جناح اصلاح‌طلبان: جناح میانه‌رو جمهوری اسلامی ایران

این جناح پس از واقعه دوم خرداد، خود را اصلاح‌طلب نامیدند؛ گرچه در مقایسه با مفهوم تاریخی اصلاح طلبی نو، محافظه کار تلقی می‌گردند.

پس از ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۸ و با پیروزی در انتخابات هفتمین دورهٔ ریاست جمهوری سال ۱۳۷۶ و ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی با بیش از ۲۰ میلیون رأی به ریاست جمهوری رسید و آن انتخابات از جانب اصلاح طلبان حماسه دوم خرداد نامیده شد و اصلاح‌طلبان توانستند وارد عرصهٔ حاکمیت شوند و پس از آن اکثریت مجلس ششم و نخستین شورای شهر تهران را نیز به دست آوردند. این جریان به دلیل پیروزی در انتخابات دوم خرداد به جبههٔ دوم خرداد مشهور گشت و هشت سال کنترل دولت و همچنین چهار سال اکثریت نمایندگان مجلس ششم را در اختیار داشت.

دو حلقه فکری در جریان اصلاح طلبی در ایران وجود دارد که یکی موسوم به حلقه کیان و دیگری حلقه نیاوران است. از حلقه کیان، سیدمحمد خاتمی رئیس دولت اصلاحات و از حلقه نیاوران، حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور ایران بیرون آمدند.

کیان دارای دیدگاه چپ اسلامی بود و نیاوران دارای دیدگاه تکنوکراتی است.

حلقه نیاوران در طول سال‌ها، در حال کنار زدن چپ‌ها و حلقه موسوم به کیان بوده‌اند.

افول قدرت اصلاح‌طلبان و قدرت گرفتن اصول‌گرایان از انتخابات شوراهای دوم در سال ۱۳۸۱ آغاز شد و سپس انتخابات مجلس هفتم در نهایت پیروزی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات نهمین دورهٔ ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۴ به اوج رسید. انتخابات یازدهمین دورهٔ ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ و پیروزی حسن روحانی اعتدال‌گرا که نامزد مورد حمایت اصلاح‌طلبان نیز بود، اصلاح‌طلبان راستگرا را به قدرت بازگرداند اما نیروهای اصلاح طلب چپ‌گرا همچنان در حاشیه ماندند.

ناکارآمدی دولت دوم حسن روحانی باعث شد اصلاح‌طلبان مقبولیت خود را تا حد زیادی از دست بدهند همچنین انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ و پیامدهای آن از جمله تحریم انتخابات و شرکت نکردن اکثریت واجدین شرایط در انتخابات و پیروزی سید ابراهیم رئیسی که نامزد مورد حمایت اصول‌گرایان بود، باعث شد جریان اصلاحات بیش از پیش قدرت خود را از دست دهد.

ائتلاف اصلاح‌طلبان ایران به بخشی از کارزار احزاب و گروه‌های وابسته به نظام سیاسی ایران برای انتخابات دورهٔ هشتم مجلس گفته می‌شود که در پایان زمستان سال ۱۳۸۶ برگزار شد این ائتلاف از ۲۱ حزب و گروه تشکیل یافته بود و هدف اصلی آن بنا به گفتهٔ سخنگویانش، بازسازی اقتدار مجلس و مهار افراطی‌گری دولت بود.

در انتخابات ریاست جمهوری دهم در ۲۲ خرداد ۱۳۸۸ از میان کاندیداهای اصلاح طلب تنها دوتن به نام‌های میرحسین موسوی و مهدی کروبی به رقابت با دو نامزد دیگر پرداختند. در این انتخابات که محمود احمدی‌نژاد پیروز گردید باعث اعتراض شدید کاندیداهای اصلاح طلب و اصلاح طلبان دیگر از قبیل خاتمی قرار گرفت و اعتراضات مردمی را در پی داشت. هم چنین میرحسین موسوی نیز گفت تا تشکیلاتی با نام راه سبز امید تأسیس خواهد کرد و او و محمد خاتمی و مهدی کروبی در شورای مرکزی آن خواهند بود و هدف از آن ایجاد مردم سالاری، آزادی، پیشرفت و جمهوری اسلامی واقعی بر اساس آرمان‌های سید روح‌الله خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است.

فعالان اصلاحات بعد از انتخابات

اغلب فعالان اصلاح طلب بعد از انتخابات یا دستگیر شدند یا مجبور شدند ایران را ترک کنند و عده‌ای از اصولگرایان پیاپی درخواست دستگیری یا محاکمه سران دستگیر نشده اصلاح طلب را دارند. نماینده مجلس: ۱۰۰ چهره اصلاح‌طلب پس از انتخابات ۸۸ محاکمه شدند

در جریان یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، حسن روحانی، تنها کاندیدای مورد حمایت اصلاح طلبان توانست با کسب ۵۰٫۷۱ درصد آراء و اکثریت قاطع پست ریاست جمهوری ایران را احراز کند. حسن روحانی پس از پیروزی در انتخابات و در اولین پیام خود به عنوان رئیس‌جمهور منتخب ملت صراحتاً از علی اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی تشکر کرد و اظهار داشت از همه نیروهای اصلاح‌طلب نخبه و اصولگرای معتدل استفاده خواهد کرد. در انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم نیز جناح اصلاح طلبان مجدداً از حسن روحانی حمایت کردند.

ائتلاف اصلاح طلبان ایران به نام ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان: گام دوم برای شرکت در انتخابات دهمین دورهٔ مجلس شورای اسلامی و انتخابات پنجمین دورهٔ مجلس خبرگان رهبری شکل گرفت. در نهایت این ائتلاف با چهار چهره سرشناس یعنی سید محمد خاتمی، محمد رضا عارف، حسن روحانی و اکبر هاشمی رفسنجانی تشکیل شد و فهرستی با نام لیست امید برای انتخابات توسط شورای عالی سیاستگذاری انتخاباتی اصلاح‌طلبان ارائه شد که در تهران به پیروزی قاطع رسید و در استان‌ها نیز در مرحله اول و دوم ۱۳۰ کرسی مجلس را به دست آوردند.

براساس تصمیم پانزدهم بهمن ماه شورای عالی سیاست گذاری جبهه اصلاح طلبان، احزاب می‌توانستند از حق قانونی خود برای رقابت حداقلی در انتخابات دوم اسفندماه مجلس یازدهم استفاده کنند. به همین دلیل، شورای عالی اصلاح طلبان با بیان اینکه این جبهه در تهران لیستی ارائه نمی‌دهد، از احزاب و شوراهای اصلاح‌طلبان استان‌ها خواست متناسب با واقعیات صحنه رقابت، راساً و به شکل اقتضایی نسبت به معرفی نامزدها و کمک به حضور پررنگ مردم، نهایت سعی و تلاش خود را مبذول دارند. با آغاز ثبت‌نام انتخابات مجلس شورای اسلامی، محمدرضا عارف که سرلیست اصلاح‌طلبان برای انتخابات ۹۴ بود و ریاست شورای سیاست‌گذاری را برعهده داشت از ثبت‌نام خودداری کرد و برخلاف دوره قبل، اصلاح‌طلبان کم‌فروغ ظاهر شدند و روز آخر ثبت‌نام، مجید انصاری وارد عرصه شد تا خلأ نبود سرلیست را برای آنها پر کند. پس از اینکه شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان اعلام کرد برای انتخابات ۲ اسفند مجلس شورای اسلامی لیستی را ارائه نخواهد کرد برخی از احزاب و گروه‌های سیاسی اصلاح طلب به صورت جداگانه یا با ائتلاف چند حزب اصلاح طلب مباردت به ارائه لیست انتخاباتی کردند که از این جمله لیست‌ها می‌توان به ائتلاف برای ایران، یاران هاشمی اشاره کرد.

در این چارچوب هشت حزب اصلاح طلب شامل:

• حزب مردم سالاری
• حزب اسلامی کار
• مجمع فرهنگیان ایران اسلامی
• خانه کارگر
• انجمن اسلامی معلمان
• حزب همبستگی دانش آموختگان ایران
• حزب وحدت و همکاری
• حزب آزادی

با ارائه لیستی مشترک برای پایتخت با نام ائتلاف برای ایران وارد رقابت‌های انتخاباتی دور یازدهم مجلس شورای اسلامی شدند. انتخاباتی که با حضور ۱۴۵۳ نامزد در تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس برای کسب ۳۰ کرسی مجلس برگزار می‌شود. در نهایت اصلاح طلبان موفق به کسب بیست کرسی در مجلس یازدهم شدند. اصلاح طلبان تهران موفق به کسب کرسی نشدند.

خیزش ۱۴۰۱ ایران

در جریان خیزش ۱۴۰۱ ایران بیشتر اصلاح‌طلبان به خشونت حکومتی علیه معترضان اعتراضی نکردند.

• جبهه مشارکت ایران اسلامی
• حزب جمهوریت ایران اسلامی
• حزب اعتماد ملی
• سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران
• مجمع روحانیون مبارز
• انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها
• حزب اسلامی کار
• مجمع نیروهای خط امام
• حزب کارگزاران سازندگی
• مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم
• راه سبز امید
• حزب مردم سالاری
• حزب همبستگی دانش آموختگان ایران
• خانه کارگر
• حزب اراده ملت ایران
• حزب اتحاد ملت ایران اسلامی
• ندای ایرانیان
• حزب اعتدال و توسعه
• جماعت دعوت و اصلاح
• مجمع دانش اموختگان ایران اسلامی
• سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی
• انجمن صنفی مهندسان ایران
• سازمان معلمان ایران
• انجمن صنفی روزنامه نگاران
  • انجمن صنفی نویسندگان ایران
• انجمن صنفی پزشکان ایران

بنیادها

• بنیاد باران
• بنیاد امید ایرانیان

ریاست‌جمهوری

مجلس

سال	ائتلاف(های) حاضر در انتخابات	کرسی‌ها	-/+	وضعیت در مجلس
۱۳۷۹–۱۳۷۸	جبهه دوم خرداد	۱۸۴	جدید	اکثریت
۱۳۸۳–۱۳۸۲	ائتلاف برای ایران	۴۷	۱۳۷	اقلیت
۱۳۸۷–۱۳۸۶	ائتلاف اصلاح‌طلبان ائتلاف مردمی اصلاحات	۵۸	۱۱	اقلیت
۱۳۹۱–۱۳۹۰	جبهه اصلاح‌طلبان جبهه مردمی اصلاحات	۲۰	۳۸	اقلیت
۱۳۹۵–۱۳۹۴	ائتلاف فراگیر اصلاح‌طلبان	۱۲۳	۱۰۳	مجلس معلق در اتحاد با جبهه تدبیر و توسعه ایران اسلامی
۱۳۹۹–۱۳۹۸	ائتلاف برای ایران	۳۸	۸۵	اقلیت

فراکسیون‌های جبهه‌ای

فراکسیون‌های حزبی

• «فرهنگ جامع سیاسی» - نوشتهٔ محمود طلوعی - نشر علم - شابک: ۴-۰۳۰-۴۰۵-۹۶۴
• «کتاب اصطلاحات سیاسی» - به کوشش عبدالرحمان میاح - نشر پارسایان - ۴-۹۱-۶۵۶۶-۹۶۴
• «کتاب پژوهش در علوم سیاسی» - نوشته دکتر کاووس سید امامی - ۵-۴۱-۷۷۴۶-۹۶۴
• «چرا اصلاحات شکست خورد: نقدی بر عملکرد هشت ساله اصلاح طلبان در ایران ۱۳۷۶–۱۳۸۵»، دکتر کاظم علمداری، خرداد ۱۳۸۷، انتشارات سایه، شابک: ۲-۳۷-۹۳۳۴۲۹-۱