عاشورا: سالروز کشته‌شدن حسین بن علی (۱۰ محرم)
عاشورا (به عربی: عَاشُورَاء) همچنین به روز عاشورا معروف است دهمین روز از ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری است، برای مسلمانان، عاشورا روزی است که موسی و بنی اسرائیل توسط خداوند از فرعون نجات یافتند و راهی در دریا ایجاد کردند.
و مصادف است با روزی که حسین بن علی، نوهٔ پیامبر اسلام، محمّد، در نبرد کربلا کشته شد. جنبش جهانی اهل سنت این روز را به عنوان روز ملی شهیدان امت مسلمان تحت هدایت سید امام حیات گرامی می‌دارد. اهل سنت روزه گرفتن در این روز را سنّت می‌دانند.
| عاشورا | |
|---|---|
 عاشورا به مناسبت کشته‌شدن حسین بن علی ، تهران، ۲۰۱۶ | |
| نام رسمی | عَاشُورَاء |
| نام خودمانی | حسی (عاشورا), تبویک، تابوت، روز کفاره |
| برپایی توسط | مسلمانان |
| گونه | اسلامی و ملی (در برخی کشورها مانند افغانستان، آذربایجان، بحرین، ایران، لبنان، پاکستان، بنگلادش، هند و عراق) |
| اهمیت | روزی که موسی به عنوان شکرگزاری از آزاد شدن بنی اسرائیل به اعتقاد اهل سنت روزه گرفت. کشته‌شدن حسین بن علی و خانواده‌اش |
| مراسم | عزاداری کردن و سوگواری کردن برای کشته‌شدن حسین بن علی (اسلام شیعه) روزه گرفتن (اسلام اهل سنت) |
| تاریخ | ۱۰ ماه محرم |
| تناوب | هر سال یکبار |
عاشورا برای شیعیان اوج یادآوری ماه محرم، و مراسم بزرگداشت مرگ حسین بن علی و خانواده‌اش و حامیانش در نبرد کربلا در ۱۰ محرم در سال ۶۱ هجری قمری است. اولین سوگواری برای این حادثه تقریباً بلافاصله پس از نبرد آغاز شد. مرثیه‌های مردمی توسط شاعران برای بزرگداشت نبرد کربلا در دوران امویان و عباسیان سروده شد و اولین مراسم عزاداری عمومی در سال ۹۶۳ بعد از میلاد در زمان سلسله آل بویه روی داد.
این روز در الجزایر، ایران، پاکستان، لبنان، بحرین، عراق و هند به یک تعطیلی رسمی تبدیل شده‌است و بسیاری از جوامع قومی و مذهبی در آن شرکت دارند.
ریشهٔ واژه
ریشهٔ کلمهٔ عاشورا در زبان‌های سامی به معنی «دَهُم» است؛ از این رو نام ذکر شده، به معنای واقعی کلمه ترجمه شده، به معنی «روز دهم» است. به گفتهٔ شرق‌شناس A. J. Wensinck، این نام از عبری ʿāsōrگرفته شده‌است، این روز در واقع دهمین روز از ماه است، اگرچه برخی از محققان اسلامی ریشه‌شناسی‌های مختلفی ارائه می‌دهند.
تطبیق تاریخی
عاشورای سال ۶۱ هجری قمری طبق بعضی محاسبات نجومی با توجه به گاه‌شماری هجری قمری هلالی با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) برابر است. اما براساس محاسبات جدولی گاه‌شماری هجری قمری قراردادی این روز با چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی (۱۰ اکتبر میلادی) همان سال تطبیق داده می‌شود.
پیش‌زمینهٔ تاریخی
در دهم محرم ۶۱ هجری قمری نبردی میان سپاه حسین بن علی و سپاه اعزامی از سوی یزید بن معاویه در نزدیکی محلی به نام کربلا (در عراق کنونی) درگرفت. گفته می‌شود دلیل یزید بن معاویه برای جنگ، بیعت نکردن حسین بن علی با او بود؛ از طرفی حسین بن علی نیز حکومت و زمام‌داری یزید بن معاویه را غیرشرعی و غیرقانونی می‌دانست.
در پایان این نبرد حسین بن علی به همراه ۷۲ تن از همراهانش کشته شدند، پس‌از آن شیعیان هرساله در روز دهم محرم به عزادارای برای این کشته‌شدگان می‌پردازند.
نگرش شیعه
شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می‌گوید: «روز دهم ماه محرم روز شهادت امام حسین است، روز مصیبت و حُزن ائمهٔ اطهار و شیعیان آنان است و شایسته است که شیعیان در این روز مشغول کارهای دنیوی نگردند و مشغول گریه و نوحه باشند و زیارت عاشورا بخوانند.»
پیشینهٔ تاریخی سوگواری برای حسین
سابقهٔ سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد. اولین مراسم سوگواری را زینب خواهر حسین در زندان برگزار کرد. همچنین دختر سه‌سالهٔ حسین، رقیه، در زندان اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریدهٔ پدر را به حضورش ببرند که این عمل باعث مرگ دختر شد. مرگ رقیه باعث بلوایی در شام شد که عاقبت یزید مصلحت دید اسرای کربلا را آزاد کرده آن‌ها را به مدینه بفرستد. البته در خصوص این روایت و اصل وجود دختری به نام رقیه در بین علمای اسلامی اختلاف نظر وجود دارد.
همچنین از سجاد روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست آب بنوشد به گریه می‌افتاد. نقل شده‌است که روزی خدمتکاری از او پرسید «ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌است که اندوه‌تان به پایان برسد؟» سجاد پاسخ داد: «وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریهٔ زیاد چشمانش کم‌سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. (قرآن: ۱۲:۸۴) اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟»
سینه‌زنی
از مراسم سنتی عزاداری برای حسین بن علی و دیگر امامان شیعه، که همراه نوحه‌خوانی و با آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، گاهی هم سینهٔ خود را لخت کرده، بر آن می‌زنند. اصل این سنت، به‌ویژه در میان عرب‌ها رواج داشته‌است. بعدها به صورت موجود درآمده که با انتخاب نوحه‌های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که بر سینه خود زده، عزاداری می‌کند، «سینه‌زن» می‌گویند. این‌گونه نوحه‌گری، ابتدا به صورت فردی بوده، اما با مرور زمان به شکل گروهی و دسته‌جات سوگواری درآمده‌است.
«دسته‌گردانی و سینه‌زنی و نوحه‌خوانی که در زمان صفویه رایج شده و توسعه پیدا کرده بود، در عصر قاجاریه با توسعه و تجمل بیشتر در پایتخت رواج داشت… دسته‌گردانی در عصر قاجار، به‌ویژه در زمان ناصر الدین شاه با آداب و تشریفات و تجمل بسیار برگزار می‌شد. دسته‌های روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل، و دسته‌های شب با طبق‌های چراغ زنبوری و حجله و مشعل به راه می‌افتاد و در فواصل دستهٔ سینه‌زن‌ها با آهنگ موزون سینه می‌زدند. نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود…»
ادبیات عاشورایی
بخش اندکی از قصیدهٔ سیف فرغانی (قرن ششم و متعلق به سرزمین کنونی فرغانه در ازبکستان) در مصیبت حسین و یاران او:
| ای قوم، در این عزا بگریید | بر کشتهٔ کربلا بگریید | |
| در ماتم او خمش مباشید | یا نوحه کنید، یا بگریید | |
| اشک از پی چیست؟ تا بریزید | چشم از پی چیست؟ تا بگریید |
همچنین شعر معروف محتشم کاشانی (سدهٔ ۱۰ قمری) در رثای واقعهٔ کربلا که این‌گونه آغاز می‌شود:
| باز این چه شورش است که در خلقِ عالم است | باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟ | |
| باز این چه رستخیزِ عظیم است؟ کز زمین | بی نفخ صور، خاسته تا عرشِ اعظم است | |
| این صبح تیره باز دمید از کجا کزو | کارِ جهان و خلقِ جهان جمله در هم است | |
| گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب | کآشوب در تمامیِ ذراتِ عالم است | |
| گر خوانمش قیامتِ دنیا، بعید نیست | این رستخیزِ عام، که نامش محرم است |
سوگواری در میان غیرِمسلمانان
سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست. در ایران ارامنه نیز دسته‌جات عزاداری دارند.
در ترینیداد و توباگو و جامائیکا تمامی گروه‌های قومی و مذهبی در مراسمی که به زبان محلی «هوسِی» خوانده می‌شود شرکت می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند.
کشته‌شدگان عاشورا
نگرش مذاهب دیگر
اهل سنت
در مورد واقعهٔ عاشورای سال ۶۱ اغلب تاریخ‌نگاران اهل سنت از جمله محمد بن جریر طبری، بلاذری، عمر بن سعد، ابن قتیبه دینوری، احمد بن داوود دینوری و عزالدین بن اثیر واقعه کربلا را به‌تفصیل و بر اساس روایت ابومخنف بیان کرده‌اند. این درحالی است که شیعیان معتقد هستند که بعد از واقعهٔ عاشورا، بنی امیه به جعل منابع اسلامی پرداخت و به بهانهٔ کشتن امام سومِ شیعیان آن را روز مبارک و عید، روزه، توبهٔ آدم، نجات یونس از شکم ماهی، استقرار سفینهٔ نوح در کوه جودی، روز شکافته‌شدن دریا برای موسی، خاموش‌شدن آتش برای ابراهیم و… اعلام نمود.
یهودیت
صحیح بخاری این روز را معادل یوم‌کیپور شمرده‌است. در این روایت ذکر شده‌است که زمانی که محمد به مدینه رسید مشاهده کرد که یهودیان برای یوم کیپور روزه می‌گیرند. او از آنان پرسید دلیل روزه گرفتن چیست. آن‌ها پاسخ دادند که خداوند در این روز قوم موسی را از دست فرعون نجات داد. او گفت ما از شما به موسی نزدیک‌تریم و دستور داد که پیروانش روزه بگیرند.
بر اساس نظر بعضی محققان نیز عاشورا بر روی یوم کیپور بنا نهاده شده‌است. از این رو بعضی اعتقاد دارند که تا زمان کمی قبل از فوت محمد که تغییر در تقویم در آیه نسیء منع شد دو روز عاشورا و یوم کیپور در انتهای تابستان بر روی یک روز قرار داشتند. بعد از نازل شدن آیه نسیء و ممنوع شدن سال‌های سیزده‌ماهه دو تقویم عبری و عربی از یکدیگر جدا شدند و عاشورا از یوم کیپور جدا گشت. مراسم یوم کیپور در یهودیت نیازمند انجام قربانی به عنوان کفارهٔ گناهان است که در آن خون قربانی در معبد ریخته می‌شد. همچنین در زبان عبری لغت دهم عاشارا یا عاسارا (عبری: עשרה) و دارای ریشه سامی ع-ش-ر به معنی ده است.
حال آنکه بعضی دیگر اعتقاد دارند چون ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری برابر با ۱۰ حشوان ۴۴۴۱ عبری بوده‌است در حالی که یوم‌کیپور در روز دهم ماه تیشری می‌باشد این دو واقعه به یکدیگر مرتبط نیستند.
تعطیلی
عاشورا در مناطق زیر تعطیل عمومی و رسمی است:
| نام منطقه | تعداد روزهای تعطیل |
|---|---|
| ایران | دو روز |
| عراق | دو روز |
| هندوستان | یک روز |
| ترکیه (وجود ندارد) | یک روز |
| پاکستان | دو روز |
| لبنان | یک روز |
| بحرین | دو روز |
| افغانستان (حذف و لغو شده) | یک روز |
| بنگلادش | یک روز |
| الجزایر | یک روز |
| اقلیم کردستان | یک روز |
| مناطق تحت سیطرهٔ حوثی ها | یک روز |
| جنوب لبنان (تحت سیطرهٔ حزب‌الله) | دو روز |
| هامبورگ (مختص شیعیان) | یک روز |
| برمن (مختص شیعیان) | یک روز |
| مارنئولی (مختص شیعیان) | یک روز |
تصاویر سوگواری روز عاشورا
.jpg)
جستارهای وابسته
منابع
پیوند به بیرون
| در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ عاشورا موجود است. |
- سایت رسمی زیارت عاشورا
- محرم و عاشورا در میان اهل سنت - رادیو زمانه
- فرهنگ عاشورا، جواد محدثی بایگانی‌شده در ۲ فوریه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine
- چیستی عاشورا
- تاریخ عاشورا
- شخصیت‌شناسی در تاریخ؛ با تحلیلی از عاشورا، پدیدآورنده: خسرو باقری نوع پرست
- عاشورا و امام حسین در آئینه احادیث
- جلوه‌هایی از آیین‌های سنتی عزاداری ماه محرم در استان خراسان جنوبی
- نگاهی به آیین‌های عزاداری سنتی محرم در شهرهای شمال اصفهان
- بانوان همدان و سنتهای محرم
- تحلیل واقعهٔ عاشورا
- نخل برداری در یزد به قلم دکتر میرزا محمد کاظمینی
- عاشورا و انتظار (در شعر شاعران تاجیکستان)، پدیدآورنده: علیرضا قزوه، پایگاه حوزه
- عاشورا در شعر فارسی، پدیدآورنده: میرصادق سیدنژاد، پایگاه حوزه
This article uses material from the Wikipedia فارسی article عاشورا, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.