بلوط (به انگلیسی: Oak) و با (نام علمی: Quercus)، نام سردهای از درختان خانوادهٔ راشیان و همچنین میوه آنهاست.
درختان بلوط عمری طولانی دارند که گاه به دو هزار سال نیز میرسد.
بلوط | |
---|---|
شاخ و برگ و بلوط بلوط قرمز اروپایی | |
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | گیاهان |
کلاد: | نهاندانگان |
کلاد: | دولپهایهای نو |
راسته: | راشسانان |
تیره: | راشیان |
سرده: | Quercus L. |
زیرجنسها و بخشها | |
See also List of Quercus species. |
حدود ۵۰۰ گونهٔ مختلف از درختان بلوط، هم برگریز و هم همیشهسبز، شناسایی شدهاست و گونههای بسیاری از آن در ایران، بومی رشتهکوه زاگرس هستند.
بلوطها در سراسر نیمکره شمالی، در مناطق معتدل، سردسیر و مناطق گرمسیر در قاره آمریکا، اروپا، آسیا و شمال آفریقا، پراکندگی دارند. بیشترین تعداد گونههای بلوط، مربوط به آمریکای شمالی است. کشور مکزیک بهتنهایی دارای ۱۶۰ گونه بلوط است که ۱۰۹ گونه از آنها گونه بومزاد مکزیک هستند. ایالات متحده دارای ۹۰ گونه و چین، حدود ۱۰۰ گونه بلوط دارد.
چوب بلوط با چگالی در حدود ۰٫۷۵ گرم بر سانتیمتر مکعب از سختی و استحکام بالایی برخوردار است. همچنین به دلیل داشتن مقادیر تانیک اسید بالا در برابر حشرات و حملات قارچها بسیار مقاوم است. چوب این درخت از مرغوبترین چوبهاست و زغال آن نیز مرغوب است. این موضوع یکی از دلایل قطع بیرویهٔ این درختان است و بقای این جنگلها را تهدید میکند.
تکثیر طبیعی این درخت از طریق کاشته شدن میوه آن صورت میگیرد. جوندگان خانواده سنجاب جهت ذخیرهسازی میوه بلوط برای فصل زمستان آن را در عمق مناسبی دفن میکنند. فراموش کردن جای برخی از این میوهها توسط سنجابها باعث میشود که در بهار سال بعد جوانه بزنند. این جوندگان موجب زایش مداوم جنگلهای بلوط هستند. سنجابها از روی غریزه مقاومترین دانهها را برای دفن کردن انتخاب میکنند و بنابراین احتمال سالم ماندن میوه در زیر خاک و جوانه زدن آن در سال بعد بالا میرود.
در سالهای اخیر برخی کارشناسان از خطر انقراض سنجاب ایرانی گفتهاند که در ادامه حیات جنگلهای بلوط ایران نقشی اساسی دارند.
جستزنی (به دو صورت پاجوش و ریشه جوش) نیز از راههای تکثیر در برخی از گونههای بلوط است.
تانن موجود در میوه بلوط که در برخی زبان محلی کشور به آن «شوکه» میگویند با تقویت مخاط معده در درمان ورم و زخم معده مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند در بهبود زودتر زخمها و خونریزیها و درمان اسهال مفید باشد. بخشهایی از درخت بلوط که کاربرد درمانی دارند عبارتند از میوه، پوست، گال و برگ.
میوه بلوط شمال و جنوب ایران و نیز گونههای مختلف آن از نظر مواد غذایی متفاوتند. اما نتایج آنالیز مویه بلوط شمال ایران به همراه پوستهاش نشان داده که شامل ۱۱ درصد چربی، ۱۱٫۵ درصد فیبر، ۲۶۳۰ کیلوکالری بر کیلوگرم انرژی و دارای ۱۸٫۵ درصد پروتئین است. در بخشهای مختلف کشور که جنگلهای بلوط وجود دارند از آرد کردن میوه بلوط، نان بلوط تهیه میشود.
دامداران با توجه به گرانی خوراک دام، دانههای بلوط را در پاییز جمعآوری میکنند و به عنوان تغذیه جایگزین در زمستان به دامها میدهند که علاوه بر خواص غذایی بسیار، برای سلامت دامها نیز مفید است.
از دانه، برگ و نیز گال درخت بلوط در داروسازی، رنگرزی (به عنوان یکی از مواد رنگزای طبیعی)، مرکبسازی و صنعت چرمسازی استفاده میشود. چوب بلوط بسیار محکم است و از آن برای ساخت وسائل یا سوزاندن استفاده میشود. برخی گونههای بلوط به عنوان درخت زینتی کاشته میشوند و از برگهای برخی گونههای آن همچون یوول به عنوان بازدار زیستی آفتها در باغ و گلخانه استفاده میشود.
نوع متفاوتی از بلوط در نقاط گرمسیری و استوایی در کشورهایی مانند چین - ویتنام - استرالیا - ژاپن - تایلند، رشد میکند که به آن بلوط آبی گفته میشود. این میوهٔ گرمسیری سرشار از کربوهیدرات و آنتیاکسیدان است و به واسطه داشتن کالری پایین به عنوان یک مکمل غذایی مفید برای رژیم غذایی در نظر گرفته میشود.آنتیاکسیدان موجود در شاه بلوط آبی باعث کاهش سلولهای سرطانی شده و برای متابولیسم بدن فواید بی شماری دارد.
کالری | ۹۷ کیلوکالری |
کل چربی | ۰ گرم |
چربی اشباع | ۰ گرم |
کلسترول | ۰ میلیگرم |
سدیم | ۱۴ میلیگرم ۱٪ |
کل کربوهیدرات | ۲۴ گرم ۸٪ |
فیبر | ۳ گرم ۱۲٪ |
شکر | ۵ گرم |
پروتئین | ۱ گرم |
ویتامین A | ۰٪ |
ویتامین C | ۷٪ |
کلسیم | ۱٪ |
آهن | ۰٪ |
دربارهٔ تعداد گونهها و زیر گونههای بلوط در ایران نظرات مختلفی داده شده اما همه پژوهشگران بر وجود چند گونه مهم از بلوط در جنگلهای ایران توافق دارند:
در سالهای اخیر روند تخریب درختان بلوط جنگلهای ایران گسترش یافته که عواملی چون آفت، خشکسالی، از بین بردن درختان برای کشاورزی و دامداری، بریدن درختان برای تهیه زغال، هجوم سوسکها، بیماری ناشناخته، گردوغبار و افزایش میانگین دمای هوا را از دلایل اصلی آن میدانند.
دشت برم، بزرگترین دشت بلوط ایران در کازرون و در غرب استان فارس قرار گرفتهاست و در سالهای اخیر تلاشهایی برای جلوگیری از نابودی بیشتر درختان آن شدهاست.
جنگل های بلوط در حال نابودی هستند. تنها راه نجات آنها، کاشت بذر بلوط در کوههای زاگرس یا مناطقی که امکان کاشت وجود دارد، هست. کاشت درخت بلوط بسیار ساده بوده بلوط به آب نیاز ندارد. با یک جستجوی ساده در اینترنت می توان به مقالات مختلفی در زمینه کاشت درخت بلوط دست پیدا کرد. فقط این نکته را مدنظر داشته باشید که بلوط بعد از کاشتن به نگهداری نیاز دارد. محافظت از آن در برابر حیواناتی مثل بز و گوسفند هست. باید حصار سنگی برای آن ایجاد کرد تا هم از خشک شدن بلوط توسط گرما جلوگیری کند و هم از جوانه بلوط در مقابل حیوانات محافظت کند.
جمعی از مردم و رسانههای منطقه زاگرس، روز هفتم فروردین ماه را به نام «روز پاسداشت جنگلهای بلوط» نامگذاری کردهاند، این اقدام به دنبال وخیم شدن وضعیت بلوطهای زاگرس به دنبال پدیده «زوال بلوط» و تأثیرات مخرب ریزگردها و سایر عوامل انسانی و طبیعی تهدیدکننده درختان بلوط، به منظور جلب حمایتها و مشارکتهای مردمی برای حفظ این منابع صورت گرفتهاست. در این روز مردم به هواداری از درختان بلوط به دل طبیعت میروند و با نمادها و لباسهای محلی و پلاکاردها و امثال آن میکوشند توجه عموم را به این منابع ارزشمند طبیعی کشور جلب کنند.
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به بلوط در ویکیگفتاورد موجود است. |
درخت شاه بلوط آبی
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ بلوط موجود است. |
This article uses material from the Wikipedia فارسی article بلوط, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). محتوا تحت CC BY-SA 4.0 در دسترس است مگر خلافش ذکر شده باشد. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki فارسی (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.