زبان نخست یا زبان مادری به نخستین زبانی گفته میشود که کودک سخن گفتن با آن را می آموزد یا آن را پیش از سن بلوغ میآموزد.
در بیطرفی این مقاله اختلافنظر وجود دارد. |
همچنین میتوان گفت زبانی که فرد توانایی اندیشیدن و سخن گفتن به آن همانند دیگر سخنوران آن زبان را دارد زبان مادری نامیده می شود. زبان نخست (افزون بر زبان بومی) زبان شخصی است که معمولاً از کودکی آن را آموخته و به بهترین وجه ممکن صحبت میکند و اغلب معنایی برای همسان جامعهشناسی زبان است. زبان مادری یک اصطلاح است و لزوماً به معنی زبانی که مادر انسان به آن سخن میگوید نیست. در بعضی از کشورها، اصطلاح زبان مادری بیشتر به زبان قومی فرد دلالت میکند تا زبان اول او در برابر زبان نخست، زبان دوم زبانی است که هر فردی متفاوت با زبان نخستش صحبت میکند.
از نظر عصبشناسی زبان نخست در مقایسه با زبانهایی که فرد بعداً در بزرگسالی میآموزد جایگاهی متفاوت را در قشر مغز اشغال میکند، به طوری که در بسیاری موارد آسیبهای مغزی محدود ممکن است سبب اختلال شدید در یکی از این دو زبان (نخست و دوم) شوند، در حالی که مهارتهای زبان دیگر هیچ آسیبی نبینند.
در سکتههای ایست خون مغزی آسیب رایجتر به ناحیه زبان دوم وارد میشود و فرد معمولاً ابتدا تواناییهای زبان دوم را از دست میدهد، در حالی که هنوز میتواند به زبان نخست نیز صحبت کند.
در صورتی که کودک در همان آغاز کودکی بیش از یک زبان را فرا بگیرد، ناحیه مغزی مربوط به همه این زبانها با ناحیه زبان نخست مشابه است و نمیتوان از نظر علمی هیچیک از آنها را زبان دوم وی دانست.
گاهی گزاره «زبان بومی» برای اشاره به زبانی که به کار میرود که شخص به اندازهٔ یک فرد بومی که زبان «اصلی کشورش» است مهارت دارد یا به اندازهٔ یک فرد معمولی که زبان دیگری صحبت نمیکند در آن زبان مهارت دارد.
همچنین اصلاح زبان اصلی یا زبان مادری برای زبانی به کار میرود که شخص از زمان کودکی در خانه (معمولاً از خانواده خود) آموزش دیدهاند. بچههایی که درخانههایی بزرگ میشوند که در آنجا دو زبان صحبت میشود بر پایه این تعریف، میتوانند بیشتر از یک زبان اصلی یا زبان بومی داشته باشند.
در زمینهٔ سرشماری جمعیت که بر روی جمعیت کاناداییها اجرا شدهاست، آمارهای کانادا مشخص میکنند که زبان اصلی به عنوان «زبان اولی که در دوران کودکی در خانه آموخته شدهاست و همچنان به صورت انفرادی در زمان سرشماری درک شدهاست، تا اندازهای ممکن است که زبان نخست آموخته شده طولی نکشد که زبان اصلی گویندهای باشد. این مطلب شامل کودکان مهاجر کم سن و سالی است که خانوادههایشان به محیط زبانی جدیدی نقل مکان کردهاند، به خوبی افرادی که زبان اصلی شان را در دوران کودکی در خانه آموختهاند (نسبت به زبان اکثریت جامعه)، کسانی که بخشی یا کل زبانی را که در ابتدا فراگرفتهاند، ممکن است از دست داده باشند. (رجوع شود به فرسایش زبان)
(برای مثال من هیچ عذری برای نیاموختن زبان اصلی ام ندارم)، تا اینکه به زبان اول شاره کند. همچنین در سنگاپور «زبان اصلی» بدون توجه به مهارت واقعی به زبان قومی فرد اشاره میکند، در حالی که «زبان اول» به زبان انگلیسی ای که در جزیرهای توسط استعمار بریتانیایی ثابت شده بود، اشاره دارد که زبان میانجی برای بیشتر سنگاپوریهای مستقل ناشی از کاربرد آن به عنوان زبان دستور در مدارس دولتی و به عنوان زبان عمومی میباشد.
در ایران همایشهای مختلفی با موضوع زبانها و گویشهای بومی در میان اقوام مختلف برگزار میشود. برخی از فعالان اقوام و برخی نویسندگان اجتماعی در ایران همواره دربارهٔ زبان مادری و تدریس آن در مدارس تأکید کردهاند. آنها معتقدند نمیتوان به زیباییِ تنوعهای طبیعی و انسانی شک کرد. این طیف بر دگراندیشیها و دگربودگیها ارج مینهند و زیبایی هستی را در تنوع آن میبینند. به عقیده برخی فعالان عرصه اجتماعی، زبان، آداب و رسوم، آیینها، مناسک و اندیشهها، ویژگیهای اقواماند، چه در شکلهایی پسندیده یا ناپسند؛ بنابراین هر گونه تغییر و پیشرفت و ترقی جوامع بشری عمدتاً باید و میتواند که بر ویژگیهای پویای ملی و بومی آنان اتفاق بیفتد.
زبان اول یک کودک بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی او است. تأثیر دیگر زبان اول این است که باعث بازتاب و یادگیری عملکرد و سخن گفتن در مورد الگوهای اجتماعی موفق میشود. این امر اساساً عهدهدار تفاوت میان توانایی عملکرد زبانشناسی است.
اصطلاح زبان مادری که بیشتر به جای زبان اول به کار میرود، واژهای ترکیبی است و ورود آن به زبان فارسی به احتمال زیاد ترجمهای مستقیم از یکی از زبانهای اروپایی است. اصطلاح زبان مادری در لغتنامه دهخدا یافت نمیشود، حال آنکه، در واژهنامههای برخی از زبانهای اروپایی حضور دارد (برای نمونه "Muttersprache" در زبان آلمانی یا «mother tongue» در زبان انگلیسی).
در بسیاری از واژهنامههای انگلیسی، از این واژه به عنوان نخستین زبانی که یک کودک میآموزد یاد شدهاست، در حالی که در لغتنامه American Heritage ویرایش سوم از این واژه به معنی «زبان بومی یا زبان والدین فرد» یاد شدهاست.
لغتنامه Longman Language Activator تأکید میکند که در انگلیسی این اصطلاح اغلب هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد، که فرد در یک کشور خارجی باشد (این توضیح تعریف ارائه شد در لغتنامه American Heitage را هم توجیه میکند)
اصطلاح زبان مادری اصطلاحی است که بیشتر دانشمندان کوشش در پرهیز از آن دارند و در علوم زبانشناسی، روانشناسی، عصبشناسی رفتاری (Neurobehaviour) بیشتر واژه زبان اول (First Language) به جای این اصطلاح به کار برده میشود.
This article uses material from the Wikipedia فارسی article زبان مادری, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.