قباد یکم (به پارسی میانه: 𐭪𐭥𐭠𐭲 ت.ت. 'کَوات'؛ ۴۷۳ – ۱۳ سپتامبر ۵۳۱ میلادی) بیستمین شاهنشاه ایران و انیران از خاندان ساسان در ایرانشهر بود که دو بار بر تخت پادشاهی نشست؛ بار نخست میان سالهای ۴۸۸ تا ۴۹۶ و بار دوم ۴۹۹ تا ۵۳۱.
وی پسر پیروز یکم بود که جانشین عمویش بلاش شد.
قباد یکم کَوات 𐭪𐭥𐭠𐭲 | |
---|---|
شاهنشاه ایران و انیران | |
بیستمین شاهنشاه ساسانی (ایرانشهر) | |
نخستین دوره فرمانروایی | ۴۸۸ – ۴۹۶ |
پیشین | بلاش |
جانشین | زاماسپ |
دومین دوره فرمانروایی | ۴۹۹ – ۵۳۱ |
پیشین | زاماسپ |
جانشین | خسرو یکم |
زاده | ۴۷۳ |
درگذشته | ۵۳۱ |
همسر(ان) | نیوندخت |
فرزند(ان) | |
خاندان | خاندان ساسان |
پدر | پیروز یکم |
به خاطر زیاد شدن توجه ساسانیان به تاریخ کیانیان، «کَوات» نام خود را از شاه اسطورهای کیانی، کَویکَوات (کیقباد) گرفت. این نام در یونانی میانه به «کباتس» و در عربی «قباد» ترجمه شد.
در سال ۴۸۸ میلادی بزرگان کشور و موبدان بلاش را کنار گذاشتند و کواد را بر تخت نشاندند. قباد یکم از آغاز پادشاهی دچار گرفتاریهای سیاسی و اقتصادی بسیاری بود. در این زمان پادشاهان، بسیار ناتوان شده بودند و بزرگان کشور آنها را برداشته و مینشاندند و به جای ایشان برای کشور تصمیم میگرفتند. شاپور که سر کردهٔ خاندان مهران بود از آن پس به عنوان ایران سپهبد اهمیت یافت و چون پدر زن کواد هم بود، در خانوادهٔ پادشاه، از عنوان و نفوذ یک پدر هم برخوردار شد. به نظر میآید این نفوذ فوقالعاده خاندانهای نجبا، عاملی بودهاست که تدریجاً کواد را بر آن داشتهاست تا برای سرکوبی این نجبا، در آیین مزدک و در بین عامهٔ مردم تکیه گاه قابل اطمینانی، برای خود جستجو کند.
اظهار علاقهٔ پادشاه، به مزدک و یارانش فرصت داد به نهضت خود شکل انقلابی ببخشد و اعیان و نجبا که ضربت را در واقع از قباد خورده بودند، ضد وی با مؤبدان و روحانیان همدست شدند. سرانجام در سال ۴۹۶ وی را دستگیر کردند و در زندانی به نام زندان فراموشی به بند کشیدند و برادرش زاماسپ را به جای او به پادشاهی برداشتند.
قباد به یاری دوستان و خواهرش از زندان گریخت و به نزد هپتالیان پناهنده شد و به یاری آنها، نیرویی بسیج کرد و در سال ۴۹۹ میلادی به ایران بازگشت. برادرش زاماسپ به سود او از پادشاهی چشم پوشید و قباد دیگر بار بر تخت پادشاهی نشست. دربرابر یاریای که خاقان هپتالیان به قباد کرد، وی متعهد شد که سالیانه مبلغی به خاقان بپردازد. تهیه این پول از این پس مشکل عمدهٔ قباد گشت.
قباد از بابت آنچه از عهد یزدگرد یکم مقرر شده بود که بیزانس برای دفاع مشترک از دربند هزینهای به ایران بپردازد مبلغی از آناستاسیوس یکم، امپراتور بیزانس مطالبه کرد و چون امپراتور حاضر به پرداخت نشد، کواد بهانهای برای جنگ به دست آورد و بعد از سالها متارکه با بیزانس، دوباره جنگهایی فیمابین آغاز شد که ادامهٔ آن تا پایان دورهٔ ساسانی به تدریج هر دو کشور را از پای درآورد. وی در سال ۵۰۲ میلادی به بیزانس لشکر کشید و توانست ارزروم را که پایتخت ارمنستان روم بود، را اشغال کند و با شکست رومیان، باجی از آنها بستاند و وضعیت دارایی کشور را بهبود بخشد. وی صلحی به مدت هفت سال با امپراتور بیزانس منعقد کرد و پانصد کیلو طلا، از رومیان باج گرفت و رومیان پذیرفتند که تا هفت سال، سالانه دویست و پنجاه کیلو طلا، به ایران بدهند.
وی در مدت صلح توانست رابطهٔ مزدکیان را با مخالفانشان به نحو ملایمی تعدیل کند و نه تنها در ایران که در سرزمینهای پیرو ایران چون حجاز و نجد عربستان دین مزدکی را گسترد. در عین حال توانست به نفوذ هپتالیان خاتمه بدهد و حتی آنها را سرکوب کند.
وی پس از مهار نابسامانی اقتصادی و سیاسی و اجتماعی در کشور دست به یک سری اصلاحات زد. وی برای یاریرسانی به ستمدیدگان و تهیدستان دفتری را به نام مدافع درویشان و دادور (به پارسی میانه: driyōšân jâddag-gōw ud dâdwar) به فرنشینی یکی از موبدان بزرگ به راه انداخت تا به حقوق بینوایان رسیدگی کند. ادعا شده این روش را در آینده دینهای مسیحیت و اسلام از روی کار او قالب برداشتند.
در زمان وی امر نقشهبرداری از زمینهای کشاورزی و سازماندهی دوباره نظام مالیاتی و تقسیم تازه استانها و سرزمینها آغاز شد.
در زمان او دولت ایران با مسیحیان نسطوری مدارا میکرد. همچنین در ۵۱۵ هپتالیان دچار چند دستگی و ناتوانی شدند و مرزهای خاوری ایران نیز آسوده شد. در زمان او شاهنشاهی ساسانی، جانی دوباره گرفت و گرجستان، عمان و عربستان به زیر چیرگی ایرانیان بازگشتند.
در زمان او همچنین ایران با چین و هندوستان دادوستد انجام میداد. ایرانیان در این سالها انحصار بازرگانی ادویه و ابریشم را در دست داشتند. سکههای قباد یکم در استان گوانگدونگ چین، یافت شده که نشان از بازرگانی ایرانیان و چینیها در زمان پادشاهی اوست.
امپراتور جدید بیزانس، یوستین یکم چون در اواخر عهد خویش، از پرداخت مبلغی که برای حفظ دربندهای قفقاز میبایست به ایران بپردازد، خودداری کرد، باز بهانهای برای تجدید جنگ به دست کواد داد. در مدت صلح بیزانس علیرغم اعتراضهای مکرر ایران، پاسگاه کوچکی واقع در نصیبین را، تبدیل به یک دژ محکم جنگی، بنام قلعه دارا کرد. یوستین ارمنستان ایران را معروض تاخت و تاز سپاهیان روم ساخت. جنگ طولانی به تدریج هر دو طرف را برای مذاکرات مربوط به صلح، در سال ۵۲۵ میلادی آماده کرد.
قباد خصالی که شایستهٔ پادشاهان است در خسرو جمع میدید بنابراین فرزند کوچک خود را، بر پسر ارشد یعنی کاووس که علناً پیرو کیش مزدک بود ترجیح داد و همین امر تبدیل و تغییر عقیده شاهنشاه را نسبت به این فرقه که در آغاز به آن گرویده بود، بهطور وضوح آشکار میکند. کواد برای استوار کردن بنیاد پادشاهی خسرو، پیشنهاد صلح قطعی با امپراتور روم ژوستین کرد و خواهش نمود که خسرو را به فرزندی بپذیرد. این رسم اخلاقاً امپراتور را مجبور میکرد که هنگام لزوم، فرزند خواندهٔ خویش را یاری دهد.
در سال ۵۳۱ میلادی، در هنگام مرگ پدر، کاووس فرمانروای تپورستان بود. موبدان زرتشتی از پسر کوچکتر قباد، انوشهروان دادگر که سخت ضدمزدکی بود، پشتیبانی کردند و سرانجام انوشهروان دادگر، بر تخت پادشاهی نشست.
یزدگرد دوم (۴۳۸–۴۵۷) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
هرمز سوم (۴۵۷–۴۵۹) | پیروز یکم (۴۵۹–۴۸۴) | بلاش (۴۸۴–۴۸۸) | زریر (۴۸۵ مرگ) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بالیندخت | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
قباد یکم (۴۸۸–۴۹۶, ۴۹۸/۹–۵۳۱) | جاماسپ (۴۹۶–۴۹۸/۹) | پیروزدخت | سامبیکه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کاووس (۵۳۳ مرگ) | جاماسپ | خشایار | خسرو انوشیروان (۵۳۱–۵۷۹) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ قباد یکم موجود است. |
قباد یکم زادهٔ: ؟م درگذشتهٔ: ح. ۵۳۱ م | ||
عنوان سلطنتی | ||
---|---|---|
پیشین: بلاش | نخستین دوره حکومت (شاهنشاه ایرانشهر) ۴۸۸ م – ۴۹۶ م | پسین: جاماسپ |
پیشین: جاماسپ | دومین دوره حکومت (شاهنشاه ایرانشهر) ۴۹۹ م – ۵۳۱ م | پسین: خسرو انوشیروان |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article قباد یکم, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.