فهرست شاهنشاهان هخامنشی: فهرست ویکی‌پدیا

این شاهنشاهی که به دست کوروش بزرگ بنیاد نهاده شد، تقریباً همهٔ جهان متمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و از دره سند در هند تا رود نیل در مصر و ناحیه بنغازی در لیبی امروزی و از رود دانوب در اروپا تا آسیای مرکزی وسعت داشت که آن را به وسیع‌ترین امپراتوری باستانی تاریخ جهان تبدیل کرد. شاهنشاهی هخامنشیان به یک نمونهٔ موفق در ادارهٔ یک دولت جهانی تبدیل شد، و دستاوردهایش نظیر حکومت متمرکز، سیستم جاده‌ای و پست، زبان رسمی، خدمات شهروندی و ارتش وسیع منظم توسط امپراتوری‌های پسین تقلید شد.

شاهنشاه شاهنشاهی هخامنشی
درفش کوروش بزرگ بنیانگذار و نخستین شاهنشاه هخامنشی
جزئیات
نخستین شاهنشاه	کوروش بزرگ
واپسین شاهنشاه	داریوش سوم اردشیر پنجم (مدعی)
آغاز فرمانروایی	۵۵۰ پ. م
پایان فرمانروایی	۳۲۹ پ. م
سکونتگاه رسمی	بابل پاسارگاد
گمارنده	جانشینی ارثی

هخامنشیان از خاندان پاسارگادیان بوده‌اند که در پارس سکونت داشته‌اند و سَر دودمان آن‌ها هخامنش نام داشته‌است. پس از کوروش بزرگ و پسرش کمبوجیه، داریوش بزرگ با فرونشاندن شورش‌های داخلی و سرکوب شورشیان در زمان بردیای دروغین (گئومات مغ)، دستگاه‌های کشوری و دیوانی منظمی ایجاد کرد که براساس آن همهٔ کشورها و ایالت‌های پیرو شاهنشاهی او می‌توانستند با یکدیگر و با مرکز شاهنشاهی ارتباط و از نظر سازمان اداری هماهنگ باشند.

مشخص نیست که اولین عضو سلسله، هخامنش، یک شخصیت اسطوره‌ای بوده یا یک پادشاه واقعی؛ اما خواه تاریخی یا اسطوره‌ای، وی برای هخامنشیان به‌عنوان پدر شناخته می‌شده‌است. ظاهراً، پادشاهی هخامنشی توسط چیش‌پیش بین پسرانش، آریارمنه و کوروش یکم تقسیم شد. از آن پس، این سلسله دارای دو شاخه از نوادگان آریارمنه پادشاهان پارس و نوادگان کوروش یکم پادشاهان انشان بودند. کمبوجیهٔ یکم، پسر کوروش یکم و پدر کوروش بزرگ، تحت فرمانروایی ایشتوویگو، پادشاه ماد، سلطنت، و با ماندانا، دختر پادشاه بزرگ ازدواج، و سپس علیه ایشتوویگو قیام کرد و در این شورش کشته شد. پسرش، کوروش بزرگ، قلمرو پدربزرگ خود را با موفقیت فتح، و شاهنشاهی هخامنشی را بنیان نهاد.

کوروش بزرگ، خود را یکی از نوادگان چیش‌پیش معرفی می‌کند:

منم کوروش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه نیرومند، شاه بابل، شاه سومر و اَکد، شاه چهارگوشهٔ جهان. پسر کمبوجیه، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، نوهٔ کوروش، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، نوادهٔ چیش‌پش، شاه بزرگ، شاه شهر انشان، از دودمان جاودانهٔ پادشاهی، که خدایان بِل و نَبو فرمانرواییش را دوست می‌دارند و پادشاهی او را با دلی شاد یاد می‌کنند.

— برگرفته از استوانه کوروش

در سنگ‌نبشتهٔ بیستون، داریوش بزرگ، هخامنش را پدر چیش‌پیش معرفی می‌کند و می‌گوید هشت هخامنشی پیش از او شاه بوده‌اند:

بدین جهت ما هخامنشی خوانده می‌شویم [که] از دیرگاهان اصیل هستیم. از دیرگاهان خاندان ما شاهان بودند. ۸ [تن] از نیاکان من شاه بودند. من نهمین [هستم] ما ۹ [تن] پشت اندر پشت (در دو شاخه) شاه هستیم.

— برگفته از سنگ‌نبشته بیستون

با این حساب، این هشت‌تن را باید اینگونه برشمرد:

• هخامنش (شاه پارس)
• چیش‌پیش (شاه پارس)
  • کوروش یکم (شاه انشان، پسر چیش‌پیش و پدر کمبوجیه یکم)
  • آریارمنه (شاه پارس، پسر چیش‌پیش و پدر آرشام)
    • کمبوجیه یکم (شاه انشان، پسر کوروش یکم و پدر کوروش بزرگ)
    • آرشام (شاه پارس، پسر آریارمنه، پدر ویشتاسپ و پدربزرگ داریوش بزرگ)
      • کوروش بزرگ (شاهنشاه ایران، پسر کمبوجیه یکم و پدر کمبوجیه دوم)
        • کمبوجیه دوم (شاهنشاه ایران، پسر کوروش بزرگ)

 

• ۵۵۹: آغاز پادشاهی کوروش بزرگ (تصویر ۱: سنگ‌نگاره مرد بالدار) در انشان (فارس) و خوزستان. انتقال پایتخت هخامنشیان به شوش.
• ۵۵۳: آغاز شورش کوروش علیه مادها.
• ۵۵۰: شکست ایشتوویگو شاه ماد از کوروش و پیرو آن فتح هگمتانه. اتحاد ماد و پارس.
• ۵۴۹ تا ۵۴۸: تسخیر سرزمین‌های پارت، جرجان و احتمالاً ارمنستان توسط کوروش.
• ۵۴۶: فتح سارد پایتخت لیدی توسط کوروش و شکست کرزوس پادشاه لیدی.
• ۵۳۹: فتح بابل ثروتمندترین شهر غرب آسیا توسط کوروش. سقوطی که با مقاومت کم سپاه بابل در کرانه ساحلی رود دجله به وقوع پیوست.
• ۵۳۹: کوروش به یهودیان آواره اجازه داد تا به اورشلیم بازگردند و در آنجا آزادانه برای خود کنیسه بسازند.
• ۵۲۹: کوروش به قبایل سکاها در شمال شرق ایران حمله کرد و در جنگ با ماساگت‌ها کشته شد. وی را در پاسارگاد دفن کردند.
• ۵۲۹: کمبوجیه دوم فرزند کوروش به تاج و تخت رسید.
• ۵۲۵: سپاه ایران تحت فرماندهی کمبوجیه (دوم)، سرزمین مصر را کاملاً ضمیمه قلمرو پادشاهی هخامنشی کرد.
• ۵۲۲: مرگ کمبوجیه در راه بازگشت از مصر.
• ۵۲۱: فریبکاری و زورستانی تخت پادشاهی توسط گئومات مغ (بردیای دروغین) با طرح معرفی خود با نام بردیا فرزند کوروش بزرگ.

 

• ۵۲۱: داریوش بزرگ از خویشاوندان کوروش با یاری جمعی از نجیب‌زادگان پارسی، گئومات را کشت و به پادشاهی رسید. (تصویر ۲: سنگ‌نگاره در بیستون)
• ۵۱۹: سرکوب شورش‌های سراسری در بسیاری از ساتراپی‌های ایران توسط داریوش.
• ۵۱۸: آغاز بنای تخت جمشید به عنوان پایتخت جدید هخامنشیان در پارسه.
• ۵۱۴: حمله داریوش یه سکاها در ناحیه شمال قفقاز و دریای سیاه.
• ۴۹۴: شورش ایونیان در آسیای صغیر علیه حکومت هخامنشی و به آتش کشیدن سارد.
• ۴۹۴: حمله داریوش به یونان با عنوان جنگ لاده و شکست یونانیان در نزدیکی جزیره لاده.
• ۴۹۰: جنگ ماراتن بین ایران و یونان در محلی به نام ماراتن در یونان کنونی و شکست ارتش هخامنشی. نخستین پیروزی یونان بر ایران در خشکی.
• ۴۸۶: داریوش در سن ۶۳ سالگی درگذشت.

 

• ۴۸۶: پس از مرگ داریوش، فرزندش خشایارشای یکم (تصویر ۳: سنگ نگاره در تخت جمشید) بر تخت سلطنت نشست.
• ۴۸۵: خشایارشا شورش مصر را سرکوب کرد و برادرش هخامنش را به عنوان فرماندار ساتراپی مصر منصوب کرد.
• ۴۸۴: خشایارشا ضمن سرکوب شورش بابل، استحکامات دفاعی آنجا را نابود کرده و مجسمه خدای مردوخ را تخریب کرد.
• ۴۸۰: ارتش هخامنشی به یونان یورش برد و در شهر آتن رژه رفت اما ناوگان دریای هخامنشی در نبرد سالامیس شکست خورد و نهایتاً تاخت و تازهای ایران در این سال پایان پذیرفت.
• ۴۷۹: در جنگ پلاته ایران از یونان شکست خورد.
• ۴۶۵: یکی از مشاوران (محافظان) خشایارشا به نام اردوان، او را کشت.
• ۴۶۵: اردشیر یکم پس از به قتل رسیدن پدرش خشایارشا و برادرش داریوش که جانشین قانونی بود، بر تخت شاهی نشست.
• حدود ۴۶۵ تا ۴۲۴ ساخت بنای میترا و آناهیتا.
• ۴۲۴: مرگ اردشیر اول.
• ۴۲۴: تاجگذاری خشایارشای دوم.
• ۴۲۴: ترور و قتل خشایارشای دوم.
• ۴۲۴: تاجگذاری داریوش دوم.
• ۴۰۵: جدا شدن مصر از خاک ایران.
• ۴۰۴: تاجگذاری اردشیر دوم.
• ۳۸۷: صلح آنتالکیداس، یونان، حق حکمرانی و تملک ایران بر آسیای صغیر را به رسمیت شناخت.
• ۳۵۹: مرگ اردشیر دوم.
• ۳۵۹: تاجگذاری اردشیر سوم.
• ۳۴۲: بازپس‌گیری مصر و ملحق شدن آن به خاک ایران. این فتح پس از چندین حمله در دهه گذشته، نصیب شاهنشاهی هخامنشی گردید.
• ۳۳۸: اردشیر سوم به وسیله باگواس خواجه مسموم می‌شود.
• ۳۳۸: آغاز پادشاهی اردشیر چهارم.
• ۳۳۶: قتل اردشیر چهارم توسط باگواس.

 

• ۳۳۶: داریوش سوم آخرین پادشاه هخامنشیان به تاج و تخت می‌رسد.
  • ۳۳۶: ترور فیلیپ دوم مقدونی و آغاز پادشاهی اسکندر مقدونی.
• ۳۳۴: حمله اسکندر مقدونی به آسیا و شکست سپاه ایران در تنگه داردانل.
• ۳۳۴: نبرد گرانیک و شکست ارتش پارسیان از اسکندر در نزدیکی شهر تروآ.
• ۳۳۳: در نبرد ایسوس (تصویر ۴: نقاشی در موزه ناپل) ارتش اسکندر، قوای پارسی به فرماندهی داریوش سوم را شکست می‌دهد.
• ۳۳۱: شکست سنگین قوای ایران به وسیله اسکندر در جنگ گوگمل در شرق موصل امروزی.
• ۳۳۰: کشته شدن داریوش سوم، فتح هگمتانه، ویران کردن تخت جمشید به وسیله اسکندر مقدونی و پایان حکمرانی هخامنشیان بر ایران.
• ۳۲۸: کشته شدن اردشیر پنجم واپسین مدعی سلطنت خاندان هخامنشیان توسط اسکندر.

• فهرست مادران شاهنشاهان هخامنشی
• فهرست شاهان ماد
• فهرست شاهان اشکانی

• Binder, Carsten (2021). "From Darius II to Darius III". In Jacobs, Bruno; Rollinger, Robert (eds.). A Companion to the Achaemenid Persian Empire. John Wiley & Sons. pp. 457–473. ISBN 978-1-119-17428-8.
• Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-031-6.
• Briant, Pierre (2015), Darius in the Shadow of Alexander, Harvard University Press, ISBN 978-0-674-49309-4
• EIr. (1994). "Darius v. Darius III". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume VII/2: Dastūr al-Afāżel–Dehqān I. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. pp. ۵۱–۵۴. ISBN 978-1-56859-020-2.
• Foltz, Richard (2019). A History of the Tajiks: Iranians of the East. New York: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-78453-955-9.
• Frye, R. N. (1983). "The political history of Iran under the Sasanians". In Yarshater, Ehsan (ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 3(1): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20092-X.
• Heckel, Waldemar (2006). Who’s Who in the Age of Alexander the Great: Prosopography of Alexander’s Empire. Blackwell Publishing. ISBN 978-1-4051-8839-5.
• Heckel, Waldemar (2020). In the Path of Conquest: Resistance to Alexander the Great. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-007668-9.
• Kuhrt, Amélie; Sancisi-Weerdenburg, Helen (2006). "Bessus". In Salazar, Christine F.; Landfester, Manfred; Gentry, Francis G. (eds.). Brill's New Pauly. Brill Online.
• Nawotka, Krzysztof (2021). "The Conquest by Alexander". In Jacobs, Bruno; Rollinger, Robert (eds.). A Companion to the Achaemenid Persian Empire. John Wiley & Sons. pp. 473–485. ISBN 978-1-119-17428-8.
• Olbrycht, Marek Jan (2021). Early Arsakid Parthia (ca. 250-165 B.C.). Brill. ISBN 978-9004460751.
• Tavernier, Jan (2007). Iranica in the Achaeamenid Period (ca. 550-330 B.C.): Lexicon of Old Iranian Proper Names and Loanwords, Attested in Non-Iranian Texts. Peeters Publishers. ISBN 978-90-429-1833-7.
• Tuplin, Christopher J. (2020). "The Bodleian Letters: Commentary". In Tuplin, Christopher J.; Ma, John (eds.). Aršāma and his World: The Bodleian Letters in Context: Volume I: The Bodleian Letters. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-968764-0.
• Schmitt, R. (1986). "Artaxerxes". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/6: Art in Iran I–ʿArūż. London: Routledge & Kegan Paul. pp. ۶۵۴–۶۵۵. ISBN 978-0-71009-106-2.
• Stark, Sören (2021). "The Iranian East". In Jacobs, Bruno; Rollinger, Robert (eds.). A Companion to the Achaemenid Persian Empire. John Wiley & Sons. pp. 695–711. ISBN 978-1-119-17428-8.
• Weiskopf, Michael (1989). "Bessos". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume IV/2: Behruz–Bibliographies II. London: Routledge & Kegan Paul. pp. ۱۷۴–۱۷۵. ISBN 978-0-71009-125-3.
• Wiesehöfer, Joseph (1986). "Ardašīr I i. History". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/4: Architecture IV–Armenia and Iran IV. London: Routledge & Kegan Paul. pp. ۳۷۱–۳۷۶. ISBN 978-0-71009-104-8.

• شارپ، رلف نارمن (۱۳۸۴). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. تهران: مؤسسهٔ فرهنگی و انتشاراتی پازینه. شابک ۹۶۴-۵۷۲۲-۷۴-۸.