جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: از تشکل‌های نزدیک به اصولگرایان

در پیش از انقلاب فعالیت‌های این جامعه بیش‌تر در جهت مبارزه با پادشاهی محمدرضا پهلوی بود، اما پس از انقلاب مشارکت در جهت تأسیس و پس از آن تثبیت حکومت اسلامی را پیش گرفت. این تشکل از تشکل‌های نزدیک به اصولگرایان است.

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
رئیس	سید هاشم حسینی بوشهری
بنیان‌گذار	حسینعلی منتظری
بنیان‌گذاری	۱۳۴۰ خورشیدی
وابستگی ملی	جناح اصولگرایان
وبگاه
jameehmodarresin.org
سیاست در ایران حزب‌ها انتخابات

بیش از نیم قرن بعد از تأسیس آن، تغییرات و تحولات سیاسی زیادی در پی اختلاف نظرها در بین جناح اصولگرا در این تشکل قدیمی راست در ایران رخ داده‌است.

جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم را جمعی از علماء و استادان حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۴۰ تأسیس کردند. سال ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ که نهضت روحانیت شروع شد، روحانیون تشکل خاصی نداشتند. با هدایت و محوریت حسینعلی منتظری و به همراهی چند تن دیگر از روحانیون از جمله عبدالرحیم ربانی شیرازی، اکبر هاشمی رفسنجانی و احمد آذری قمی به فکر سازمان دادن و هماهنگ‌کردن روحانیون حوزه می‌افتند و سنگ بنای جامعه مدرسین در آن زمان گذاشته می‌شود. اکثر روحانیون مخالف حکومت عضو این تشکل بودند و اغلب فعالیت‌های سیاسی همچون اعلامیه‌های امضادار و بی امضا، اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها و … از سوی این جریان شروع می‌شد. در همان زمان روحانیونی نیز بودند که به دلایلی خود را از مبارزات کنار می‌کشیدند.

پس از انقلاب منتظری به دلیل مشغله‌های فراوان از حضور در جامعه مدرسین بازماند. از این زمان کسان دیگری که درآستانه انقلاب فعال شده بودند در این تشکل نیز فعال شدند. از جمله این‌ها شرعی، سید منیرالدین حسینی شیرازی و راستی کاشانی بودند.

از تأسیس تا تبعید خمینی

جامعهٔ مدرسین در ابتدا به صورت پنهانی کار می‌کرد و یک تشکیلات مخفی بود. در سال ۱۳۴۲ و با آغاز مبارزات انقلابی، جامعهٔ مدرسین که یک تشکیلات روحانی بود به حمایت از سید روح‌الله خمینی با چاپ و پخش اعلامیه‌های خمینی و فرستادن طلاب به شهرستان‌ها برای پخش اعلامیه‌هایی که در تأیید خمینی بودند، فعالیت داشت. پس از بازداشت خمینی در خرداد ۱۳۴۲ جامعهٔ مدرسین نقش مهمی در قیام مردم ایفا کرد. حکومت پهلوی خمینی را در ۱۷ فروردین ۱۳۴۳ او را آزاد کرد و به قم فرستاد.

مبارزات جامعهٔ مدرسین همچنان ادامه داشت تا آن که خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳ در نطقی به کنوانسیون وین حمله و سپس در اعلامیه‌ای آن را محکوم کرد. به این دلیل بود که خمینی در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۴۳ دوباره دستگیر شد و پس از انتقال به تهران به ترکیه و سپس به عراق تبعید شد.

اهداف جامعهٔ مدرسین به هنگام تأسیس موارد زیر اعلام شدند:

• اصلاح و تکمیل برنامه‌های درسی حوزه‌های علوم اسلامی و پرورش طلاب.
• تحقیق در علوم و معارف اسلامی.
• تبلیغ و گسترش اسلام در داخل ایران و کشورهای خارج.
• سعی در اجرای احکام و قوانین سیاسی، اجتماعی، قضائی، اقتصادی و فرهنگی اسلام.
• دفاع از اسلام و قرآن.
• مبارزه با طاغوت و ستمگران و دفاع از حقوق محرومین و مستضعفین.

از تبعید تا پیروزی انقلاب

هدف دولت از تبعید خمینی این بود که در نجف به فراموشی سپرده شود. در این دوران بود که نقش جامعهٔ مدرسین پررنگ‌تر شد. اعضای جامعهٔ مدرسین به همراه دیگران در نبود خمینی در دو بعد فعالیت داشتند: یکی ترویج و توسعهٔ دایرهٔ مرجعیت خمینی و دیگری تبلیغات ضد حکومت پهلوی، که در این راه با نامه یا تلفن یا پیام با خمینی در تماس بودند.

در همین راستا بود که در پی درگذشت مرجع شیعه سید محسن طباطبایی حکیم، اطلاعیه‌ای در تأیید مرجعیت خمینی با امضای دوازده نفر از علما و فقهای وقت، آماده و پخش شد. این اطلاعیه با تلاش جامعهٔ مدرسین تهیه شده بود و امضای شماری از اعضای آن را در زیر خود داشت که خشم حکومت پهلوی را برانگیخت.

شماری از اعضای جامعهٔ مدرسین در فروردین ۱۳۴۲، بازداشت و زندانی شدند. آن‌ها در زندان نیز مبارزه را چون دیگر اعضای بیرون از زندان ادامه دادند. در ۱۷ دی ۱۳۵۶ به دلیل اهانت یکی از روزنامه‌های رسمی به خمینی درس‌های حوزه تعطیل و تظاهرات گسترده‌ای شکل گرفت که در آن شماری نیز کشته شدند. از این زمان بود که با اوج‌گیری مبارزات، مبارزات به شهرستان‌ها نیز کشیده شد، و فشارهای دولتی و تبعیدها و زندانی‌کردن‌ها و شکنجه‌ها شدیدتر و گسترده‌تر شد.

پس از پیروزی انقلاب

با بازگشت خمینی در بهمن ۱۳۵۷، و رهبری‌های او، عاقبت در ۲۲ همان ماه انقلاب پیروز شد. از این تاریخ به بعد نقش و مسئولیت جامعهٔ مدرسین دگرش یافت و از شکل مبارزه با حکومت پهلوی، به شکل مشارکت و همکاری در بنا و استواری حکومت اسلامی درآمد. وظایف جامعهٔ مدرسین در این مرحله موارد زیر بودند:

• پذیرفتن مسئولیت‌های مربوط به نظام، در همین رابطه در نهادهای مختلف حضور فعال پیدا کرد. مانند شورای انقلاب، مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان قانون اساسی، مجلس خبرگان رهبری، دستگاه قضائی، شورای تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، تعدادی از اعضای جامعه مدرسین در این نهادها حضور فعال داشته و دارند.
• تبیین و تحقیق در مسائل مورد نیاز نظام، مانند مسائل اقتصادی، قضائی و حقوقی، جزائی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی
• اصلاح و برنامه‌ریزی برای حوزه‌های علوم دینی، به گونه‌ای که با نیاز نظام و جهان اسلامی هماهنگ باشد و به ویژه تشکیل شورای مدیریت در حوزه علمیه قم و اداره حوزه به صورت بهتر.
• تدریس علوم و معارف اسلامی و تألیف کتب مورد نیاز
• کمک به تأمین قضات مورد نیاز.
• تبلیغ و گسترش اسلام در داخل جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها.
• پرورش استاد برای تدریس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها
• تربیت مبلغ برای داخل و خارج ایران
• تأیید نظام و مبارزه با دشمنان در فرصت‌های مناسب
• حضور فعال در سمینارها و مجامع علمی داخل و خارج کشور.

انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲

همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)، چند دستگی که میان روحانیون برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه شد، تبعات منفی عمیقی بر روی این تشکل مذهبی گذاشت. اختلاف در اعلام حمایت از کاندیداهای مختلف اصولگرای حاضر انتخابات ریاست‌جمهوری، حتی موجب کدورت و کنارکشی برخی از روحانیون برجسته شد.

این اختلاف‌نظر که به گفته محمد یزدی، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بی‌سابقه بود، این تشکل با سابقه را تا مرز تجزیه شدن پیش برد. اما پس از انتخاب حسن روحانی، کاندیدای اعتدال‌گرا به عنوان رئیس دولت یازدهم ایران، این التهاب و تنش فروکش کرد و با جلسه سه‌جانبه‌ای که بین محمد یزدی، محمدتقی مصباح یزدی و محمدرضا مهدوی کنی برگزار شد، سعی شد اختلافات از بین برود.

هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هر دو سال انتخاب می‌شود. از ابتدای انقلاب اسلامی علی مشکینی (درگذشته ۸ مرداد ۱۳۸۶) و سپس محمد یزدی (درگذشته ۱۹ آذر ۱۳۹۹) رئیس این نهاد بوده‌اند و پس از آن اکنون سید هاشم حسینی بوشهری ریاست آن را بر عهده دارد.

هیئت رئیسه کنونی

با درگذشت محمد یزدی رئیس پیشین، اعضای کنونی در ۲۸ آذر ۱۳۹۹ با رأی اکثریت از قرار زیر تعیین شدند:

• سید هاشم حسینی بوشهری، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین
• سید احمد خاتمی، به عنوان نایب اول
• عباس کعبی، به عنوان نایب دوم
• محسن اراکی، به عنوان منشی
• محمود عبداللهی، به عنوان منشی
• ابوالقاسم وافی، به عنوان امین مالی

هم‌اکنون فعالیت‌های جامعهٔ مدرسین در چند معاونت پیگیری می‌شوند:

• دفتر جامعه مدرسین
• معاونت جامعه و مردم
• معاونت جامعه و نظام
• معاونت جامعه و روحانیت
• معاونت اداری و مالی

نهادهای وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عبارتند از:

• دفتر انتشارات جامعه مدرسین
• دانشگاه علوم تربیتی و قضایی
• بخش گزینش قضات
• مجله نور علم
• شورای عالی حوزه علمیه قم
• مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم

اعضای کنونی

اعضای پیشین

• جعفر سبحانی
• سید موسی شبیری زنجانی
• محمد عندلیب همدانی
• محمدعلی گرامی
• حسین نوری همدانی

اعضای درگذشته

در دی ۱۴۰۱ مجمع عمومی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با صدور بیانیه‌ای خواستار تداوم جدی‌تر اعدام «محاربین» و «مفسدین» خیزش ۱۴۰۱ ایران شد و روحانیون مخالف اعدام را «ورشکسته سیاسی» خطاب کرد.

• جامعتین
• مجمع مدرسین و محققین حوزهٔ علمیهٔ قم (اصلاح‌طلب)
• جامعه روحانیت مبارز (اصول‌گرا)
• مجمع روحانیون مبارز (اصلاح‌طلب)

• پایگاه اطلاع‌رسانی جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم
• خاطرات منتظری