جمهوری اسلامی: نظام سیاسی مبتنی بر اصول اسلامی
جمهوری اسلامی نوعی جمهوری است که بر پایهٔ احکام اسلامی اداره می‌شود.
نام جمهوری اسلامی برای نخستین بار در سال ۱۹۵۶ به عنوان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کار برده شد.
هم‌اکنون نظام حکومتی کشورهای ایران، پاکستان و موریتانی جمهوری اسلامی است.
جمهوری‌های اسلامی
| حکومت | پایه‌گذاری | چگونگی | انحلال | چگونگی |
|---|---|---|---|---|
 ج.ا. ترکستان شرقی | ۱۹۳۳ م. | این جمهوری نتیجه یک جنبش استقلال‌طلبی از جمعیت اویغور ساکن چین و به طور گسترده‌تر از قومیت ترک، از جمله قرقیزها و دیگر مردمان ترک در دولت و جمعیت آن بود. | ۱۹۳۴ م. | با حمله جنگ‌سالاران هویی (قوم چینی) به کاشغر و اعلام اتحاد آنان با دولت کومینتانگ چین سقوط کرد. |
 ج.ا. پاکستان | ۱۹۵۶ م. | پیشنهاد اقبال لاهوری برای جدایی پاکستان از هند به علت مسلمانی مردم | ||
 ج.ا. موریتانی | ۱۹۶۰ م. | قیام رهبران قبایل و از جمله سیدی ولد مولای زین و احمد عیده | ||
 ج.ا. ایران | ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ م.) | همه‌پرسی در پی انقلاب اسلامی به رهبری سید روح‌الله خمینی | ||
 ج.ا. افغانستان | ۲۰۰۴ م. | پیشنهاد رهبران مذهبی افغان پس از حملهٔ آمریکا | ۲۰۲۱م. | تسلط طالبان بر کل افغانستان و برپایی امارت اسلامی |
 ج.ا. گامبیا | ۲۰۱۵ م. | اعلام یحیی جامع رئیس‌جمهور وقت گامبیا | ۲۰۱۷ م. | اعلام آداما بارو رئیس‌جمهور گامبیا |
ویژگی‌ها
جمهوری اسلامی در هر یک از این سه کشور به گونه‌های گوناگون از دیگری است و بر این پایه این نوع حکومت تعریف دقیق و یکسانی ندارد. از نگاه ترکیب واژگانی مفهوم این واژه مانند ترکیب جمهوری عربی (رژیم سیاسی بیشتر کشورهای عربی) دارای ابهام‌هایی است. با توجه به تعریف جمهوری که حکومت بر پایه نگرش بیشتر مردم اداره می‌شود نه پیروان مذهبی ویژه؛ به کاربردن واژه اسلامی هنگامی درست است که بیشتر مردم کشور مسلمان باشند و هنگامی نادرست است که بیشتر مردم کشور مسلمان نباشند. اما در بعد عملی، جمهوری اسلامی را می‌توان یک جمهوری دانست که پایه‌های جمهوری را تا جایی که با پایه‌های اسلام ناسازگار نباشد عملی میکند واین هم در قوانین این کشورها پیش‌بینی شده‌است برای نمونه در ایران نهادی به نام شورای نگهبان این کار را انجام میدهد و در قانون اساسی افغانستان هم آشکارا یاد شده که هیچ قانونی نباید با دین اسلام ناسازگار باشد.
فعلی
جمهوری اسلامی پاکستان
واژه جمهوری اسلامی برای نخستین‌بار بسان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد. در متن اولین قانون اساسی پاکستان (آئین پاکستان) که در سال ۱۹۵۶ (میلادی) به اتمام رسیده آشکارا آمده نوع حکومت در این کشور جمهوری اسلامی (اسلامی جمهوریه پاکستان) است. پس ازآن این ترکیب به نام پاکستان افزوده و نام جاافتاده بلند آن جمهوری اسلامی پاکستان است.
جمهوری اسلامی موریتانی
در سده هفدهم فرانسویان بر ساحل این سرزمین پا گذاشتند، ولی تا ۱۹۰۳ امیرنشین‌های دور از ساحل را ضمیمه نکردند. موریتانی در ۱۹۶۰ استقلال یافت. در ۱۹۷۶ وقتی اسپانیا از صحرای غربی دست کشید، مراکش و موریتانی این سرزمین را بین خود تقسیم کردند، ولی موریتانی نتوانست چریک‌های پولیساریو را، که برای استقلال صحرای غربی می‌جنگند، شکست دهد و از ادعای خود منصرف شد (۱۹۷۹). در ۱۹۸۹، تنش میان اعراب مسلط شمال و سیاهپوستان آفریقای جنوبی به خشونت انجامید. این کشور پس از ۱۹۷۶ تحت حاکمیت نظامیان بود و در ۱۹۷۹ تک‌حزبی گردید. در ۱۹۹۲ انتخابات چندحزبی برگزار شد.
جمهوری اسلامی ایران
نظام جمهوری اسلامی در همه‌پرسی جداگانه‌ای برای کشور ایران تعیین شده‌است.
پس از حدود دو ماه از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ به همه‌پرسی گذاشته شد، که بیشتراز ۹۸٪ درصد از واجدان شرایط در آن شرکت کردند و قریب به اتفاق به آن رأی آری دادند.
سپس با برگزاری انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان مجلس مؤسسان، پیش‌نویس قانون اساسی با دربرداشتن اصل ولایت فقیه به تصویب رسید، و سپس در همه‌پرسی به تأیید قریب به اتفاق مردم رسید.
پس از آن در سال ۱۳۶۸ قانون‌اساسی با در شورایی به‌سازی شد و در همه‌پرسی رأی گذاشته شد.
بر طبق قانون اساسی جدید، ولایت فقیه به ولایت مطلقهٔ فقیه تغییر یافت و نظام نیمه‌ریاستی به نظام ریاستی تبدیل شد. در ساختار سیاسی کنونی ایران، رهبر شخص اول کشور محسوب می‌شود که با رأی مجلس خبرگان رهبری که در انتخابات مشخص می‌شوند، تعیین می‌گردد. همچنین در کنار سه نیرو، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز هست.
رهبر فقیهان شورای نگهبان که نیمی از آن را تشکیل می‌دهند، تمامی اعضای حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس قوهٔ قضائیه (بالاترین مقام قضائی کشور)، رئیس صداوسیما را انتخاب میکند و فرماندهی کل قوا را بر عهده دارد.
پیشین
جمهوری اسلامی افغانستان
پس از واقعه 11 سپتامبر در آمریکا، جورج بوش رئیس جمهور وقت این کشور علیه افغانستان اعلان جنگ و دلیل حمله نظامی را همکاری طالبان با نیروهای القاعده و همچنین حضور این گروهک در افغانستان عنوان میکند. پس از این حمله طالبان قدرت را در افغانستان از دست میدهد و لویه جرگهٔ اضطراری برای تشکیل دولت انتقالی تشکیل شد. در این لویه جرگه ۲ تن از رهبران سیاسی و مذهبی شیعه و سنی افغانستان به نام‌های آیت‌الله آصف محسنی و عبدالرب سیاف خواهان افزودن کلمهٔ اسلامی به دولت انتقالی شدند. این کار انجام شد و دولت انتقالی اسلامی افغانستان بر سر کار آمد. تأثیر افزایش این کلمه ماندگار بود و نویسندگان قانون اساسی جدید افغانستان هم نام رژیم سیاسی افغانستان را جمهوری اسلامی نامیدند. در جمهوری اسلامی افغانستان ریاست جمهوری با رای مستقیم مردم برای ۵ سال انتخاب می‌شد. دو دستگاه قانون گذاری به نام‌های ولسی جرگه و مشرانو جرگه وجود داشت. نیروی دادگستری آزادانه عمل می‌کرد. رئیس‌جمهور رئیس آن را انتخاب می‌کرد و ولسی جرگه به آن‌ها رأی می‌داد.
در سال ۱۴۰۰ با تسلط طالبان بر کل افغانستان و برپایی امارت اسلامی نظام جمهوری اسلامی سقوط کرد.
جمهوری اسلامی گامبیا
روز شنبه ۲۱ آذر ۱۳۹۴، گامبیا به جمهوری اسلامی تبدیل شد. در بهمن ماه سال بعد (۱۳۹۵) دولت جدید گامبیا، نام رسمی کشور را به جمهوری گامبیا برگرداند.
منابع
جستارهای وابسته
This article uses material from the Wikipedia فارسی article جمهوری اسلامی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.