شیرهای سنگی

شیرهای سنگی، تندیس‌هایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگ‌تراش‌ها به خصوص در مناطق بختیاری در استان چهارمحال و بختیاری ،استان خوزستان ،کهگیلویه و بویر احمد ،فارس، غرب اصفهان و استان لرستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاهِ بزرگانِ قوم خود قرار می‌دادند. معمولاً اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبور بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونه‌ای است که انتهای دست و پای شیر معمولاً بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.^{[نیازمند منبع]}

 

شیر به جهتِ خصوصیاتِ بی‌مانندش در فرهنگِ اقوام مختلف جایگاهی ویژه دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیش‌تر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت و نیروی ماورای انسانی بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند.^{[نیازمند منبع]}

در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته‌است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنتِ دیرین و باستانی جستجو کرد که در فرهنگ ایل بختیاری نیز وجود داشته‌است.

شیر در میان بختیاری‌ها نماد شجاعت است. نماد شیر علاوه بر این تندیس‌ها، در قالی و گلیم و گبه‌هایی که بختیاری‌ها می‌بافند نیز دیده می‌شود.

در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها، برد شیر می‌گویند. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آن‌ها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.

هنری لایارد در کتاب ماجراهای اولیه، آورده‌است:

بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خان‌ها و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آن‌ها، برای همیشه زنده بماند.

چهارمحال و بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیر، هنوز در قبرستان‌های قدیمی دیده می‌شوند. شهر ایذه، بزرگ‌ترین منبع دسترسی به شیرهای سنگی می‌باشد. روستای کهباد یک در قبرستان باستانی خود، بیش از پنجاه شیر سنگی را در دل خود جای داده‌است.^{[نیازمند منبع]} در گورستان بزنوید در بخش «زلقی» شهرستان الیگودرز شیرهای سنگی با مجسمه شیر ایستاده و غران که به گویش محلی «بردشیر» گفته می‌شوند وجود دارد که تحت حفاظت میراث فرهنگی استان لرستان قرار دارد.^{[نیازمند منبع]}

استان اصفهان شیرهای سنگی در منطقه فریدن در شهرستان چادگان روستای تاریخی مشهد کاوه که انجا آرامگاه کاوه آهنگر می باشد کنار آرامگاه شیرسنگی بسیاری وجود دارد

هفشجان

شهر هفشجان، یکی از مراکزِ مهمِ سنگ‌تراشی می‌باشد و اکنون تعدادی از سنگ‌تراش‌های قدیمی در خیابان سنک تراشان هفشجان در قیدِ حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی‌مانده‌است از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند. قدیمی‌ترین شیرِ سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها، این شیر سنگی یادگار دوران ماد هاست.

در ۳ دههٔ گذشته شیرهای سنگیِ بی نظیرِ این قبرستان به غارت رفته‌اند. به طوریکه از هزاران شیر سنگی این شهر، تنها تعداد، انگشت شماری باقی‌مانده‌است. پرویز تناولی از معروف‌ترین مجسمه سازانِ ایران کتابی در خصوصِ شیر سنگی به چاپ رسانده‌است که شیر سنگیِ هفشجان را از مهم‌ترین نمونه‌های ایران برشمرده است.

 

شهرکیان

در گورستان باستانی شهر کیان در مجاورت میدان شهداء، حدود ۲۰ شیر سنگی قدیمی بر روی قبور بزرگان و خان‌های ایل قشقایی نصب شده بودند، در چند سال گذشته به دلیل ارزش بالای این شیرهای سنگی، متأسفانه تعداد زیادی از آنها شبانه به سرقت رفت تا اکنون تعداد ناچیزی باقی مانده باشد.

گورستان شهسوار

گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد یک در شمال شهرستان ایذه یک منبعی غنی از وجود شیرهای سنگی می‌باشد.

 

در تاریخ ساختِ تندیسِ شیر، اختلاف نظر است. در هنر ایران، شیر همواره با خورشید به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته‌است.

قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.^{[نیازمند منبع]}

شیرهای سنگی و قوچ‌های سنگی مخصوص مقابر در بین آذربایجانی‌ها نیز رواج داشته‌است.

• سنگ‌تراشی
• سنگ‌نگاره
• مافه‌گه

• برد شیر، محسن فارسانی، انجمن سینمای جوانان ایران، ۱۳۷۵.
• سرزمین شیرهای سنگی، محسن فارسانی.
• «بزرگ‌ترین شیرسنگی‌های ایران غرق نمی‌شوند». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۱۳۹۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۲.

• آشنایی با شیرهای سنگی چهارمحال و بختیاری
• برد شیر
• مفهوم نماد شیر