جایزه ساخاروف: جایزه پارلمان اروپا برای حقوق بشر

در دسامبر ۱۹۸۸، پارلمان اروپا این جایزه را به نام دانشمند و دگراندیش روسی آندره ساخاروف، بنیان نهاد.

جایزه ساخاروف برای آزادی اندیشه
اهدای جایزه ساخاروف به آنگ سان سو چی در پارلمان اروپا در استراسبورگ، ۲۲ اکتبر ۲۰۱۳.
کشور	اتحادیه اروپا، فرانسه
برگزارکننده	پارلمان اروپا
پاداش(ها)	۵۰٬۰۰۰ یورو
نخستین دوره	دسامبر ۱۹۸۸؛ ۳۵ سال پیش (۱۹۸۸}})
وبگاه	Official website

کمیته روابط خارجی و کمیته توسعه پارلمان اروپا هر ساله فهرست کوتاهی از نامزدها را تهیه می‌کنند. سپس در ماه سپتامبر، اعضای پارلمان اروپا که این کمیته‌ها را تشکیل می‌دهند، فهرست نهایی را برمی‌گزینند. پس از آن، انتخاب نهایی به کنفرانس روسای پارلمان اروپا (رئیس جمهور و رهبران گروه‌های سیاسی) تقدیم و نام برنده در اواخر اکتبر اعلام می‌شود. این جایزه در مراسمی در پارلمان استراسبورگ همراه با یک جایزه نقدی ۵۰٬۰۰۰ یورویی، در ماه دسامبر اعطا می‌شود.

اولین جایزه به طور مشترک به نلسون ماندلا از آفریقای جنوبی و آناتولی مارچنکو از روسیه اهدا شد. جایزه سال ۱۹۹۰ به آنگ سان سو چی تعلق گرفت، اما او تا سال ۲۰۱۳ به دلیل زندانی شدن سیاسی در برمه نتوانست آن را دریافت کند. همچنین جایزه ساخاروف به سازمان‌های مختلفی اهدا شده که مادران پلازا د مایو از آرژانتین، اولین سازمان برنده این جایزه در سال ۱۹۹۲ هستند. پنج برنده ساخاروف: نلسون ماندلا، آنگ سان سو چی، ملاله یوسف‌زی، دنیس موک‌وگه و نادیا مراد، بعدها جایزه صلح نوبل را دریافت کردند.

رزان زیتونه (یکی از برندگان سال ۲۰۱۱) در سال ۲۰۱۳ ربوده شد و همچنان مفقود است. نسرین ستوده در سپتامبر ۲۰۱۳ از زندان آزاد شد، اما همراه با جعفر پناهی همچنان از ایران ممنوع الخروج هستند (برندگان سال ۲۰۱۲).

مهسا (ژینا) امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی برنده جایزه کنونی (۲۰۲۳) شدند.

راهنما

	نشان‌دهنده اعطای جایزه پس از مرگ شخص است

سال	تصویر	دریافت‌کننده	ملیت	توضیحات	منابع
۱۹۸۸		نلسون ماندلا	آفریقای جنوبی	مقاومت داخلی علیه آپارتاید و بعدها اولین رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی
		آناتولی مارچنکو	اتحاد جماهیر شوروی	مخالف شوروی، نویسنده و فعال حقوق بشر
۱۹۸۹		الکساندر دوبچک	چکسلواکی	سیاستمدار اسلواکی، تلاش کرد رژیم کمونیستی را در دوران بهار پراگ اصلاح کند
۱۹۹۰		آنگ سان سو چی	میانمار	سو چی در زمان دریافت این جایزه، یک سیاستمدار مخالف و دبیرکل سابق اتحادیه ملی برای دموکراسی بود که به خاطر مبارزه مسالمت آمیزش علیه حکومت نظامی در میانمار شهرت داشت. او شخصاً در سال ۲۰۱۳ پس از آزادی از ۱۵ سال حبس خانگی، این جایزه را گرفت. در سال ۲۰۲۰، کنفرانس روسای پارلمان اروپا رسماً سو چی را از انجمن جایزه ساخاروف به دلیل نقش او در جنایات علیه مردم روهینگیا تعلیق کرد، اما خودِ جایزه را باطل نکرد.
۱۹۹۱	-	آدم دماچی	جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی	سیاستمدار آلبانیایی کوزوو و زندانی سیاسی طولانی مدت
۱۹۹۲		مادران میدان مایو	آرژانتین	انجمن مادران آرژانتینی که فرزندانشان در طول جنگ کثیف ناپدید شدند
۱۹۹۳		اوسلوبودنژی	جمهوری بوسنی و هرزگوین	روزنامه مشهوری که از بوسنی و هرزگوین به عنوان یک کشور چند قومیتی دفاع می‌کرد
۱۹۹۴		تسلیمه نسرین	بنگلادش	نویسنده فمینیست و پزشک سابق
۱۹۹۵		لیلا زانا	ترکیه	سیاستمدار کرد تبار اهل جنوب شرقی ترکیه که به دلیل عضویت در پ.ک.ک به مدت ۱۵ سال زندانی شد
۱۹۹۶		وئی ژنگشنگ	چین	فعال در جنبش‌های دموکراسی چین
۱۹۹۷		سلیمه غزالی	الجزایر	روزنامه نگار و نویسنده، فعال حقوق زنان، حقوق بشر و دموکراسی در الجزایر
۱۹۹۸		ابراهیم روگوا	جمهوری فدرال یوگسلاوی	سیاستمدار آلبانیایی کوزوو و اولین رئیس‌جمهور کوزوو
۱۹۹۹		ژانانا گوژماو	تیمور شرقی	مبارز سابق و بعداً اولین رئیس‌جمهور تیمور شرقی
۲۰۰۰	-	باستا یا	اسپانیا	سازمانی که افراد مواضع مختلف سیاسی را علیه تروریسم متحد می کند
۲۰۰۱		نوریت پلد-الحنان	اسرائیل	فعال صلح
	-	عزت غزاوی	فلسطین	نویسنده و استاد
		زاخاری کامونو	آنگولا	اسقف اعظم و فعال صلح
۲۰۰۲	-	اوسوالدو پایا	کوبا	فعال سیاسی و دگراندیش
۲۰۰۳		کوفی عنان	غنا	برنده جایزه صلح نوبل و هفتمین دبیرکل سازمان ملل متحد
		سازمان ملل متحد	جهانی
۲۰۰۴	-	انجمن روزنامه‌نگاران بلاروس	بلاروس	سازمان غیردولتی «با هدف تضمین آزادی بیان و دریافت حقوق و توزیع اطلاعات و ارتقای استانداردهای حرفه ای روزنامه‌نگاری»
۲۰۰۵		زنان سفیدپوش	کوبا	جنبش مخالف، بستگان مخالفان زندانی
		گزارشگران بدون مرز	جهانی	سازمان غیردولتی مستقر در فرانسه که از آزادی مطبوعات دفاع می‌کند
		حوا ابراهیم	نیجریه	حقوقدان، فعال حقوق بشر
۲۰۰۶		الكساندر ميلينكويچ	بلاروس	سیاستمدار و نامزد انتخاب شده از طرف نیروهای متحدهٔ دموکراتیک بلاروس برای انتخابات ریاست جمهوری
۲۰۰۷		صالح محمود عثمان	سودان	حقوقدان، فعال حقوق بشر
۲۰۰۸		هو یا	چین	فعال و دگراندیش
۲۰۰۹		مموریال	روسیه	انجمن بین‌المللی آزادی‌های مدنی
۲۰۱۰		گیرمو فاریناس	کوبا	پزشک، ژورنالیست و مخالف حکومت
۲۰۱۱		اسماء محفوظ	مصر	پنج نماینده مردم عرب، به منظور به رسمیت شناختن و حمایت از تلاش آنها برای آزادی و حقوق بشر
		احمد السنوسی	لیبی
		رزان زیتونه	سوریه
		علی فرزات
	-	محمد بوعزیزی	تونس
۲۰۱۲		جعفر پناهی	ایران	فعالان ایرانی، ستوده، وکیل دادگستری و پناهی، کارگردان سینما
		نسرین ستوده
۲۰۱۳		ملاله یوسف‌زی	پاکستان	فعال حقوق زنان و آموزش
۲۰۱۴		دنیس موک‌وگه	جمهوری دموکراتیک کنگو	پزشک زنان قربانیان تجاوز گروهی
۲۰۱۵		رائف بدوی	عربستان سعودی	نویسنده و فعال عربستانی
۲۰۱۶		نادیه مراد	عراق	فعالان حقوق بشر که مدتی در دست داعش اسیر بودند
		لمیا حجی بشار
۲۰۱۷		مخالفان دولت ونزوئلا	ونزوئلا	جایزه ساخاروف به همه زندانیان سیاسی ونزوئلا که «فورو پنال»، یکی از سازمان‌های حقوق بشری ونزوئلا نام‌شان را منتشر کرد، اهدا شد.
۲۰۱۸		اولگ سنتسوف	اوکراین	کارگردان فیلم، نماد مبارزه برای آزادی زندانیان سیاسی در روسیه و سراسر جهان
۲۰۱۹		الهام توختی	چین	اقتصاددان، محقق و فعال حقوق بشر اویغور
۲۰۲۰		مخالفان دولت بلاروس	بلاروس	اپوزیسیون دموکراتیک بلاروس به نمایندگی از شورای هماهنگی
۲۰۲۱		آلکسی ناوالنی	روسیه	سیاستمدار مخالف و فعال مبارزه با فساد
۲۰۲۲		مردم اوکراین	اوکراین	به اوکراینی‌هایی اعطا شد که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ از دموکراسی، آزادی و حاکمیت قانون محافظت کردند.
۲۰۲۳		مهسا امینی   و جنبش زن، زندگی، آزادی	ایران	کشته‌شدن مهسا امینی منجر به خیزش ۱۴۰۱ ایران تحت شعار زن، زندگی، آزادی.

یادداشت‌های جدول