دریاچه تانگانیکا: یک دریاچه در مرکز قاره آفریقا

دریاچه تانگانیکا، دومین دریاچه عمیق آب شیرین جهان پس از دریاچه بایکال در سیبری روسیه و همچنین طویل‌ترین دریاچه آب شیرین جهان است. این دریاچه بین چهار کشور تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو (DRC)، بوروندی و زامبیا مشترک است. تانزانیا با (۴۶٪) و جمهوری دموکراتیک کنگو با (۴۰٪) بیشترین سهم دریاچه را در اختیار دارند. آب دریاچه تانگانیکا از طریق رودخانه کنگو در نهایت به اقیانوس اطلس می‌ریزد.

دریاچه تانگانیکا
ماهیگیران بر روی دریاچه تانگانیکا
مختصات	۶°۳۰′ جنوبی ۲۹°۳۰′ شرقی / ۶٫۵۰۰°جنوبی ۲۹٫۵۰۰°شرقی / -6.500; 29.500
درون‌شارش‌های کلان	رودهای روزیزی، مالاگاراسی، کالامبو
برون‌شارش‌های کلان	رود لوکوگا
حوضهٔ آبریز	۲۳۱٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۸۹٬۰۰۰ مایل مربع)
کشورهای حوضه	بوروندی ,  جمهوری دموکراتیک کنگو ,  تانزانیا ,  زامبیا
بیشترین درازا	۶۷۳ کیلومتر (۴۱۸ مایل)
بیشترین پهنا	۷۲ کیلومتر (۴۵ مایل)
مساحتِ رو	۳۲٬۹۰۰ کیلومتر مربع (۱۲٬۷۰۰ مایل مربع)
میانگین ژرفا	۵۷۰ متر (۱٬۸۷۰ فوت)
بیشترین ژرفا	۱٬۴۷۰ متر (۴٬۸۲۰ فوت)
حجم آب	۱۸٬۹۰۰ کیلومتر مکعب (۴٬۵۰۰ مایل مکعب)
طول کرانه۱	۱٬۸۲۸ کیلومتر (۱٬۱۳۶ مایل)
ارتفاع سطح	۷۷۳ متر (۲٬۵۳۶ فوت)
۱ درازای ساحل سنجش خوش‌تعریفی نیست.

اروپائیان برای نخستین بار این دریاچه را در سال ۱۸۵۸ کشف کردند. ریچارد برتون و جان اسپیک به هنگام جستجو برای یافتن سرچشمه رودخانه نیل به این دریاچه برخوردند. اسپیک کاوش خود را ادامه داد و نهایت سرچشمه اصلی رود نیل یعنی دریاچه ویکتوریا را یافت. تانگانیکا در نشست غربی دره نشستی بزرگ آفریقا قرار دارد.

واژه تانگانیکا ظاهراً به معنی «دریاچه بزرگی که مانند جلگه ای پراکنده می‌شود» یا «دریاچه ای دشت مانند» می‌باشد.

دریاچه تانگانیکا در بریدگی (گسل) آلبرتین، شاخه غربی گسل شرقی آفریقا واقع شده‌است و توسط دیوارهای کوهستانی دره محصور شده‌است. این بزرگ‌ترین دریاچه گسلی در آفریقا و دومین دریاچه بزرگ از نظر حجم در جهان است. تانگانیکا ژرف‌ترین دریاچه در آفریقا است و بیشترین حجم آب شیرین آفریقا و ۱۶٪ از کل آب شیرین موجود در جهان را در خود جای داده‌است. طول آن ۶۷۶ کیلومتر (۴۲۰ مایل) در یک جهت کلی شمال-جنوب امتداد یافته و به‌طور متوسط ۵۰ کیلومتر (۳۱ مایل) عرض دارد. وسعت دریاچه ۳۲۹۰۰ کیلومتر مربع (۱۲٬۷۰۰ مایل مربع)، با ۱۸۲۸ کیلومتر (۱۱۳۶ مایل) خط ساحلی، عمق متوسط ۵۷۰ متر (۱۸۷۰ فوت) و حداکثر عمق ۱۴۷۱ متر (۴۸۲۶ فوت) (در حوضه شمالی) تخمین زده می‌شود و ۱۸۹۰۰ کیلومتر مکعب آب را در خود جای داده‌است.

حوضه آبریز دریاچه ۲۳۱۰۰۰ کیلومترمربع (۸۹٬۰۰۰ مایل مربع) است. دو رودخانه اصلی به درون دریاچه و همچنین چندین رودخانه و نهرهای کوچک که طول آنها به کوه‌های شیب دار اطراف دریاچه محدود است می‌ریزند. یک خروجی عمده آب دریاچه رودخانه لوکوگا (Lukuga) است.

اصلی‌ترین رودخانه ای که به دریاچه می‌رود رودخانه روزیزی (Ruzizi) است که در حدود ۱۰٬۰۰۰ سال پیش شکل گرفته‌است و از دریاچه کیوو وارد شمال دریاچه می‌شود. رودخانه مالاگاراسی (Malagarasi)، که دومین رود بزرگ تانزانیا است، وارد ضلع شرقی دریاچه تانگانیکا می‌شود. مالاگاراسی قدیمی تر از دریاچه تانگانیکا است و پیش از شکل‌گیری این دریاچه، احتمالاً آب رودخانه رودخانه لوالابا (Lualaba)، سرشاخه اصلی رودخانه کنگو بود.

جزایر

از بین چندین جزیره در دریاچه تانگانیکا، مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• جزیره کاوالا (Kavala Island) (جمهوری دموکراتیک کنگو)
• جزایر مومبا کایندا (Mamba-Kayenda) (جمهوری دموکراتیک کنگو)
• جزیره میلیما (Milima) (جمهوری دموکراتیک کنگو)
• جزیره کیبشی (Kibishie) (جمهوری دموکراتیک کنگو)
• جزیره موتوندوه (Mutondwe)(زامبیا)
• جزیره کامبولا (Kumbula)(زامبیا)

به‌طور کلی آب دریاچه قلیایی است. در عمق ۰ تا ۱۰۰ متری pH حدود ۹ است. در عمق بالاتر از ۱۰۰ متر در حدود ۸٫۷ است، که به تدریج در عمیق‌ترین نقاط تانگانیکا به ۸٫۳ تا ۸٫۵ کاهش می‌یابد. یک الگوی مشابه را می‌توان در هدایت الکتریکی مشاهده کرد، از ۶۷۰ میکرومتر بر سانتیمتر در قسمت بالایی تا ۶۹۰ میکرومتر بر سانتیمتر در اعماق.

درجه حرارت سطح آب به‌طور کلی از حدود ۲۴ درجه سانتیگراد (۷۵ درجه فارنهایت) در قسمت جنوبی دریاچه در اوایل ماه اوت تا ۲۸–۲۹ درجه سانتیگراد (۸۲–۸۴ درجه فارنهایت) در اواخر فصل باران در مارس-آوریل متغیر است. در عمق بالاتر از ۴۰۰ متر (۱۳۰۰ فوت)، درجه حرارت بین ۲۳٫۱ تا ۲۳٫۴ درجه سانتیگراد (۷۳٫۶–۷۴٫۱ درجه فارنهایت) بسیار پایدار است. آب دریاچه از دهه ۱۸۰۰ به تدریج در حال گرم شدن است و این امر با گرم شدن کره زمین از دهه ۱۹۵۰ سرعت بیشتری یافته‌است.

خزندگان

دریاچه تانگانیکا و تالابهای مرتبط با آن دارای تمساح‌های نیل (از جمله غول معروف گوستاو)، سه گونه لاک پشت که گونه نه در خود دریاچه بلکه در تالاب‌های مجاور است. گونه ای مار کبرا بنام (Storm's water cobra) که یک زیرگونه تهدید شده از کبرای آب‌بند دار که به‌طور عمده از ماهی تغذیه می‌کند و فقط در ساحل‌های سنگی دریاچه تانگانیکا یافت می‌شود.

ماهی سیچلاید

 

این دریاچه حداقل ۲۵۰ گونه مختلف از ماهی (Cichlid) که همگی گونه‌های منحصر بفردی باقی مانده‌اند را در خود جای داده‌است. تقریباً ۹۸٪ سیچلایدها بومی دریاچه تانگانیکا هستند و از این رو تانگانیکا یک منبع بیولوژیکی مهم برای مطالعه تکامل ماهیان است.

اگرچه تانگانیکا گونه‌های سیچلاید به مراتب کمتری نسبت به دریاچه‌های مالاوی و ویکتوریا دارد که هر دو جهش‌های ژنتیکی نسبتاً جدید گونه‌های انفجاری را تجربه کرده‌اند (منجر به بسیاری از گونه‌های نزدیک به هم می‌شوند)، اما سیچلایدهای تانگانیکا از نظر اخلاقی و ژنتیکی متنوع‌ترین است. این مربوط به قدمت تانگانیکا است، زیرا بسیار قدیمی تر از دریاچه‌های دیگر است. تانگانیکا دارای بیشترین تعداد ژن سیچلاید بومی در بین همه دریاچه‌های آفریقا است. تمام سیچلایدهای تانگانیکا در زیر خانواده سیچلایدهای آفریقایی (Pseudocrenilabrinae) هستند. از ۱۰ گونه در این زیر خانواده، نیمی شامل (Cyprichromini , Ectodini , Lamprologini , Limnochromini و Tropheini) به‌طور عمده یا کاملاً محدود به دریاچه و سه مورد دیگر (Haplochromini , Tilapiini و Tylochromini) از گونه‌های موجود در دریاچه هستند.

• سیچلاید های دریاچه تانگانیکا
•  
  Benthochromini
•  
  Boulengerochromini
•  
  Cyphotilapiini
•  
  Cyprichromini
•  
  Ectodini
•  
  Eretmodini
•  
  Haplochromini: Astatotilapia burtoni
•  
  Lamprologini
•  
  Limnochromini
•  
  Perissodini
•  
  Tilapiini: Oreochromis tanganicae
•  
  Tropheini

 

در دریاچه تانگانیکا بیش از ۸۰ گونه از ماهی‌های غیر سیچلاید وجود دارد و حدود ۶۰٪ از این گونه‌ها بومی هستند.

آبهای آزاد منطقه پلاجیک (pelagic) بر چهار گونه غیر سیکلید حاکم است: دو گونه "Tanganyika sardine" (Limnothrissa miodon و Stolothrissa tanganicae) بزرگ‌ترین تراکم زیستی ماهی در این منطقه را تشکیل می‌دهند.

از جمله ماهی‌های غیرمعمول در دریاچه می‌توان به «گربه ماهی فاخته» اشاره کرد. شش جنس گربه ماهی کاملاً محدود به حوضه دریاچه است: Bathybagrus , Dinotopterus , Lophiobagrus , Phyllonemus , Pseudotanganikallabes و Tanganikallabes. اگرچه در سطح جنس بومی نیست، شش گونه از گربه ماهی Chrysichthys فقط در حوضه تانگانیکا یافت می‌شوند که در آب‌های کم عمق و نسبتاً عمیق زندگی می‌کنند؛ در زیستگاه دوم آنها شکارچیان اصلی و روبنده‌ها هستند. ۱۵ گونه مارماهی خاردار Mastacembelus ساکن دریاچه است که همه بجز یکی بومی است. اگرچه سایر دریاچه‌های بزرگ آفریقایی دارای گربه ماهی Synodontis، گربه ماهیان بومی و مارماهی‌های خاردار Mastacembelus هستند، اما تنوع نسبتاً زیاد منحصر به تانگانیکا است، که احتمالاً مربوط به قدمت دریاچه است.

در میان ماهی‌های غیر بومی، برخی از آنها گونه‌های گسترده آفریقایی هستند، اما تعداد کمی از آنها فقط در حوضه‌های رودخانه مالاگارازی و کنگو زندگی می‌کنند.

• Food and Agriculture Organization of the United Nations
• Wiki contributors, "Lake Tanganyika," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Lake_Tanganyika&oldid=194775417 (accessed March ۴، ۲۰۰۸).