ماساژت‌ها: یکی از اقوام ایرانی‌تبار

ماساگت‌ها اصولاً از روی کتاب هرودوت به‌عنوان گروهی که در بخشی قابل توجهی از شرق دریای مازندران می‌زیستند شناخته شده‌اند.این مردمان ایرانیِ شرقی پیرو آیین های سکایی بودند و پس از سده سوم قبل از میلاد رو به زوال رفته، با برخی قبایل دیگر درآمیختند و قوم آلان را پدید آوردند ؛قومی که جزئی از اتحادیه ایرانی سرمتیان بود و طی رخدادهای دوران مهاجرت به استپ های قفقاز و اروپا مهاجرت کردند.

بر طبق سخن هرودوت:

لباس پوشیدن و شیوه زندگیشان شبیه سکاها است. آن‌ها هم بر روی اسب و هم با پای پیاده می‌جنگند. هر دو شیوه جنگیدن آن‌ها عجیب است. آن‌ها هم با کمان و هم نیزه می‌جنگند ولی سلاح مورد علاقه آن‌ها تبر جنگی است. سلاح‌های آن‌ها از زر یا برنج است. برای نوک نیزه‌ها و نوک پیکان‌ها و تبرهای جنگیشان از برنج استفاده می‌کنند و برای پوشش سر، حمایل و کمربند از زر. به همین ترتیب اسبهایشان نیز بسیار مجهز هستند. زره سینه اسبها از برنج است ولی زره کمر و صورت اسبها از زر است. آن‌ها نه از آهن و نه از سیم استفاده نمی‌کنند زیرا در سرزمین آن‌ها این دو فلز نیست و به جای آن زر و برنج فراوان است.

— هرودوت،

هر مردی یک زن به عنوان همسر می‌گیرد، اما زنان به همگان تعلق دارند. یونانیان این رسم را به سکاها نسبت می‌دهند، حال آنکه این رسم نه به سکاها بلکه به ماساگت‌ها تعلق دارد. هر مرد ماساگت که زنی را بخواهد به جلوی کلبهٔ او ترکش خود را می‌آویزد و با خیالی آسوده، با او درمی‌آمیزد. آنان حد طول عمر خود را مشخص نمی‌کنند، بلکه هنگامی که مردی به نهایت پیری رسید همه نزدیکان او گرد می‌آیند و او را هم‌زمان با چند رأس حیوان قربانی می‌کنند، سپس گوشت‌ها را می‌پزند و با آن‌ها یک مهمانی ترتیب می‌دهند؛ و به این ترتیب کسانی که روز خود را این‌گونه به پایان می‌برند شادترین‌ها محسوب می‌شوند؛ ولی اگر کسی از بیماری بمیرد وی را نمی‌خورند بلکه وی را در زمین دفن می‌کنند و برای بخت بد او زیرا که قربانی نشده‌است، گریه و سوگواری می‌کنند. آن‌ها هیچ دانه‌ای نمی‌کارند ولی در گله‌های خود زندگی می‌کنند و از ماهی که در رودخانه ارس (احتمالاً سیحون) فراوان است تغذیه می‌کنند. شیر چیزی است که آن‌ها عمدتاً می‌نوشند و تنها خدایی که پرستش می‌کنند خورشید است؛ و برای آن اسب قربانی می‌کنند. تحت این باور که برای چابک‌ترین خدا باید چابک‌ترین جانور را هدیه داد…

— هرودوت،

هردوت می‌گوید ماساگت‌ها در صحرای بزرگی در شرق دریای خزر زندگی می‌کنند. و چند بار اشاره می‌کند که آن‌ها فراتر از رودخانه ارس (Araxes) هستند. پژوهشگران هویت‌های گوناگونی را برای این رودخانه ارائه کرده‌اند. هردوت درک اندکی دربارهٔ جغرافیای آسیا و اروپا داشته‌است و احتمالاً رودخانه متعددی را در اظهارات خود با ارس اشتباه گرفته‌است و منظور او در واقع سیحون (Jaxartes) رودخانه‌ای در شرق دریای خزر که ماساگت‌ها در آن جا حضور داشته‌اند، بوده‌است.

در روزگار مادها، برخی از گروه‌های سکاها به مرزهای ایران می‌تاختند. سکاها گاه با آشور هم پیمان می‌شدند و زمانی زیر فرمان مادها با آشوریان می‌جنگیدند. با آغاز کار هخامنشیان درگیری‌های مرزی با گروه‌هایی از سکاها دنباله داشت. داریوش بزرگ دیگر پادشاه هخامنشی برای تنبیه برخی از آن‌ها تا مرکز اروپا نیز پیشروی کرد. البته دسته‌های بسیاری از آنان نیز به شاهنشاهی هخامنشی پیوستند و به عنوان سرباز، برای شاهنشاهی هخامنشی جنگیدند. از نامدارترین آن‌ها می‌توان از سکاهای تیزخود نام برد. گروهی از سکاها نیز از گذشته در جنوب خاوری ایران ساکن هستند و این سرزمین را به نام خود سکستان (سیستان) خواندند.

ماساگت‌ها در دوران ماد و هخامنشی

ماساگت‌ها گروهی خاص از تیره‌های سکایی و آریایی در خاور دریا کاسپین و کنارهٔ رود آراکس (=سیر دریا) بودند و انگاره‌هایی که کوشش می‌کند جایگاه این تیره (و شه‌بانوی آن‌ها یا دربیک‌ها) را به غرب دریای کاسپین بکشاند و آن‌ها را دارای تباری غیر هندواروپایی نشان دهند از دید علمی نادرست است بنابر روایتی در سال ۵۲۹ پیش از میلاد، کوروش به ماساگت‌ها در آسیای مرکزی (شمال شرق ایران) حمله کرد و در جنگ با ماساگت‌ها بود که کشته شد و گفته شده وی را در پاسارگاد دفن کردند.

دربارهٔ نام ماساگت پژوهشگران تأکید دارند که ماساگت به معنی «بزرگ» گت است. همچنین باور دیگری نیز وجود دارد، که ماساگت‌ها گروه خاصی از سکاها بودند که معنی نامشان «نیرومند» گت می‌باشد. مَس در پهلوی به معنی بزرگ است. در اوستا نیز ماسا به معنی بزرگی استفاده شده‌است.

البته رودیگر اشمیت ایران‌شناس، خاطرنشان می‌کند که اگرچه نام اصلی ماساگت‌ها گواهی نشده‌است، اما به نظر می‌رسد قابل قبول‌ترین اتیمون ایرانی Masyaka-tā* است. Masyaka-tā* شکل جمع است، دارای پسوند ایرانی شرقی -tā* است که در یونانی -tai منعکس شده‌است. شکل مجزا -Masi̯a-ka* است و از ایرانی باستان -ka-* و -masi̯a* «ماهی» مشتق شده‌است. این نام در لغت به معنای «مربوط به ماهی» یا «ماهیگیر» است.

• رضایی باغ‌بیدی، حسن (۱۳۸۸). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۷۰۲۵-۸۴-۳.
• Cernenko. E. , The scythians 700 - 300 BC, 045 47 86
• تاریخ ماد - دکتر خنجی PDF
• تاریخ ماد. دیاکونوف. ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر امیرکبیر.
• Cernenko ,The scythians 700 - 300 BC E.
• کمرون، جرج. ایران در سپیده دم تاریخ. ترجمه حسن انوشه. تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۹
• Diakonoff, I. M. "Media". In Ilia Gershevitch ed. Cambridge History of Iran, Vol. II. CUP, Cambridge, 1985