دیکتاتور: رهبر سیاسی که دارای قدرت مطلق است

کشوری که توسط دیکتاتور حکومت می‌شود دیکتاتوری نامیده می‌شود. کلمه دیکتاتور برگرفته از عنوان یک کلانتر در جمهوری روم است که در مواقع اضطراری به منظور حکومت بر جمهوری، توسط سنای روم تعیین می‌شد.

همچنین دیکتاتور به فرمانروا و در بیش تر موارد پایه‌گذار یک نظام حکومتی استبدادی اطلاق می‌شود. معنای این واژه در تعاریف جدید خود در بسیاری از مواقع با بی رحمی و ستم همراه می‌گردد. دیکتاتور در واژه به معنی «کسی که دیکته می‌کند» و در اصطلاح، در ابتدا با رویکردی نامنفی در اشاره به مجری یک سازوکار خاصّ حکومتی در روم باستان که دیکتاتور نام داشت و در معنای جدید و در اشاره‌ای منفی به دیکتاتوری‌های نوین به معنی «خود رای» و «مطلق‌العنان» است. در ابتدا عنوان هریک از قضاتی که در روم قدیم در مواقع خطیر و بحرانی برای اداره امور کشور از طرف کنسول‌ها برای مدت شش ماه با اختیارات فوق‌العاده انتخاب می‌شدند دیکتاتور نام داشتند. دیکتاتور معاونی با عنوان ماگیستر اکوئیتوم (به‌معنی اربابِ سواران) انتخاب می‌کرد. انتخاب دیکتاتور از ۴۳۰ ق.م. معمول شد و در اواخر قرن ۳ ق.م. منسوخ شد. «لوکیوس کورنلیوس سولا» دوباره آن را بدون قید مدت برقرار کرد. پس از قتل ژولیوس سزار دیکتاتوری رسماً ملغی شد. دیکتاتوری‌های معاصر اغلب یا به عنوان رهبر یک حزب یا به کمک پیروان خود از طریق شورش یا کودتا حکومت را به‌دست می‌گیرند یا از طریق قانون اساسی بر سر کار می‌آیند و به تدریج حکومت دیکتاتوری به وجود می‌آورند. دیکتاتورها نوعاً به اتکاء یک حزب رسمی و کمک پلیس مخفی و تبلیغات شدید به حکومت ادامه می‌دهند. (دائرةالمعارف فارسی).

باید توجه داشت که اگرچه نام‌های مستبد، تمامیت‌خواه، خودکامه، جبار و یکه‌سالار، مترادفات هر یک از آن‌ها و نیز نام نظام‌های حکومتی تحت فرمانرواییشان در ادبیات و بحث‌های سیاسی اغلب به یک معنا به کار می‌روند، هم‌معنا نبوده و در علم سیاست دارای تعاریف جداگانه می‌باشند.

 

در نظام جمهوری روم، دیکتاتور فردی بود که به‌طور موقت قدرت ایالت‌ها را در طول جنگ بر عهده داشت. مقام او تنها برای ۶ ماه بود.

پس از شکل‌گیری کشورهای آمریکای لاتین، دولت‌های ملی روی کار آمدند، ولی دولت‌های ملی توسط فرماندهان ارتش که یک ارتش وفادار به خود را در دست داشتند سقوط کردند و دیکتاتورها بر مسند قدرت نشستند برای نمونه می‌توان به آنتونیو لوپز د سانتا آنا در مکزیک و خوان منوئل د روساس در آرژانتین اشاره کرد. پدیده سرنگونی دولت‌های ضعیف ملی تا نیمه دوم قرن بیستم میلادی در آمریکای لاتین ادامه داشت.

 

بزرگ‌ترین دیکتاتورهای تاریخ بشر در این قرن پدیدار شدند.

 

علاوه بر این سال ۱۹۷۹ میلادی، همگام با انقلاب ۵۷ ایران واقع شد که رهبر آن، روح‌الله خمینی بعدها توسط بسیاری از منابع داخلی و خارجی و مردم داخل و خارج ایران یک دیکتاتور نامیده شد.

 

علی خامنه‌ای یکی از دیکتاتورهای زندهٔ جهان در قرن بیست‌ویکم نام برده شده‌است. وی طی خیزش ۱۴۰۱ ایران که در موازات سال ۲۰۲۲-۲۳ قرار گرفت توسط مردم داخل و خارج کشور و رسانه‌های خارجی و ایرانی خارج از کشور دیکتاتور نامیده شد. خامنه‌ای همچنین مورد خطاب شعار مرگ بر دیکتاتور قرار گرفت که در خیزش ۱۴۰۱ سر داده می‌شد.

 

لغتنامه دهخدا

• دیکتاتوری چیست؟ به چه کسی دیکتاتور می‌گویند؟

• دیکتاتوری
• دیکتاتور (ابهام‌زدایی)
• تمامیت‌خواهی
• دیکتاتور (فیلم)