اسفند: آخرین ماه در گاهشماری خورشیدی

اسفند سومین و آخرین ماه فصل زمستان است. این ماه در سال‌های عادی ۲۹ روز و در سال‌های کبیسه ۳۰ روز دارد. این ماه از روز ۳۳۷م سال شروع می‌شود و در روز آخر سال (در سال‌های عادی روز ۳۶۵م و در سال‌های کبیسه روز ۳۶۶م) پایان می‌یابد.

برج فلکی اسپندماه برج حوت (ماهی) است که دوازدهمین برج فلکی از دایرةالبروج است. نماد برج اسپند، دوماهی نامیده می‌شود. عنصر این برج آب است.

در گاه‌شماری زرتشتی پنجمین روز هر برج نیز اسپند نام دارد و دراسپندروز از اسپندماه، جشن سپندارمذگان برگزار می‌شود. ایزد این ماه امشاسپندسپندارمذ است.

این واژه در اوستایی «سْپِنْتَه آرمَئیتی»(Spenta-Ârmaiti) می‌باشد و نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپنته»(Spenta) یا «سپند» به معنای پاک و مقدس و «آرمئیتی»(Ârmaiti) به معنای فروتنی و بردباری تشکیل شده‌است و در کل به معنای فروتنیِ پاک و مقدس است. این واژه در پهلوی «سپندارمت»(SpandÂrmat) و در فارسی «اسپندارمزد» و «سپندارمزد» و «اسپند» و «اسفند» شده‌است.

خیام در رساله‌ای موسوم به نوروزنامه که جزو رسایل منسوب به اوست، دربارهٔ این نام می‌نویسد:

«بدان جهت این ماه را اسفندارمذ نامیده‌اند که اسفند به زبان پهلوی به معنی میوه است، یعنی اندر این ماه، شکوفه‌های میوه‌ها و گیاهان به روییدن و آماده شدن برای رُستن آماده شوند و اندر این ماه، آفتاب، اندر برج حوت باشد.»

 

• ۱۳۸۸ - فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در جریان اعتراضات مردمی جنبش سبز از کار برکنار شد.
• ۱۳۸۹ - ادامه اعتراضات جنبش سبز در ۱ اسفند ۱۳۸۹.
• ۱۲۸۹ - با تنظیم تاریخ رسمی کشور بر اساس گاه‌شماری هجری شمسی، استفاده از تقویم هجری قمری ممنوع شد.
• ۱۳۸۸ - دستگیری عبدالمالک ریگی
• ۱۳۸۸ - ثبت جهانی نوروز در مجمع عمومی سازمان ملل
• ۱۳۶۳ - تأسیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)
• ۱۳۱۷ - محمدرضا پهلوی برای ازدواج با فوزیه، خواهر ملک فاروق پادشاه مصر، به این کشور سفر کرد.
• ۱۳۱۸ - برای انجام سرشماری در شهر تهران، مردم شهر از خروج از خانه‌ها منع شدند. جمعیت تهران بر طبق این سرشماری ۵۴۰ هزار نفر اعلام شد.
• ۱۳۸۸ - ماهنامه ایراندخت و نشریه سینا لغو امتیاز و روزنامه اعتماد توقیف شد.^{[نیازمند منبع]}
• ۱۳۲۱ - شیوع بیماری تیفوس در تهران به دلیل وخامت وضع زندگی مردم هنگام اشغال نظامی ایران در جنگ جهانی اول
• ۱۳۲۴ - دکتر محمد مصدق، نمایندهٔ تهران در مجلس شورای ملی، شدیداً به شوروی که حاضر به خارج ساختن نیروهایش از ایران نمی‌شد، اعتراض کرد.
• ۱۳۲۹ - اجتماعات مردم تهران برای ملی‌شدن صنعت نفت و لغو قرارداد نفت با انگلستان، گسترش یافت.
• ۱۳۵۷ ‐ تأسیس کمیته امداد امام خمینی به دستور سید روح‌الله خمینی
• ۵۵۱ - ساخت تالار جدیدی در کاخ سلطنتی تیسفون که به نام طاق کسرا شهرت یافت، به پایان رسید.
• ۱۲۹۶ - گروهی از مردم تهران در میدان توپخانه اجتماع کردند و ضد انگستان و موافقتامهٔ تقسیم ایران شعار دادند.
• ۱۳۸۷ - نایب قهرمانی تیم کشتی آزاد ایران در مسابقات جام جهانی کشتی تهران با شکست مقابل تیم کشتی آذربایجان.
• ۱۲۹۰ - انتشار روزنامه بخارای شریف نخستین روزنامهٔ فارسی آسیای میانه در بخارا.
• ۱۳۷۹ - ثبت سد کریت در فهرست آثار باستانی ایران.
• ۱۳۷۹ - تخریب تندیس‌های بودا در بامیان توسط رژیم طالبان در افغانستان

1. جشن اسفندی / جشن آبسالان
2. جشن اسفندگان، اسفندگان یا جشن سپندارمذگان گرامیداشت زمین و بانوان
3. روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، روز مهندسی

• ۱۵- روز درختکاری

1. روز بزرگداشت سید جمال الدین اسدآبادی
2. جشن نوروز رودها
3. جشن گلدان
4. ملی شدن صنعت نفت

• چهارشنبه‌سوری

• روز مهندسی در ایران
• روز احسان و نیکوکاری.
• روز ملی حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان
• روز امور تربیتی و تربیت اسلامی
• روز ملی شدن صنعت نفت

• ۱۲۵۶ - رضاشاه، نخستین پادشاه دودمان پهلوی
• ۱۲۸۱ - دکتر محمود حسابی، فیزیکدان ایرانی
• ۱۲۸۵ - پروین اعتصامی؛ شاعر
• ۱۲۸۵ - بهرام آریانا، با نام اصلی حسین معتمدی منوچهری تنکابنی در پاریس) ارتشبد نیروی زمینی شاهنشاهی و فرمانده آن نیرو
• ۱۲۸۹ - آیت‌الله محمود طالقانی، روحانی شیعه
• ۱۲۹۹ - آرمان هوسپیان، بازیگر سینما و کارگردان
• ۱۳۰۱ - مرتضی حنانه، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز
• ۱۳۰۱ - عبدالحسین زرین کوب، تاریخ‌نگار و نویسنده
• ۱۳۰۳ - امیرحسین آریان‌پور، نویسنده، فرهنگ‌نویس، مترجم
• ۱۳۰۳ - دلکش، خواننده
• ۱۳۰۵ - احمد جنتی، عضو فقها و دبیر شورای نگهبان و امام جمعه موقت تهران
• ۱۳۰۵ - ناصر مکارم شیرازی، مجتهد و مرجع تقلید شیعه، نویسنده و مفسر قرآن
• ۱۳۰۵ - سیاوش کسرایی، شاعر
• ۱۳۰۶ - هوشنگ ابتهاج، شاعر
• ۱۳۰۷ - مهدی اخوان ثالث، شاعر
• ۱۳۰۸ - بیژن ترقی، شاعر و ترانه‌سرای
• ۱۳۰۹ - عماد رام، خواننده و آهنگساز
• ۱۳۰۹ - بهمن محصص، نقاش
• ۱۳۰۹ - ریزعلی خواجوی، مشهور به دهقان فداکار
• ۱۳۱۱ - یدالله طارمی، شاعر ایرانی
• ۱۳۱۲ - فهیمه راستکار، بازیگر و دوبلور
• ۱۳۱۴ - پروین میکده، بازیگر
• ۱۳۱۶ - بهروز وثوقی، بازیگر
• ۱۳۱۸ - بهمن رجبی، نوازنده تنبک و مؤلف موسیقی ایرانی
• ۱۳۲۰ - میرحسین موسوی، سیاست‌مدار، نقاش و معمار ایرانی
• ۱۳۲۳ - پروانه امیر افشاری، حمیرا، خواننده
• ۱۳۲۵ - عمران صلاحی، نویسنده
• ۱۳۲۶ - مجید انتظامی، آهنگ‌ساز و نوازنده ابوا
• ۱۳۲۸ - فاطمه واعظی، پریسا، خواننده
• ۱۳۲۸ - مسعود فردمنش، خواننده و ترانه‌سرای
• ۱۳۳۵ - محمد خردادیان؛ رقصنده، طراح رقص و بازیگر تئاتر
• ۱۳۳۵ - قاسم سلیمانی، دومین فرماندهٔ نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
• ۱۳۴۷ - مرجانه گلچین، بازیگر
• ۱۳۴۹ - حسن محمودی؛ روزنامه‌نگار و منتقد ادبی
• ۱۳۵۰ - سعید آقاخانی، بازیگر و کارگردان و نویسنده
• ۱۳۵۲ - کریم باقری، بازیکن فوتبال
• ۱۳۵۷ - شقایق دهقان؛ بازیگر و نویسنده
• ۱۳۵۸ - غزل شاکری؛ بازیگر، خواننده، طراح صحنه و طراح لباس
• ۱۳۵۸ - مهدی امیرآبادی، بازیکن فوتبال
• ۱۳۶۳ - عادل کلاه‌کج، بازیکن فوتبال
• ۱۳۶۷ - عالیه صبور، دکترای متالورژی و جوان‌ترین استاد دانشگاه در جهان
• ۱۳۸۸ - یونا تدین - بازیگر سینما، نمایش خانگی و تلویزیون

• ۱۲۷۵ - سید جمال‌الدین اسدآبادی، متفکر سیاسی
• ۱۳۰۴ - ایرج میرزا، شاعر و طنزپرداز معاصر
• ۱۳۰۸ ‐ احمدشاه قاجار، آخرین شاه سلسله قاجار
• ۱۳۲۴ ‐ احمد کسروی، تاریخ‌نویس و پژوهشگر ایرانی که به قتل رسید.
• ۱۳۲۹ - ترور سپهبد حاجیعلی رزم‌آرا، نخست‌وزیر محمدرضا شاه پهلوی به دستور نواب صفوی.
• ۱۳۳۴ - علی اکبر دهخدا، نویسنده و پژوهشگر ایرانی
• ۱۳۴۵ ‐ محمد مصدق، دولت‌مرد و نخست‌وزیر ایرانی
• ۱۳۵۲ - حسین تهرانی، نوازنده تنبک ایرانی.
• ۱۳۵۴ - مجید وفادار، آهنگساز و نوازنده ویولن
• ۱۳۶۰ - تاج‌الملوک آیرُملو، معروف به «ملکه مادر» دومین همسر رضاشاه پهلوی
• ۱۳۶۲ - محمد ابراهیم همت ، نظامی ایرانی
• ۱۳۶۲ - حمید باکری ، نظامی ایرانی
• ۱۳۶۳ - مهدی باکری ، نظامی ایرانی
• ۱۳۷۱ - هاشم آملی، مرجع تقلید ایرانی
• ۱۳۷۷ - ابوالحسن ابتهاج بانکدار و از رؤسای سازمان برنامه
• ۱۳۷۸ - بابکن آودیسیان، تهیه‌کننده سینما ایرانی ارمنی‌تبار بود.
• ۱۳۸۸ - فرمان بهبود، نوازنده و مدرس پیانو
• ۱۳۸۹ - عباس امیری مقدم، بازیگر
• ۱۳۸۹ - مهری ودادیان، بازیگر سینما و تلویزیون ایرانی
• ۱۳۸۹ - ابوالقاسم گرجی، فقیه و حقوقدان ایرانی، نوزدهمین رئیس دانشگاه تهران
• ۱۳۸۹ – محمود ماهرالنقش، معماری و کاشیکار ایران
• ۱۳۹۰ - سیمین دانشور، نویسنده، شاعر، مترجم ایرانی و همسر جلال آل‌احمد (زاده ۸ اردیبهشت ۱۳۰۰)
• ۱۳۹۱ - عزیزالله خوشوقت، عالم، عارف و مجتهد ایرانی (زادهٔ ۱۰ مهر ۱۳۰۵)
• ۱۳۹۲ - پروین میکده، بازیگر
• ۱۳۹۵ - علی معلم، کارگردان و منتقد سینما
• ۱۳۹۷ - یدالله ثمره، زبانشناس
• ۱۴۰۰ - زهره فکور صبور، بازیگر سینما و تلویزیون
• ۱۴۰۱ - شهرام عبدلی، بازیگر سینما و تلویزیون

• ^  از وبگاه رسمی میراث فرهنگی ایران
• وبگاه زمان
• وبگاه فرهنگستان هنر
• تقویم و گاه‌شماری، علمی برای زندگی، جاناتان مک ویلسون، مترجم:حبیب بالاوندی، تهران، نشر پروین فرهنگ، چاپ اول:۱۳۸۰، چاپ سوم:۱۳۸۴
• وبگاه زمان
• وبگاه فرهنگستان هنر