در منطقه پارس بود درآورد. بنا گفته هرودوت، کمبوجیه فردی آرام و سربه‌زیر بود. ماندان از کمبوجیه پسری به دنیا آورد و این پسر را کوروش نام نهادند. علیرغم اقدام ایشتوویگو برای تحقق نیافتن خوابش، کوروش در آینده توانست پدربزرگش ایشتوویگو را شکست داده و پادشاه پارس و ماد شود.

نام او ریشه در زبان‌های ایرانی باستان دارد و به معنای «خوشایند» و «خرسند» است. همچنین می‌توان نام او را با نام منیژه از شخصیت‌های اساطیری شاهنامه در پیوستگی دانست.

ماندان یا ماندان مادی (زاده حدود ۵۸۴ پ. م) یک شاهدخت مادی بود که بعدها به همسری کمبوجیه شاه انشان درآمد و ملکه او شد. وی مادر کوروش، شاهنشاه ایران و مؤسس شاهنشاهی هخامنشی است. به گفته هرودوت، کمبوجیه شاه نبود بلکه مردی از «خانواده‌ای خوب» بود که با ماندان دختر ایشتوویگو (آستیاگ) ازدواج کرده بود. از این پیوند کوروش به دنیا آمد. گزنفون می‌گوید که کمبوجیه با ماندان دختر ایشتوویگو ازدواج کرده بود و شاه پارسی‌ها نامیده می‌شد. او ادعا کرده‌است که حکمرانی کمبوجیه به عنوان «شاه پارس» محدود به شورای بزرگان بوده‌است. در این‌جا هیچ تناقضی میان ادعای کوروش بزرگ که گفته بود پدرش شاه انشان است و گزارش گزنفون که گفته بود او شاه پارس است وجود ندارد، چرا که انشان و پارس دو نام برای خطاب قرار دادن یک سرزمین هستند.

 

به گفته هردوت، روزی ایشتوویگو (آستیاگ) در خواب دید که از دخترش ماندان آنقدر آب خارج شد که هگمتانه، پادشاهی ماد و تمام سرزمین آسیا را غرق کرد. ایشتوویگو تعبیر خوابش را از مغ‌ها پرسید، آن‌ها گفتند که از او فرزندی پدید خواهد آمد که بر سرزمین ماد غلبه خواهد کرد. این موضوع سبب این شد که ایشتوویگو تصمیم بگیرد، که دخترش را به ازدواج اشراف ماد درنیاورد، زیرا می‌ترسید که دامادش مدعی خطرناکی برای پادشاهی او شود؛ بنابراین ایشتوویگو دخترش را به ازدواج کمبوجیه از اشراف پارس درآورد.

ماندان پس از ازدواج با کمبوجیه، از او باردار شد. شاه این‌بار خواب دید که از شکم دخترش درخت تاکی روییده، که شاخ و برگ‌های آن تمام آسیا را می‌پوشاند. پادشاه ماد، این‌بار هم از مغ‌ها تعبیر خوابش را خواست و آن‌ها گفتند، تعبیر خوابش آن است که از دخترش ماندان فرزندی بدنیا خواهد آمد، که بر کل آسیا پیروز خواهد شد. ایشتوویگو به مراتب بیش‌تر از خواب اولش به هراس افتاد و برای همین دخترش را به نزد خودش فراخواند. ماندان به هگمتانه بازگشت و ایشتوویگو به دلیل خواب‌هایی که دیده بود، از فرزند دخترش سخت وحشت داشت. پس از مدتی ماندان فرزندش را به دنیا آورد و ایشتوویگو نوزاد او را به وزیرش هارپاگ سپرد و دستور داد که نوزاد را نابود کند. هارپاگ کودک را به خانه خودش برد و ماجرا را با همسرش در میان گذاشت. همسرش از او دربارهٔ سرنوشت کودک پرسیده و هارپاگ در جوابش گفت که دست به چنین جنایتی نخواهد زد، چون به کودک دلبسته شده و شاه هم فرزندان زیادی ندارد، پس ممکن است، دخترش جانشین او گردد. روشن است که ملکه ماندان با کشندهٔ فرزندش چه خواهد کرد. پس کوروش را به یکی از چوپان‌های شاه به نام مهرداد (میترادات) داد و از او خواست که وی را به دستور شاه به کوهی در میان جنگل رها کند تا طعمهٔ جانوران وحشی گردد.

چوپان کودک را به خانه برد. وقتی همسر چوپان به نام سپاکو از موضوع با خبر شد، با ناله و زاری از شوهرش خواست، که از کشتن کودک خودداری کند و بجای او، فرزند خودشان را که تازگی مرده بدنیا آمده بود، در جنگل رها سازد. مهرداد شهامت این کار را نداشت، ولی در پایان نظر همسرش را پذیرفت. پس جسد مرده فرزندش را به مأموران هارپاگ داده و خودش سرپرستی کوروش را به گردن گرفت.

ماندان هنگامی که تازه به سن 18 سالگی رسیده بود، کوروش را بدنیا آورده و خود کوروش نیز، در هنگام مرگ او، مرد نسبتاً جوانی بوده‌است. به گفتهٔ هرودوت، کوروش نسب شاهانه داشته‌است. به‌جز کتزیاس، دیگر نویسندگان یونانی، ماندان دختر ایشتوویگو (آستیاگ) را مادر کوروش دانسته‌اند و گزارش داده‌اند که کوروش حاصل ازدواج کمبوجیه و ماندان است. برخی از باستان‌شناسان امروزی این روایت را معتبر می‌دانند. اما برخی دیگر اعتقاد دارند رواج این روایت ریشه‌های سیاسی داشته و هدفش این بوده که از بنیان‌گذار شاهنشاهی هخامنشی، مردی نیمه مادی بسازد تا مادها را با فرمانروایی پارس‌ها آشتی دهد و اصولاً رابطه‌ای بین ماندان دختر ایشتوویگو و کوروش قائل نیستند و آن را افسانه می‌دانند.

منابعی وجود دارند که تاریخ درگذشت ماندان را در سال ۵۵۹ پ. م ثبت کرده‌اند. گرچه این تاریخ، همان تاریخی است که به عنوان زمان مرگ کمبوجیه در نظر گرفته می‌شود، اما گمان میشود که این تاریخ تاریخی است که وضعیت او به‌واسطهٔ مرگ همسرش، از ملکه به ملکه مادر تغییر یافته‌است.